Biblioteka Lewicy

Walka między konfucjanizmem a marksizmem w XX wieku i wkład Mao Zedonga (cz. 3)

22.12.2020

.

Prof. dr hab. Zbigniew Wiktor

.

3. Walka między konfucjanizmem a marksizmem  w XX wieku i wkład Mao Zedonga w rozwój marksizmu w Chinach

.

Początki tego problem należy widzieć w wielkim fermencie ideowo-politcznym, w którym nalazły się Chiny poczynając od poł. XIX w., kiedy Chiny wpadły w orbitę polityki mocarstw zachodnich i Japonii, które dążyły do podporządkowania sobie Chin, otwarcia ich na penetrację kapitału przemysłowego i finansowego, narzucenia im zależności kolonialnej lub półkolonialnej, a nawet ich podboju i rozczłonkowania. W związku z tym w Chinach budziły się siły narodowe, wybuchały powstania ludowe tajpingów i bokserów, powstawały zalążki kapitalizmu, chińska burżuazja narodowa i początki klasy robotniczej. Na tym tle w środowiskach patriotycznych Chin rosło zainteresowanie systemem gospodarczym i politycznym państw Zachodu, z uwagą śledzono też wyniki reform Meidzi w sąsiedniej Japonii, której groziły podobne niebezpieczeństwa co Chinom, ale Japonia dzięki tym reformom zwycięsko je odparła i budowała silną pozycję gospodarczą i polityczną. Pogłębiała się krytyka zmurszałego systemu rządów mandżurskiej dynastii Qing. Wśród licznych krytyków systemu nowością były tezy marksistowskie, które dotarły do Chin pod koniec XIX w., a na większą skalę na początku XX w., co znalazło wyraz w książce o komunizmie (1899 r.), pierwszych tłumaczeniach prac Marksa i Engelsa, w szczególności części  „Manifestu Komunistycznego” i „Rozwój socjalizmu od utopii do nauki” (1912 r.). Zainteresowanie marksizmem wzrosło po obaleniu cesarstwa w 1911 r.. W 1915 r. Chen Duxiu publikował w czasopiśmie szanghajskim liczne artykuły na temat marksizmu. Prace te kontynuował znany ówczesny młody marksista, także współzałożyciel Komunistycznej Partii Chin w 1921 r. Li Dazhao, tłumacząc dalsze części „Manifestu”, także „Przyczynek do krytyki Ekonomii Politycznej” (w części) i inne. Dał on w miarę rozwiniętą informację naukową o trzech częściach naukowego socjalizmu, teorii i metodologii materializmu historycznego i ekonomii politycznej. Nowej jakości nabrał rozwój marksizmu w Chinach po zwycięstwie rewolucji październikowej w 1917 r. i założeniu w lipcu 1921 r. Komunistycznej Partii Chin.[1]

Wraz z obaleniem cesarstwa upadły także przesłanki wielkiej społecznej roli konfucjanizmu jako ideologii i religii zmurszałego ustroju feudalno-cesarskiego. Ale walka między  siłami reakcyjnymi i promonarchicznymi a postępowo-republikańskimi trwała w dalszym ciągu i wiązała się z próbami restytucji cesarstwa, czemu także sprzyjały mocarstwa zamorskie, mając na uwadze własne interesy. Chińscy postępowcy dążyli nie tylko do obalenia cesarstwa, także do osłabienia i marginalizacji  konfucjanizmu jako ideowo-religijnej podpory  sił monarchicznych. M.in. atakowali reakcyjny rząd pekiński , który zamierzał  wprowadzić do konstytucji punkt uznający konfucjanizm jako oficjalne wyznanie Chin. Zamierzenia te stały się celem silnej krytyki ze strony chińskich marksistów, w tym Chen Duxiu, Wu Ju, a najbardziej konsekwentnie  Li Dazhao, którzy podkreślali, że konfucjanizm  jest nieodłączną częścią systemu monarchicznego i kto opowiada się za nim, występuje w istocie o restaurację monarchii. Wu Ju wskazywał na więź konfucjanizmu z tradycyjnymi stosunkami społecznymi, z despotyzmem i ustrojem rodowym, uzasadniał, że stanowi on przeszkodę postępu  i rozwoju współczesnej nauki. Najbardziej konsekwentnym  krytykiem konfucjanizmu  był Li Dazhao, nazywał Konfucjusza  „zasuszonym tysiącletnim trupem”, którego teoria odzwierciedlała  naukę i moralność  współczesnego mu społeczeństwa. Mówił, że „Konfucjusz w XX wieku to regres”. Inny marksista Caj Juan-pej dowodził, że religia, w tym także konfucjanizm, służy reakcyjnym  klasom panującym, zaszczepia nietolerancję, prowadzi do waśni i wojen.[2]

