Biblioteka Lewicy

Budowa podstaw socjalizmu w Chinach w okresie przywództwa Mao Zedonga (Cz.4)

22.12.2020

.

Prof. dr hab. Zbigniew Wiktor

.

4. Budowa podstaw socjalizmu w Chinach w okresie przywództwa Mao Zedonga (1949-1976)

.

Okres ten obejmuje ponad 25 lat, które cechowały się licznymi napięciami wewnętrznymi i międzynarodowymi. Rewolucja 1949 r. zniosła panowanie burżuazji i obszarników i wprowadziła państwo socjalistyczne, które znosiło własność prywatną środków produkcji i wprowadzało uspołecznione, socjalistyczne formy własności. Jednocześnie nowa socjalistyczna władza, korzystają z pomocy Związku Radzieckiego i innych państw socjalistycznych rozpoczęła realizację nowej bazy gospodarczej, głównie przemysłowej, budowę dróg i mostów na wielkich rzekach, wdrożyło budowę nowych linii kolejowych i modernizację kraju. Jednocześnie okres ten znamionowany był wielkimi napięciami międzynarodowymi, które zaostrzyły się w czerwcu 1950 r. wraz z wybuchem wojny w Korei, w której Chińska Republika Ludowa stanęła po stronie Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej, udzielając jej pomocy wojskowej i ekonomiczno-finansowej. Już na starcie Chiny ludowe stanęły w obliczu klasowej konfrontacji  z imperializmem, co położyło się  dużym cieniem na stosunkach z państwami kapitalistycznymi, głównie z USA, które w walce z socjalizmem przeszły od zimnej do gorącej wojny. KPCh w okresie tym wdrożyła i realizowała szeroki program przemian społecznych i gospodarczych, Na wzór radziecki wdrożono centralne planowanie w gospodarce, realizowano pierwsze plany 5-tnie, które nastawione były na odbudowę zniszczonej przez wojnę gospodarki jak i wznoszenie nowych inwestycji. Wdrażano nowe technologie i  metody pracy, podnoszono wydajność pracy. Procesom tym sprzyjał centralizm w zarządzaniu nie tylko gospodarką, ale w całym państwie, oparty na zasadzie centralizmu demokratycznego. Główną siłą polityczną  była Komunistyczna Partia Chin, która rozwijała demokrację partyjną i państwową. Program przemian demokratycznych i socjalistycznych cieszył się powszechnym poparciem ludzi pracy, a jednocześnie budził opór nie do końca przezwyciężonych sil konserwatywnych, w tym żywego jeszcze w licznych środowiskach konfucjanizmu. Ogrom zadań  i trudności, przed jakimi  stanęły ludowe Chiny wymagał wysokiego stopnia zdyscyplinowania społeczeństwa i konsekwencji w realizacji postawionych zadań.

Centralizacja zarządzania była na swój sposób  ułatwiona przez  wielowiekową  egzystencję władzy cesarskiej, wysoce autorytarnej, zarządzanej w sposób  scentralizowany, którego zwieńczeniem była osoba cesarza, cieszącego się nie tylko autorytetem politycznym, także „niebiańską świętością”, jako to uzasadniała tradycja konfucjańska tak filozoficzna jak religijna. Część autorów burżuazyjnych opisujących stosunki w otoczeniu Mao Zedonga, np. dr Li Zhishu (lekarz osobisty Przewodniczącego), biorąc pod uwagę potężny zakres jego władzy, autorytet, jakim się cieszył wśród Chińczyków i jego relacje z podwładnymi, niejednokrotnie przedstawiały go jako „nowego cesarza”, który daleki był w swych zwyczajach od oficjalnie głoszonych zasad skromności i szacunku wobec w szczególności kobiecego personelu kancelarii Mao.[1]

Rewolucja demokratyczna i socjalistyczna, która zwyciężyła w Chinach obaliła system rządów burżuazji i jej zagranicznych sojuszników, znosiła także pozostałości wcześniejszych  feudalno-obszarniczych instytucji i porządków, ale droga do wprowadzenia demokratycznego, ludowego i socjalistycznego społeczeństwa była daleka i przebiegała nie bez trudności ze względu na ogólne  zacofanie gospodarcze  i społeczne Chin, pozostawione przez  poprzednie epoki. Od wielu lat toczyła się wojna domowa, wcześniej z Japończykami, w prowincjach przygranicznych, w których były silne mniejszości narodowe, szerzył się separatyzm. Dopiero w latach 1955-1956 wyzwolony został Tybet, w 1945 r. przepędzeni zostali Japończycy, ale w 1950 r. wybuchła wojna w Korei, trwająca 3 lata i do której po stronie KRLD z powodów internacjonalistycznych i geostrategicznych przystąpiła Chińska Republika Ludowa, co było dużym obciążeniem wojskowym i ekonomicznym. Wojna w Korei przedłużyła stan wojenny, w jakim od wielu lat znajdowały się Chiny. Dopiero w 1954 r. ChRL przystąpiła do pokojowego etapu rozwoju, w tym roku uporządkowano kwestie kierowania państwem i wprowadzono pierwszą tzw, prowizoryczną  konstytucję, opartą na programie zjednoczonych sił patriotycznych i socjalistycznych. W 1955 r. przystąpiono do realizacji pierwszego planu 5-letniego.

Pomocny w realizacji centralnego planowania i scentralizowanego systemu zarządzania  państwem  był tradycyjny, ukształtowany jeszcze  w czasach cesarskiej państwowości system państwowości, którego osią była pionowa, wertykalna organizacja, oparta na ścisłym podporządkowaniu niższych struktur wyższym aż do rządu centralnego, na czele którego w dawnych epokach stał cesarz i jego urzędnicy. W okresie walk o władzę z Kuomintangiem na czele z Czang Kajszekiem komuniści zdobywali sobie coraz większe  poparcie wyzyskiwanej biednej ludności,  głównie wiejskiej, jednocześnie opanowywali coraz większe połacie Chin, tworząc na nich podstawy władzy ludowo-socjalistycznej, nawiązując do wzorów i rozwiązań Związku Radzieckiego (okręgi radzieckie). Jednocześnie Kuomintang osłabiony był a nawet rozdzierany przez spory wewnętrzne i brak szerokiego poparcia społecznego, cieszył się jednak poparciem USA i międzynarodowej finansjery, dążących do utrzymania  w Chinach statusu półkolonialnego. Walka ta jak wiadomo trwała przez wiele lat i dopiero w 1949 r. udało się Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej  opanować zdecydowaną większość  kraju, a Czang Kajszek z resztkami  swych sił  musiał szukać schronienia na okupowanym od 1945 r. przez wojska USA Tajwanie i  korzystając z ich pomocy ustanowił tam kontynuację rządów Republiki Chińskiej.[2] 

Okres 1953-1976 był czasem wielkich przemian ustrojowych, kiedy powstawały zręby polityczno-ustrojowe i gospodarcze Chińskiej Republiki Ludowej, ale był to także czas licznych wstrząsów i załamań, których główną przyczyną był ogrom wyzwań, trudności i barier, przed którymi stanęła młoda socjalistyczna władza, jednocześnie dawały o sobie znać  błędy w procesie decyzyjnym, brak doświadczenia, luki w prawidłowym  rozeznaniu sytuacji gospodarczej i politycznej. Jednocześnie w kierownictwie KPCh pojawiły się różne frakcje, wyrażające rodzące się różne interesy  środowiskowe, polityczne i ideologiczne. Odradzały się tendencje biurokratyczne, mające w Chinach wielkie tradycje, choć oficjalnie partia je negowała i potępiała, niektórzy działacze szczególnie terenowego szczebla chętnie korzystali z przywilejów władzy. Nieoficjalnie i podskórnie dawały o sobie znać zwyczaje czerpiące z tradycji konfucjańskich (np. tzw. „prezenty”) i choć partia oficjalnie je potępiała i zwalczła, stawały się coraz większym problemem politycznym i prawnym.

W tak wielkim kraju jak Chiny wielką rolę odgrywały resorty siłowe, wojsko, policja, służba bezpieczeństwa, różne inne formy administracyjnej organizacyjnej kontroli i ewidencji, ale przede wszystkim armia, która od czasu walki z Kuomintangiem i Japończykami zdobyła wielki autorytet wśród ludu, stała się wielką siłą  organizacyjna  i militarną, chroniącą nie tylko państwo i naród przed wrogiem zewnętrznym, ale także mającą wielkie znaczenie w utrzymaniu porządku wewnątrz kraju. Nie bez powodu Mao Zedong przypominał stare powiedzenie, że „karabin rodzi władzę (politykę)”. Jak zawsze w takich przypadkach chodzi o cywilną kontrolę nad armia, a w państwie socjalistycznym o kontrolę partii komunistycznej nad wojskiem. Mao Zedong mógł nie pełnić innych ważnych funkcji, ale zawsze zabiegał, by być Przewodniczącym Centralnej Komisji Wojskowej, zapewniającej mu polityczne kierownictwo nad armią. O tym, że kwestia ta miała nie tylko charakter teoretyczny  świadczyły późniejsze  wydarzenia  z okresu  tzw. „wielkiej proletariackiej rewolucji kulturalnej”, kiedy chińska armia pod dowództwem marszałka Lin Biao (wtedy drugiej postaci w partii i państwie) wyrosła nie tylko na wielką siłę zbrojną kraju , ale także wyrażała silne dążenia  polityczne, zagrażające kierownictwu partyjno-politycznemu Mao Zedonga. Wtedy wielkim problemem było, w jakim kierunku pójdą dalej Chiny, czy w kierunku  daleko posuniętej urawniłowki i koszarowego socjalizmu, czy w kierunku socjalistycznej gospodarki rynkowej.

Innym wielkim błędem tych lat był tzw. „wielki skok naprzód” z lat 50tych XX w, który w swych założeniach miał doprowadzić po kilku latach do podwojenia produkcji przemysłowej, głównie w zakresie przemysłu ciężkiego, np. wytapiania żelaza i stali, co przy ówczesnym zacofaniu technologicznym i brakach nowoczesnych urządzeń metalurgicznych okazało się niewykonalne. Podjęte próby uruchomienia produkcji żelaza w wiekowych dymarkach okazało się niewypałem i obnażyły woluntaryzm w kierowaniu ekonomiką. W efekcie zamiast wzrostu produkcji przynosiły wielkie straty nie tylko w przemyśle, także w rolnictwie, gdyż do pracy w dymarkach zapędzono  olbrzymie rzesze ludności wiejskiej, której zabrakło  do niezbędnych prac rolniczych, co skutkowało wielkim spadkiem produkcji rolnej a w konsekwencji głodem dla milionów nie tylko chłopskich rodzin. W efekcie partia musiała wycofać się z tej awanturniczej polityki, ponosząc duże straty nie tylko materialne, także utraty autorytetu, co rzutowało także na osłabienie jedności ideowo-politycznej kierownictwa i powstanie opozycji, którą Mao Zedong i jego grupa konsekwentnie zwalczała.[3]

Wymienione błędy w kierowaniu państwem i gospodarką, prowadzące do wielkich wstrząsów a nawet załamań, były odzwierciedleniem wielkich problemów kraju, który wszedł na drogę  budownictwa socjalistycznego z niesłychanie niskiego poziomu rozwoju sił wytwórczych, głównie przemysłu i faktycznie wobec braku własnej klasy robotniczej, proletariatu przemysłowego, który w 1949 r. liczył tylko ok. 3 mln robotników w kilku wielkich miastach. Pozostała ludność to olbrzymie morze biednego chłopstwa i proletariackiej nędzarskiej wsi. Do 1949 r. chińskie miasta miały charakter centrów administracyjnych, kupieckich i rzemieślniczych. Chiny szczyciły się wielką cywilizacją i kulturą, ale w 1949 r. 90% Chińczyków było analfabetami, a język i kultura mandaryńska były udziałem niewielkiej grupy ludności. W tej sytuacji państwo ludowe stanęło przed wielkim wyzwaniem aspiracji nie tylko kulturalnych mas chłopskich i proletariackich, ale przede wszystkim poprawy  ich warunków bytowych, co legło u podstaw  restrykcyjnego egalitarnego ustroju w zakresie spożycia, którego odzwierciedleniem była zasada  „żelaznej miski ryżu”, jako minimum spożywczego dla każdego Chińczyka. Była to sprzeczność, której nie udało się rozwiązać poprzez  konfiskatę i uspołecznienie (upaństwowienie) prywatnej własności środków produkcji, której nie było tak wiele, nawet po uwzględnieniu  własności kapitału zagranicznego.

W tej sytuacji Chiny stanęły przed wielkim problemem konieczności wzniesienia własnej bazy nowoczesnej gospodarki, głównie przemysłowej i modernizacji kraju w oparciu o własne bardzo ograniczone środki. Podstawową zasadą było liczenie na własne siły, które ze względu na wysoki potencjał ludnościowy przynosiły oczekiwane rezultaty, ale  w ograniczonym zakresie. Ważnym elementem  przyspieszającym rozwój była pomoc  innych krajów socjalistycznych, głównie Związku Radzieckiego, jednocześnie wojna w Korei , restrykcje i embargo USA i innych państw kapitalistycznych izolowały i ograniczały możliwości rozwojowe przy pomocy współpracy zagranicznej. W tej sytuacji Chiny znalazły się  pod silnym ciśnieniem wzrostu potrzeb  rozwojowych i konsumpcyjnych własnego społeczeństwa, rozbudzonych przez aspiracje socjalistyczne, które m.in. rezultowały  próbami szybkiego „przechodzenia na skróty” do komunizmu (określenie prof. Mieczysława Rakowskiego),[4] a zakończyło się katastrofą „wielkiego skoku” i „rewolucji kulturalnej” i co w sumie przyniosło straty liczone  w gospodarce na ok. 10 lat.

Jednocześnie te straty  i doświadczenia uświadomiły  części kierownictwa  KPCh, m.i. Deng Xiaopingowi, że Chiny muszą iść inną, własną drogą do socjalizmu niż ZSRR i kraje demokracji ludowej w Europie. Chiny muszą się otworzyć na zewnątrz, wykorzystać swój olbrzymi potencjał siły roboczej i zdecydować się  na napływ kapitału  zagranicznego, ale na własnych warunkach i przy kontroli własnego państwa, respektowaniu chińskiego systemu prawnego i utrzymania samodzielności chińskiej waluty. Koncepcja ta bardzo podzieliła kierownictwo, rozpoczęła się bezpardonowa walka frakcyjna, nie obeszło się bez pewnego odrodzenia neokonfucjanizmu a obie strony zarzucały sobie uleganie jego wpływom i argumentacji. Musiało upłynąć jeszcze wiele lat, zanim te projekty zmian polityki wewnętrznej i zagranicznej wdrożone zostały  do praktyki gospodarczej i politycznej ChRL. Faktycznie były one wdrażane  dopiero po śmierci Mao Zedonga w 1976 r. i dopiero od 1978 r. chińska gospodarka przeszła na inne tory rozwojowe, przy czym nie była to zmiana strategii (socjalizm i komunizm) lecz taktyki czyli metod dochodzenie do tych celów.

Powracając do ogólnej oceny okresu 1955-1978 trzeba wskazać  na główne wskaźniki wzrostu Chin. Przede wszystkim nastąpił olbrzymi wzrost ludności z 600  do 970 mln ludzi, co potwierdziło także doświadczenie demograficzne innych państw tzw. Trzeciego świata, które weszły na drogę niepodległości, np. Indii, Indonezji,  Pakistanu, krajów afrykańskich w szczególności Nigerii. W Chinach sytuacja żywnościowa była lepsza niż w innych krajach, co pozwoliło uniknąć  klęski głodu, podaż żywności  była większa  niż minimalne potrzeby, co pozwoliło  w miarę sprawiedliwie  racjonowanie żywności. Produkcja zbóż wzrosła z 250 do 310 kg na mieszkańca, ale nie ustrzegło to całkowicie Chin przed nędzą, którą  w 1955 r. zagrożone było 50% ludności, a w 1978 r. 25% głównie  na wsi., co oznaczało, że przy ogromnym  wzroście liczby ludności w 1978 r.  nadal zbliżona liczba ludności znajdowała się w nędzy.

Produkcja mięsa wzrosła  3 razy, ale oznaczało to tylko średnio 9 kg spożycia na 1 Chińczyka. Większy był wzrost  produkcji przemysłowej, w tym także nawozów sztucznych i innych środków produkcji rolnej.  W 1978 r. wydobycie węgla  wyniosło  618 mln t, ropy naftowej 100 mln t, stali 32 mln t , cementu 65 mln t, nawozów sztucznych – 8,7 mln t, tkanin – 11 mld m, energii elektrycznej – 259 mld kWh. Oznaczało to  znaczny postęp w rozwoju produkcji przemysłowej na mieszkańca, ale w porównaniu ze średnią światową, nie mówiąc o krajach rozwiniętych, Chiny pozostawały bardzo zacofane. Dla przykładu ludność Chin w 1978 r. wynosiła 22% ludności świata, a ich produkcja stali  w skali światowej wynosiła 5%, cementu 9%, nawozów sztucznych 9%, papieru 3,7% energii elektrycznej 3,6%, tkanin bawełnianych  na mieszkańca w 1978 r. wytwarzano 11 m, wełnianych 0,4 m, podczas gdy np., w Polsce w tym czasie  odpowiednio 28 m i 3,8 m.[5]

Schyłkowy okres życia Mao Zedonga to jednocześnie osłabienie  jego autorytetu politycznego i pozycji w KPCh. W partii powstało kilka frakcji, różniących się  co do oceny przeszłości jak i perspektyw dalszych dróg budownictwa socjalizmu w Chinach. Na to nakładały się różnice ideowo-polityczne w międzynarodowym ruchu komunistycznym, w szczególności głębokie podziały między  KPCh a KPZR  na tle  stosunku do imperializmu, kapitalizmu i perspektyw socjalizmu. Na początku lat 60tych XX w. nastąpiło zerwanie przyjaźni i współpracy między obu partiami, co miało negatywne następstwa na rozbicie międzynarodowego ruch komunistycznego i robotniczego  i na stosunek do kapitalizmu. W KPZR i ZSRR zwyciężyło skrzydło neorewizjonistyczne i oportunistyczne, które w dalszych latach doprowadziło do upadku KPZR i ZSRR głównie  za sprawą działalności Gorbaczowa i Jelcyna i co okazało się wielkim osłabieniem a nawet ciosem w sprawę światowego ruchu robotniczego i  komunizmu, a jednocześnie wzmocniło kapitalizm.

W Chinach w okresie „rewolucji kulturalnej”  sprawa walki z pozostałościami Konfucjusza stała się ponownie aktualna. W czasie kampanii skierowanej przeciwko marszałkowi Lin Biao i jego frakcji w gazetach wielkich hieroglifów posługiwano się argumentami, że walka z Lin Biao zatacza  coraz  szersze kręgi i partia powinna demaskować także innych zwolenników Konfucjusza w kierownictwie Partii i we władzach lokalnych. W 1975 r. w dalszym ciągu prowadzono kampanię przeciwko Lin Biao i Konfucjuszowi. Na sesji parlamentu ChRL w styczniu 1975 r.  jednym z punktów obrad była kwestia nowej konstytucji. Referat na ten temat wygłosił  członek Biura Politycznego KC KPCh Czang Czun-ciao, który m.in. powiedział, że w „w niektórych zakładach pracy tylko formalnie istnieje socjalistyczny system własności, a w rzeczywistości władza kierownicza nie znajduje się  w rękach szerokich rzesz robotników” I dalej: „Wiele odcinków, jeśli nie opanuje ich proletariat, to opanuje burżuazja, Dziadyga Konfucjusz zmarł  dwa tysiące lat temu, ale jeśli proletariat nie wymiecie tych śmieci, to same one nie znikną”. W związku z tym, jak stwierdził mówca należy „kontynuować i pogłębiać kampanię krytyki  Lin Biao i Konfucjusza”.[6]

O tym, jak złożona była w latach 70-tych sytuacja ideowo-polityczna w KPCh świadczą także  inne fakty. Mao jak wiadomo uchodzi za klasyka chińskiego marksizmu. Jednocześnie rozwijał on marksizm odpowiednio do chińskich warunków, np. uważając klasę robotniczą  i jej ideologię za wiodący czynnik walki klasowej uznał, że w warunkach chińskich główną siłą antyfeudalną i antykapitalistyczną może stać się biedne chłopstwo i wiejski proletariat, co okazało się pozytywną przesłanką  odbudowy KPCh po 1927 r. i poprowadzenia jej do rewolucyjnej walki, i co po ponad 20 latach przyniosło KPCh zwycięstwo,  w 1949 r. powstała Chińska Republika Ludowa. Bez  wątpienia Mao Zedong był wielkim przywódcą chińskiej rewolucji i jego wielką zasługą było skierowanie Chin na nową drogę rozwoju, która doprowadziła je do rewolucji demokratycznej i socjalistycznej a w dalszej kolejności na drogę budowy podstaw socjalizmu. Jednocześnie ze względu na odmienność cywilizacyjną Chin, ogromne opóźnienia w rozwoju gospodarczym i zacofaną strukturę społeczną  nie mógł on zastosować kategorii marksistowskich powstałych w realiach zachodniej Europy, czy nawet Rosji radzieckiej, mógł przejąć teorię i metodologię marksistowską głównie w postaci materializmu historycznego i dialektycznego. Jednocześnie chińscy marksiści, głównie w szeregach KPCh musieli stworzyć bardziej szczegółowe chińskie kategorie naukowe, odzwierciedlające chińskie realia gospodarcze, polityczne i społeczne. Historia walk rewolucyjnych w Chinach wyniosła jako główną siłę rewolucyjną biedne chłopstwo i proletariat wiejski, co zbliżało ją do koncepcji „socjalizmu agrarnego”. W efekcie to rewolucyjna wieś otoczyła miasto i przeprowadziła rewolucję demokratyczną i socjalistyczną. Nie bez powodów koncepcja ta i program KPCh uznawany jest jako oryginalna droga, nie kopiująca innych modeli, co stało się powodem stwierdzenia, że w Chinach zwyciężył nie marksizm lecz maoizm. Bez wątpienia chińska rewolucja wyrosła na innym gruncie ekonomiczno-społecznym niż w zachodniej Europie, nawet w Rosji i ZSRR, do których rozwiązań (marksizmu-leninizmu) z różnych powodów Mao i KPCh chętnie korzystał, szczególnie do lat 60tych XX w.

Potwierdzeniem odmienności powstawania i rozwoju „chińskiego marksizmu” jest analiza tekstologiczna głównych prac Mao Zedonga, z których podstawowe stwierdzenia przytoczone zostały  poprzednio. W latach 60tych XX w. przeprowadzono  analizę tekstologiczną  oryginalnego chińskiego wydania „Dzieł Zebranych” Mao Zedonga. Wynikało z niej, że  22% wszystkich cytatów, którymi Mao posługiwał się, stanowiły cytaty z prac filozofów konfucjańskich lub neokonfucjańskich, 12% były to cytaty z prac mohistów lub taoistów, 13% – odsyłacze do chińskiej literatury pięknej, 4% – odsyłacze do prac  Marksa i Engelsa, 18% – odsyłacze do prac Lenina, 24% _ odsyłacze do prac Stalina, 7% – odsyłacze do innych prac.[7] Jak widać Mao najrzadziej korzystał z prac Marksa  i Engelsa, wielkim autorytetem był dla niego Lenin, ale najwięcej korzystał z prac Stalina, z którym znał się osobiście, spotykał się z nim jako polityk i dyskutował, Stalin był dla Mao wielkim autorytetem nie tylko jako polityk, także jako teoretyk i marksistowski ideolog. Uważał, że nowe kierownictwo na czele z N.Chruszczowem dopuściło się zafałszowania dorobku Stalina nie tylko jako wybitnego męża stanu ZSRR i międzynarodowego ruchu robotniczego (komunistycznego), ale także jako wybitnego marksisty-leninowca.

W następstwie „rewolucji kulturalnej”  ChRL wkroczyła w okres dużej destabilizacji nie tylko ideowo-politycznej, ale także gospodarczej. Jak wspomniano w rezultacie „wielkiego skoku” i „rewolucji kulturalnej” utraciły ok. 10 lat, co spowodowało wzrost niezadowolenia społecznego i podkopało zaufanie  mas do partii. Napięcia temu towarzyszące ożywiły różnice w samej partii , pojawiły się różnice w poglądach, formułowano różne drogi wyjścia z kryzysu, a nawet pojawiły się frakcje, z których najgroźniejsza dla przyszłości partii była „frakcja wojskowych” na czele z marszałkiem Lin Biao,  jej główny antagonista – „frakcja pragmatyków” na czele z Deng Xiaopingiem. Mao Zedong  i jego grupa lawirowali między frakcjami i starali się łagodzić sprzeczności, a w momentach krytycznych  przechodzili na stronę większości. Na początku lat 70tych największym zagrożeniem była frakcja  Lin Biao, która ostatecznie została rozbita w 1971 r., a jej przywódca poniósł śmierć w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach. W trakcie tej kampanii przeciwnicy Mao zarzucali mu m.in.” despotyczne, cesarskie metody sprawowania władzy”. Z tego okresu pochodzi  dokument pt. „Zarys projektu 571”, mający charakter platformy politycznej tej frakcji, upubliczniony przez tajwański wywiad po śmierci Lin Biao. W dokumencie tym poddana została ostrej krytyce  dotychczasowa polityka KPCh pod kierunkiem Mao Tse-tunga, któremu zarzucono liczne błędy polityczne i gospodarcze, które – zdaniem autorów – doprowadziły kraj na granice katastrofy. Jedynym wyjściem z kryzysu  miało być wyeliminowanie Mao i jego grupy i wyprowadzenie KPCh i kraju z głębokiego kryzysu. W konkluzji dokumentu stwierdzono, że Mao Tse-tung nie był prawdziwym marksistą-leninowcem, tylko wielkim tyranem feudalnym, był fałszywym marksistą, kroczącym nie drogą marksizmu tylko drogą Konfucjusza i Meng-tsy. „Rządził” według praw godnych cesarza Szy Huang-ti z dynastii Cin (Qing). W rzeczywistości,  -jak głosił dokument, „Mao Tse-tung  stał się nowym cesarzem.”[8]

Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy ten dokument frakcji Lin Biao był autentyczny, czy też okazał się „podróbką” maoistowskich służb specjalnych, spreparowany w celu skompromitowania opozycyjnej grupy. Faktem jest, że wtedy  w Chinach toczyła się walka  frakcyjna, która nie tylko miała charakter rywalizacji i walki o władzę, ale odzwierciedlała inną koncepcję budowy  socjalizmu, która  w kilka lat później  wystąpiła w całej okazałości pod hasłem „socjalistycznej gospodarki rynkowej”, której przywódcą stał się Deng Xiaoping. Była to jedna z przyczyn rozpoczęcia w 1973 r. kontrkampanii KPCh pod hasłem „krytyki Konfucjusza”, która zmierzała do „wybielenia” Mao Zedonga i zdjęcia z niego zarzutów przeciwników politycznych a jednocześnie do krytyki  zachowań i postaw  wśród części działaczy partyjnych  i państwowych stosowania praktyk biurokratycznych i „odrywania się od mas”. Walka z konfucjanizmem zmierzała także do przezwyciężenia licznych przyzwyczajeń, wzorów zachowania, wartości czerpiących z niego, które stały w opozycji do ustroju  socjalistycznego i kultury politycznej nowego systemu.

Bez wątpienia rewolucja socjalistyczna w Chinach zmiotła stare feudalno-cesarskie i burżuazyjno-obszarnicze państwo. Ale rewolucja była dziełem mniejszości, komuniści i ich sojusznicy ustanowili nowe państwo, które swym demokratycznym ustrojem i socjalistycznym egalitaryzmem zdobywało sobie sympatię i poparcie mas. Ale jednocześnie społeczeństwo to w większości  ciągnęło  za sobą  stare przyzwyczajenia i nawyki, a także wartości czerpiące z poprzednich formacji. W Chinach ciągle duży wpływ w tym czasie odgrywała ideologia i religia konfucjanizmu, stąd też można stwierdzić, że znajdowało się ono pod ogromnym wpływem a nawet naciskiem konfucjańskich tradycji.

Pod względem ideowym ta presja przeszłości zawierała w sobie treści i wartości  zróżnicowane pod względem ideowym. Np. utrwalała ona pewne pozytywne cechy  wzorca osobowego, takie jak pracowitość, skromność, wytrwałość i zamiłowanie do wiedzy. Konfucjanizm ułatwiał zdolność przystosowania się, działał na rzecz postawy minimalizacji potrzeb materialnych, a także uczył życiowego konformizmu, co pozwalało przetrwać nawet w najtrudniejszych warunkach. Jednocześnie presja tradycji umacniała w świadomości mas przeświadczenie o wyjątkowej doskonałości cywilizacji chińskiej i o niepodważalnej genialności dawnych mędrców lub władców, w ciągu wieków utrwalała ona  silne poczucie  hierarchii społecznej, ograniczała swobodę myślenia, inicjatywę i energię jednostek. Stymulowała kiedyś lekceważący stosunek do techniki i niezbędności jej dalszej modernizacji i innowacji. Konfucjańska tradycja nie sprzyjała kształtowaniu takich cech osobowości jak przedsiębiorczość, rzutkość, pomysłowość, natomiast bardzo mocno wiązała ona człowieka z odległą przeszłością historyczną, co odciągało człowieka od problemów teraźniejszych i perspektywicznych.

Złożoność i zmienność historyczna konfucjanizmu i jego różnych szkół powodowała, że ocena systemu filozoficznego Konfucjusza stanowiła  jeden z najtrudniejszych, a jednocześnie najbardziej  spornych problemów na gruncie marksistowskiej humanistyki. Część  historyków skupiła się na racjonalnych i postępowych treściach konfucjanizmu, jak np. profesor Kuo Mo-żo (b. prezes Chińskiej Akademii Nauk). Druga grupa  wydobywała irracjonalne a zarazem reakcyjne elementy spuścizny ideologicznej konfucjanizmu.[9]

Po okresie „rewolucji kulturalnej” i po upadku Lin Biao w ramach nowej kampanii krytyki Konfucjusza górę wzięła koncepcja totalnej krytyki Konfucjusza. Dużą rolę w tym zakresie odegrał profesor Jang Jung-kuo – historyk z Uniwersytetu w Kantonie, który w licznych pracach, pisanych na zamówienie władz partyjnych, poddawał ostrej krytyce poglądy Konfucjusza, określając go jako „ideologa zacięcie  broniącego ustroju niewolniczego”, a także  walkę dwóch linii w ideologii okresu wczesnej i późniejszej dynastii Han. Autor przedstawiał Konfucjusza jako ideologa  skazanej na upadek klasy właścicieli niewolników, co  profesor uznał za reakcyjne. Jednocześnie autor chwalił legistów, czyli jedną ze szkół konfucjanizmu, która tak się rozwinęła, że właściwie stała się zaprzeczeniem  pierwotnego konfucjanizmu. Przypomnijmy, że legiści mniej uwagi zwracali na cechy etyczne konfucjanizmu, stali się natomiast apolegetami państwa prawa, scentralizowanego i stawiającego na szczycie  piramidy cesarza, a właściwie jego prawo. Pod tym względem legiści wyprzedzili o ponad 2 tys. lat austriackiego konstytucjonalistę Hansa Kelsena, stawiającego na szczycie źródeł prawa konstytucję. Ale to przeciwstawienie  miało swój walor  użyteczności w czasach  Mao Tse-tunga, gdyż było wyrazem krytyki pod adresem poprzedniego ustroju jak i upadłych frakcji, które „myślały po staremu”. Jednocześnie wykorzystywały  one legistów i ich autorytet dla umocnienia nie tylko pozycji Mao Tse-tunga w partii i państwie, ale w ogóle umocnienia państwa dyktatury ludu chińskiego. Nawiązując do czasów aktualnych można skonstatować,  że kwestia ta jest także aktualna i ważna dla kierownictwa Xi Jinpinga, który mocno podkreślał na XIX zjeździe KPCh w 2017 r. zasadę i praktykę” państwa prawa” i „rządów prawa”, stawiające respektowanie prawa, przede wszystkim norm konstytucji, przez wszystkich obywateli, instytucje, w tym KPCh.

Wracając do poprzedniej narracji, po X zjeździe KPCh w 1973 r.  wystąpiła nowa fala krytyki konfucjanizmu w kontekście potępienia Lin Biao. Jednocześnie władze wykorzystały tę krytykę do dalszych napaści na Związek Radziecki i KPZR, oskarżanych o nowy hegemonizm i rewizjonizm. Schyłkowy okres życia Mao Zedonga to jednocześnie osłabienie jego autorytetu politycznego i pozycji w KPCh. Partia przestała być monolitem ideowo-politycznym, na to nakładały się głębokie różnice  w międzynarodowym ruchu komunistycznym, w szczególności między KPZR a KPCh, co pociągało za sobą wielkie osłabienie międzynarodowego ruchu robotniczego i jednocześnie umacniało imperializm.

W Chinach podziały wewnętrzne  skupiały się głównie wobec sporów na temat dróg i metod dalszej budowy socjalizmu, chodziło głównie o kwestie rynku, większą tolerancję dla prywatnej inicjatywy i otwarcia się Chin na zewnątrz. Część kierownictwa chińskiego stała na stanowisku, że Chiny przy szczupłości własnych środków i ogromnym przyroście ludności same sobie nie poradzą i muszą wejść na drogę pewnej kooperacji z kapitałem zagranicznym przy zachowaniu priorytetu własnych interesów gospodarczych, finansowych i zagranicznych. Na czele tej grupy stali Deng Xiaoping i Liu Szaotsi, którzy byli konsekwentnie zwalczani a nawet prześladowani prze Mao Zedonga jako „kroczący droga kapitalistyczną.” Mao był zwolennikiem wczesnych założeń Marksa, wiążących rynek z gospodarką kapitalistyczną, natomiast gospodarka socjalistyczna miała rozwijać się według dyrektyw centralnego planowania. Te zasady wdrożone do praktyki Rosji radzieckiej przez Lenina wykazały  słabość w obliczu ogromnego zacofania gospodarczego Rosji i w konsekwencji wielkich zniszczeń  przez rewolucję i wojnę domową. Stąd Lenin dokonał zasadniczej zmiany polityki, wprowadzając Nową Politykę Ekonomiczną (NEP), opartą min. na warunkach gospodarki towarowo-pieniężnej i dopuszczając rynek jako sposób wymiany towarowej głownie między miastem a wsią.

Była to poważna korekta nauki Marksa o prawach socjalizmu, a właściwie okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu. Rekorektę tej polityki z kolei przeprowadził z ważnych powodów wewnętrznych i zewnętrznych Stalin w końcu lat 20tych, kierując się większymi efektami ekonomicznymi centralnie sterowanej gospodarki planowej ZSRR i w obliczu rosnącego zagrożenia faszystowskiego. Mao Zedong był wiernym uczniem Stalina i podobnie jak on srogo zwalczał zwolenników osłabienia centralnego planowania i wprowadzenia ograniczonych mechanizmów rynkowych, przy czym gospodarka ta w Chinach nawet przy błędach „wielkiego skoku” i „rewolucji kulturalnej” odnotowywała średnio rocznie 6%  wzrostu, co jednak było prawie  w całości „konsumowane” przez ogromny przyrost naturalny. W tej sytuacji Deng Xiaoping już w 1967 r.  sformułował powiedzenie, że „nieważne jest, czy kot jest biały czy czarny, ważne jest, żeby łapał myszy”. Oznaczało to zdaniem Denga, że na obecnym etapie rozwoju Chin nie jest zagrożony socjalizm, a główną sprzeczność wyznaczają nie sprzeczności klasowe i walka klasowa, ale sprzeczność między rosnącymi potrzebami i aspiracjami  społeczeństwa a możliwościami ich realizacji przez mało efektywną gospodarkę. Mao Zedong traktował tę wypowiedź jako marksistowską herezję. Choć od 1949 r. upłynęło wiele lat, często podkreślał, że po rewolucji i wprowadzeniu socjalizmu w Chinach klasy nie zniknęły  całkowicie. „Nawet po uspołecznieniu własności klasy istnieją nadal” -powtarzał w 1962 r.. „Walka klasowa nadal trwa”, W Chinach ”Walka klasowa między proletariatem a burżuazją  potrwa długo” i „może przybierać okresowo różne formy”.[10]

Dalej Mao dawał wyraz trosce o dalszy rozwój Chin, mówiąc, że”Chiny mogą stanąć przed niebezpieczeństwem restauracji kapitalizmu”. Przypomniał, ze „burżuazja przenika  też do KPCh, podobnie jak wcześniej do innych partii komunistycznych, które przechodzą na drogę kapitalizmu”, odnosiło się to w szczególności do Deng Xiaopinga i Liu Szaotsi, których oskarżał o „idących drogą kapitalistyczną”, nawet swemu najwierniejszemu współpracownikowi Czou Enlajowi w 1974 r. „przypiął łatkę” konfucjanisty.[11]

Ta ostrożność i obawy o przyszłość socjalizmu i zagrożenia kontrrewolucyjne nie były bezzasadne, potwierdzały je historia ruchu robotniczego, rosnący rewizjonizm, reformizm i oportunizm w ruchu komunistycznym, a przede wszystkim upadek KPZR i ZSRR , także krajów demokracji ludowej w Europie w końcu lat 80tych XX w. Przełomem w dążeniach do wprowadzenia nowej polityki ekonomicznej zwanej później „socjalistyczną gospodarką rynkową” była śmierć wieloletniego premiera Chin Czou Enlaja w styczniu 1976 i we wrześniu tego roku Mao Zedonga. Już w końcowych miesiącach ich rządów przewagę w kierownictwie partyjno-rządowym zdobyła frakcja Deng Xiaopinga, co potwierdzały odwołania ich przedstawicieli z zesłania na głęboką prowincję („w celach reedukacji”) i  przywrócenia do działalności na najwyższych stanowiskach partyjnych i państwowych. Po śmierci Mao Zedonga przez miesiąc trwała ostra walka między obu frakcjami, zakończona upadkiem „bandy czworga”, aresztowaniem i osądzeniem jej przywódców (w tym m.in. małżonki Mao p. Jiang Qing) i budowaniem nowego przywództwa w KPCh na czele z Deng Xiaopingiem, co trwało kilka lat, zanim wdrożony został program nowej polityki. W tym czasie po burzliwych latach „rewolucji kulturalnej” i walk frakcyjnych opanowano chaos w gospodarce, uporządkowane sprawy jednolitego kierowania państwem, a w szczególności przywrócono jedność ideowo-polityczną w szeregach partii na zasadach zaufania między członkami partii a kierownictwem i respektowania zasady realizacji linii mas. Jednocześnie po szerokiej i głębokiej dyskusji wewnętrzne-partyjnej dokonano oceny miejsca i roli Mao Zedonga w historii KPCh i ChRL, uznając zasadę, że był on wybitnym przywódcą Chin i jego zasługi w walce o wyzwolenie chińskiego ludu spod ucisku kapitalistycznego  i zwycięstwa rewolucji demokratycznej i socjalistycznej są historyczne i nie mogą być pominięte. Co prawda Mao w schyłkowym okresie popełnił wielkie błędy, ale były to błędy wielkiego rewolucjonisty, które stanowiły nie więcej niż 30% w sytuacji gdy zasługi stanowiły 70% jego życia. Było to wyrazem wielkiego uznania dla dotychczasowego przywódcy, jednocześnie prawidłowego wyważenia relacji między pozytywami i negatywami jego działalności politycznej. Jednocześnie realizację nowej polityki ekonomicznej uznano nie jako negację poprzedniego kierownictwa, ale jako jej kontynuację w nowych warunkach wewnętrznych i międzynarodowych.[12]

Deng Xiaoping wielokrotnie podkreślał, że społeczeństwo socjalistyczne a tym bardziej komunistyczne nie może być oparte na nędzarskiej ekonomice, zaspokajającej tylko podstawowe potrzeby życiowe swych obywateli. W tej sytuacji wzrasta znaczenie okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu jako samodzielnego i względnie długotrwałego etapu. Chiny muszą uczynić wszystko, by przyspieszyć rozwój gospodarczy i poziom społeczny świata pracy. Jednocześnie mimo osiągniętych sukcesów socjalistycznej rewolucji i 30 lat budownictwa socjalistycznego należy skuteczniej rozstawać się z pozostałościami feudalizmu i mentalności klanowej, w czym dużą rolę odgrywały pozostałości konfucjanizmu. Do najważniejszych przywódca zaliczył: 1. Utrzymywanie się nadal w społeczeństwie mentalności klanowej; 2. W stosunkach społecznych nadal utrzymywał się stary hierarchiczny porządek; 3. Występowały także określone przejawy  nierówności statusu w kontaktach między towarzyszami ze szczebla  kierowniczego a ich podwładnymi oraz w stosunkach między kadrą a masami; 4. Słabe zrozumienie  w społeczeństwie praw i obowiązków obywatelskich; 5. W sferze gospodarczej  nadal panował system i styl mandaryński wśród kadry w przemyśle, handlu, rolnictwie; 6.Nadmierne podkreślanie w pracy ekonomicznej  kompetencji regionalnych i resortowych, co prowadziło do partykularyzmu i przerzucania swych kłopotów na innych; 7. Nieuznawanie doniosłego znaczenia nauki i oświaty dla socjalizmu i że bez nauki i oświaty nie można zbudować socjalizmu; 8. Polityka izolacjonizmu i szowinistycznej arogancji w stosunkach z zagranicą; 9. Odrażająca praktyka protekcji (i dodajmy korupcji, przyp. Z.Wiktor);  10. Naużywanie władzy przez część kadry i preferowanie „swojaków”; 11. Niedocenianie wpływów pozostałości feudalizmu w ideologii i polityce; 12. Trzeba usuwać te piętna  i objawy feudalizmu i kapitalizmu, ale tego nie można sprowadzać do jednej akcji, 13. System prawny jest dobry, należy go właściwie stosować: 13. Nie trzeba ulegać anarchizmowi i indywidualizmowi; 14. Nie płaszczyć się przed cudzoziemcami, mamy wielkie osiągnięcia; 15. Część młodzieży notabli, wyjeżdżając za granicę na studia  uprawia łapownictwo i przemyt, zapomina o narodowej dumie i godności osobistej; 16. Do kraju w związku z szerszymi kontaktami przemyca się pornografię, wulgarne filmy i zdjęcia, publikacje, szkodzi to naszej moralności; 17. Na granicy sektora socjalistycznego i prywatnego pojawiły się różne nielegalne formy aktywności gospodarczej, finansowej.[13]

Deng Xiaoping i jego towarzysze wychodzili z założenia, ze podejmowane reformy nie mają na celu odejście od socjalizmu, lecz obronę interesów  i utrzymanie władzy ludzi pracy, a więc ogromnej większości społeczeństwa. KPCh nie przekształciła się w partię  uprzywilejowanej biurokracji, będącej w klasowym konflikcie z masami ludowymi. Jako cel społeczny partia stawiała poprawę warunków życiowych ludzi pracy. Inaczej niż KPZR na czele z N.Chruszczowem KPCh nie odżegnała się od poprzedniego przywódcy i niezależnie od popełnionych przez niego błędów kontynuowała dzieło rozwoju socjalizmu w nowych warunkach. Wreszcie okres niedawnych walk frakcyjnych, a w szczególności „rewolucja kulturalna” uświadomiła masom ludowym wagę socjalistycznej rewolucji i  dalszej budowy socjalizmu jako gwarancji dalszej poprawy ich bytu i zachowania i umocnienia suwerenności Chińskiej Republiki Ludowej w obliczu pojawiających się zagrożeń imperialistycznych.[14]

Koncepcja socjalistycznej gospodarki rynkowej stała się  przedmiotem krytyki nie tylko ze strony chińskich przeciwników i konkurentów politycznych Deng Xiaopinga, była i w znacznej części jest krytycznie przyjmowana przez zagraniczne partie komunistyczne, generalnie stojących na pozycjach ideologicznych dawnej KPZR i na praktyce ustrojowej d. Związku Radzieckiego, opartej na zasadzie centralnego planowania w gospodarce i negacji rynku. W argumentacji sięgano do wypowiedzi Marksa i Engelsa z połowy XIX stulecia, w szczególności wczesnych prac, np. „Krytyki ekonomii politycznej”  czy „Manifestu Komunistycznego”, w których klasycy dali wyraz tym zasadom, upatrując je jako fundamentalne dla przyszłej ekonomii socjalistycznej i będących w opozycji do liberalnego mechanizmu gospodarowania  XIX-wiecznego kapitalizmu, głównie Anglii, skąd czerpano wzory do modelu stosunków kapitalistycznych.

Problem polegał jednak na tym, że od tego czasu upłynęło ponad 170 lat i świat, w tym kapitalistyczny, bardzo się zmienił, kapitalizm przeszedł fazę liberalizmu, wkroczył w fazę imperializmu, monopolizacji i ekspansji kolonialnej, będących przedmiotem analizy Lenina, szybkiego rozwoju ruchu robotniczego, a jednocześnie wielkich sprzeczności klasowych,  w wyniku których wybuchły 2 wojny światowe, powstał i rozwinął się faszyzm, nacjonalizm, militaryzm i wiele innych zagrożeń niebezpiecznych dla dalszego istnienia i rozwoju ludzkości. Jednocześnie  w listopadzie 1917 r. wybuchła w Rosji Rewolucja Październikowa, która zapoczątkowała nową erę w dziejach ludzkości, mianowicie  powstanie Rosji radzieckiej, później ZSRR i innych państw socjalistycznych, republik robotników, chłopów i innych ludzi pracy, państw dyktatury proletariatu, co potwierdzone zostało po 2 wojnie światowej przez powstanie krajów demokracji ludowych w Europie, a w 1948-49 w Korei i Chinach a następnie w zjednoczonym socjalistycznym Wietnamie. W 1958 r. rewolucja zwyciężyła na Kubie na kontynencie amerykańskim.

Świat wkroczył w epokę rewolucji narodowo-kolonialnych,  demokratycznych, niektóre z nich rozwijały się w powstawanie państw podążających drogą niekapitalistycznego rozwoju. W tej sytuacji w międzynarodowym ruchu komunistycznym prowadzona była ożywiona dyskusja  nad różnymi drogami rewolucji socjalistycznych i budowy socjalizmu. Podstawowym problem było pytanie, czy w tych krajach z historycznie opóźnionymi strukturami społeczno-gospodarczymi jest możliwa rewolucja socjalistyczna, a w następnym etapie budowa podstaw ustroju socjalistycznego. Były to państwa postkolonialne, które w latach 50-60-tych wybiły się na niepodległość, silnie powiązane z dawnymi metropoliami, z których w wielu powstały grupy marksistowskie, organizujące uciśnione ludy do walki z imperializmem i neokolonializmem. Było ich około 30 w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. Wzorem dla nich były republiki azjatyckie ZSRR, Mongolia, KRLD. Wietnam, Chińska Republika Ludowa, a w Ameryce Kuba. Były to kraje o zdecydowanej przewadze rolnictwa, o słabo rozwiniętej bazie przemysłowej, najczęściej wydobycia  surowców i najczęściej o dużej masie ludności, żyjącej w warunkach lub na granicy nędzy. Z tego powodu od dawna toczyła się tam walka narodowo-wyzwoleńcza o charakterze partyzanckim, której przywódcy poszukiwali rozwiązań ustrojowych i pomocy w państwach socjalistycznych.

Marks i Engels przewidywali, że socjalizm zwycięży w  państwach najbardziej rozwiniętego kapitalizmu, ale w drugie poł. XX wieku kapitalizm stał się globalny i skutecznie integrował gospodarczo, politycznie  i kulturowo-medialnie narody postkolonialne. W dalszym ciągu wielka była ekspansja kapitału finansowego i przemysłowego na tereny dawnych kolonii, co je włączało w system gospodarczo i polityczny metropolii. Rewolucja demokratyczna w tych krajach była możliwa dzięki postępowym partiom i ruchom, które wywalczyły niepodległość. Mogły one przejść do etapu rewolucji socjalistycznej dzięki poparciu i pomocy Związku Radzieckiego,  ludowych Chin, a także innych państw socjalistycznych i w ten sposób zerwać istniejącą jeszcze w zależność. z dawnymi metropoliami i przyspieszyć budowę nowoczesnej infrastruktury gospodarczej, głównie przemysłowej. Koncepcja ta załamała się po upadku Związku Radzieckiego i państw socjalistycznych w Europie, ale aktualnie ponownie odżywa w następstwie wdrożenia przez Chińską Republikę Ludową tzw. nowych szlaków jedwabnych, na które przeznacza ok. 8 bln dolarów w postaci głównie nowych inwestycji bezpośrednich w prawie 150 krajach 3 kontynentów. Można więc skonstatować, że walka klasowa w samych Chinach została od 1978 r. wyciszona, ale nie dotyczyło to relacji międzynarodowych. Socjalizm jest nadal ustrojem atrakcyjnym dla krajów rozwijających się i tym razem czerpią one wiedzę o nim oraz próbują wdrażać pewne modele gospodarczo-społeczne w oparciu o praktykę ustrojową ChRL.

Po 40 latach realizacji „socjalistycznej gospodarki rynkowej” Chiny stały się druga potęgą gospodarczą świata, jej PKB w 2018 r. liczył ponad 20 bln dol., licząc wg kursu siły nabywczej juana, należą do Rady Bezpieczeństwa ONZ jako jej stały członek i żaden problem światowy nie może skutecznie być rozwiązany bez  udziału ChRL  Ale przed 40 laty kierownictwo Chin stanęło przed  trudnym zadaniem,  jak nie dać się zmiażdżyć przez silnego nie tylko ekonomicznie, także militarnie wroga, głównie imperializm amerykański, jakie środki zastosować, by nie dać się pokonać, jak obronić socjalizm, niepodległość i władzę ludową i wprowadzić w błąd  klasowego wroga, a jednocześnie stworzyć taki typ relacji międzynarodowych, głównie ekonomicznych i handlowych, które pozwolą na szerokie stosunki z przodującymi rozwiniętymi gospodarczo państwami  kapitalistycznymi i uratować nie tylko Chiny jako naród, ale także socjalizm jako wartość międzynarodową.

Chińczycy od dawna stosują  w poznaniu świata zasadę  poznania prawdy w oparciu o fakty. Pozwala to realistycznie analizować sytuację i wyciągać wnioski z praktyki społecznej. Nie jest to zwykły empiryzm, metoda ta powiązana jest  w dalszym procesie poznawczym z analizą  i przetwarzaniem danych w oparciu o zasadę materializmu historycznego i dialektycznego, a więc różnicy  interesów klasowych  między proletariatem a burżuazją, kapitalizmem i imperializmem a socjalizmem i komunizmem. Pomocne tu było doświadczenie Rosji radzieckiej i okresu NEP-u na początku lat 20tych XX w. , kiedy ZSRR odstąpił od komunizmu wojennego gospodarki radzieckiej i poszedł na dalekie odstępstwa od „czystych” zasad budownictwa komunistycznego, sformułowanych przez  dotychczasową teorię naukowego socjalizmu. Żeby zrobić dalszy krok naprzód, trzeba czasem cofnąć się nie o jeden krok. Tak uczył Lenin zasad dialektyki, narażając się na krytykę nie tylko ze strony teoretyków-marksistów, ale nawet na zarzut  zdrady interesów rosyjskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego. Okres NEP nie był tylko związany  z Leninem. Po jego śmierci w styczniu 1924 r. NEP był kontynuowany przez nowe kierownictwo WKP(b) na czele z J.Stalinem i NEP trwał do końca 1928 r., a następnie został zastąpiony przez gospodarkę centralnie planową, którą zapoczątkował pierwszy plan 5letni jak również kolektywizacja rolnictwa.

Jednakże o wyborze socjalistycznej gospodarki rynkowej, jak później nazwano eksperyment chiński, zadecydowały nie tylko względy  historyczno-teoretyczne. Chińczycy dysponowali własnym doświadczeniem i wielkimi atutami, które stanowiły dostateczną gwarancję, że nowy model gospodarowania ma szanse pozyskania  poparcia ze strony klasy robotniczej, chłopstwa i innych ludzi pracy, przyczyni się do ożywienia  własnej gospodarki a jednocześnie wprowadzi zamieszanie  i dezorientacje w ośrodkach burżuazyjno-imperialistycznych. Zaczynając od tego ostatniego rząd  USA jak i wielkie ośrodki opiniotwórcze z uznaniem odniosły się  do nowej polityki chińskiej, upatrując w niej mechanizm, który postrzegany był jako podążanie przez Chińczyków śladami upadającego ZSRR, co w literaturze naukowej przedstawione zostało  przez F. Fukuyamę jako „koniec historii”, a więc ostateczne zwycięstwo  kapitalizmu  w formie USA, a co Z. Brzeziński określił jako nowy światowy porządek „new world order” (za prezydentem Bushem), który jednocześnie określił socjalizm jako „błąd historii”, który nie miał prawa się pojawić, ale niestety wystąpił i  obecnie świat ponownie wszedł w prawidłowe i sprawdzone koleiny. Z tych powodów amerykańscy i światowi kapitaliści z wielkim zaangażowaniem przystąpili do masowej ekspansji  kapitałowej  w Chinach, poczytując je jako obszar neokolonialnej penetracji, licząc na olbrzymie zyski. Gwarantowały to olbrzymi rynek, miliardowa ludność, tania siła robocza i wielkie bogactwa  naturalne kraju. Chiny wydawały się nadzwyczaj łatwą zdobyczą. Nadzieje te spełniły się tylko częściowo, inwestycje bezpośrednie rzeczywiście przynosiły  krociowe zyski, ale ChRL nie zrezygnowała ze swych  ze swych suwerennych praw i dzięki silnemu rządowi, pilnie strzegącemu interesów narodowych i odpowiednim kontraktom, musiały one respektować prawo inwestycyjne, finansowo-bankowe, zasad kodeksu pracy a także inne gałęzie prawa chińskiego. W ten sposób Chiny nie stały się  nową kolonia ani nie uległy mechanizmom wyzysku neokolonialnego. Utrzymały także jedność kraju i nie dały się rozczłonkować, co było realne w epoce przedrewolucyjnej.[15]

Jednocześnie Chiny uruchomiły własny narodowy kapitalizm, ściśle kooperujący z sektorem socjalistycznym, wchodząc także w relacje z korporacjami zagranicznymi, ucząc się od nich, przechwytując i naśladując najnowsze rozwiązania technologiczne i produkcyjne. W konsekwencji tej polityki Chiny stały się wielkim placem budowy, powstało tysiące nowych przedsiębiorstw tak produkcyjnych jak i handlowych i usługowych, co roku przybywało średnio  10 mln nowych miejsc pracy w najnowocześniejszych gałęziach gospodarczych a drugie tyle było modernizowanych. Wielkim atutem socjalistycznej gospodarki rynkowej  była niezwykle tania i konkurencyjna siła robocza, której praca i i wysiłek przynosiły olbrzymie zyski  inwestorom. Te inwestycje i praca chińskich robotników modernizowała  i rozwijała chińską gospodarkę, podnosiła produkcję i wdrażała i wdrażała nowe technologie. Reformy ożywiły także rynek. który przestał być traktowany jako mechanizm charakterystyczny dla gospodarki kapitalistycznej. Deng i jego grupa  dokonali zasadniczego zwrotu w stosunku do rynku, uznając, że może on być pożyteczny w warunkach Chin, które znajdują się dopiero na „wstępnym, początkowym etapie budownictwa  socjalistycznego”, gdzie występuje mnogość  sektorów gospodarowania, dla których powinno istnieć możliwości rynkowej konkurencji, przy zachowaniu jednak kierowniczej roli partii komunistycznej i sterującej roli państwa. Uznali oni, ze rynek na tym etapie nie musi szkodzić sektorowi  socjalistycznemu, a nawet może być instrumentem zwiększenia jego efektywności. Chińczycy zmienili też charakter planowania, które w dotychczasowej praktyce (powielanej za wzorem radzieckim) miała charakter scentralizowany i indykatywny, przekształcając je w sterowanie sterujące, zawierające wskaźniki i dyrektywy odnoszące się  do gałęzi gospodarczych, makropolityki i polityki monetarnej w skali kraju. Zmiany te przyczyniły się do ożywienia konkurencji między przedsiębiorstwami, nastąpił wzrost produkcji, także rolnej, co przyczyniło się do zrównoważenia  popytu i podaży artykułów żywnościowych na rynku.

Chińczycy nie odeszli od głównego celu, jakim jest budowa socjalizmu, zmienili jednak sposoby dochodzenia do niego. W przeciwieństwie do b. krajów socjalistycznych – ZSRR i KDLów w Europie, gdzie zasada „niewidzialnej ręki rynku” została podniesiona jako główna  reguła rynku kapitalistycznego, rozszerzyli ją o drugą zasadę, mianowicie „widzialnej ręki rządu”, umożliwiającej ingerencję państwa, jeśli zagrożone były interesy Chin, co stworzyło podstawę  nowej strategii gospodarczej , nazwanej kilka lat później  jako „socjalistyczna gospodarka rynkowa”. W opinii Deng Xiaopinga zmiany w polityce gospodarczej Chin otworzyły olbrzymie możliwości napływu obcych kapitałów, które modernizowały  kraj, rozwijały go technologicznie, stwarzały perspektywy budowy setek milionów miejsc pracy a tym samym rozwiązywania  palącch problemów narodu chińskiego. Jednocześnie reformy stworzyły  nowy typ relacji między kapitalizmem a socjalizmem, opartych na zasadach kooperacji i pokojowego współistnienia, które po 40 latach przyniosły wielkie sukcesy  nie tylko gospodarcze, także w sferze polityki socjalnej, np. stworzenie i modernizowanie setek milionów miejsc pracy, rozwinęły się nowe centra i regiony gospodarcze Chin, zmodernizowano i wybudowano nowe układy komunikacyjne, ulokowano wielkie inwestycje w regionach dotychczas historycznie zaniedbanych, wprowadzono z nędzy ok. 700 mln ludzi, co jest ewenementem w skali światowej. Oczywiście powstały także nowe zagrożenia i bariery, których władze ChRL nie ukrywają, ale im przeciwdziałają i je rozwiązują zgodnie z interesami narodu chińskiego.[16]

.

.

Marksizm i konfucjanizm w ideologii Komunistycznej Partii Chin (cz.1)

Marksizm i konfucjanizm w ideologii KPCh. Rozwój konfucjanizmu w Chinach (cz.2)

Walka między konfucjanizmem a marksizmem w XX wieku i wkład Mao Zedonga (cz. 3)

Charakter reform polityczno-ekonomicznych w epoce Deng Xiaopinga (cz.5)

Socjalistyczna gospodarka rynkowa a konfucjanizm (cz.6)