Konfucjusz i konfucjanizm stały się w następnym okresie sztandarem Kuomintangu i gen. Czang Kajszeka w walce z komunistami. W 1934 r. dążąc do wzmocnienia antykomunistycznego frontu sięgał do haseł tej wydawałoby się przebrzmiałej cesarskiej ideologii. Ogłosił kampanię „ruchu o nowe życie”. Jego głównymi celami miało być odrodzenie i upowszechnienie konfucjańskich ideałów, w tym „li, „i”, „cien” i „czy”, czyli  „przestrzeganie rytuału”, „sprawiedliwości”, „skromności” i wstydliwości”. Kuomintangowcy argumentowali, że „źródło odrodzenia państwa tkwi nie w sile oręża, lecz w rozległości wiedzy i cnocie narodu”. Powołując się na Konfucjusza uznano, że główną cnotą jest podporządkowanie młodszych starszym, stojącym niżej – stojącym wyżej, narodu – władzom. W maju 1934 r. został oficjalnie przywrócony kult Konfucjusza.[3]

O tym jak mocno konfucjanizm  tkwił w świadomości Chińczyków, w tym także ich postępowej części, świadczy postać Sun Yatsena – bohatera nowoczesnych Chin, który przyczynił się walnie do obalenia cesarstwa, został obrany na pierwszego prezydenta republiki, ale jednocześnie z szacunkiem odnosił się  do jego tradycji, powagi i autorytetu, mówił, że sam jest konfucjanistą. Na uwagę zasługuje, że Sun Yatsen był założycielem Kuomintangu, którego immanentną częścią  w latach 20tych XX w. była KPCh, a wdowa po Sun Yatsenie była współzałożycielką Chińskiej Republiki Ludowej, proklamowanej  1 października 1949 r. w Pekinie przez Mao Zedonga.

Rozwój marksizmu w Chinach przebiegał dwoma drogami. Była to droga uniwersytecka, gdzie wybitni uczeni pod wpływem studiów  na Zachodzie przenosili na teren Chin główne założenia teorii i metodologii marksizmu, które wpływały na środowiska intelektualistów i studentów. Drugą drogą był rozwijający się ruch robotniczy, w szczególności komunistyczny. Przypomnijmy główne nazwiska zasłużonych dla propagowania marksizmu w tym środowisku: Hu Deheng badał podstawowe teorie socjologiczne zgodnie z założeniami materializmu historycznego i stał się współtwórca marksistowskiej socjologii. Dużą rolę odegrali wspomniani już  tacy badacze jak Li Dazhao, Qu Qiubai i Li Da, którzy przywiązywali dużą wagę do badania problematyki struktur społecznych. Li Da np. wprowadził do chińskiego marksizmu kategorie baza i nadbudowa, wiążąc tą pierwszą ze stosunkami ekonomicznymi, drugą zaś  z polityką, prawem, ideologią itd. Jednocześnie wskazywał na wzajemne powiązania między nimi i wzajemne oddziaływanie. Dużą rolę w kształceniu kadr marksistowskich odegrały studia licznych uczonych i studentów na uniwersytetach Europy Zachodniej a przede wszystkim na uniwersytetach Rosji i Związku Radzieckiego, głównie na moskiewskim Uniwersytecie Sun Yatsena (Narodów Wschodu) i w instytucjach Międzynarodówki Komunistycznej, z których wielu z nich było czołowymi działaczami KPCh i rodzącej się Chińskiej Republiki Radzieckiej, organizowanej na terenach wyzwolonych przez partyzantkę komunistyczną.[4]

Szkoła marksistowska prowadziła  nie tylko badania o charakterze ogólnoteoretycznym. Jednocześnie pojawiły się oryginalne badania empiryczne, których rezultaty pozwalały poznać istotę stanu i przemian struktury klasowej, demograficznej, etnicznej ludności Chin w latach 20-30 tych XX w., a także wykorzystano je dla pogłębienia badań historycznych nad tymi problemami. Walor tych badań polegał nie tylko na rezultatach poznawczych, pozwalał KPCh na naukową analizę sprzeczności społeczeństwa chińskiego, sposobów ich rozwiązywania i organizowania walki z wyzyskiem i niesprawiedliwością społeczną. Więcej uwagi poświęcono chlopstwu  jako głównej sile rewolucynej Chin. Pozwalały także na zbudowanie poprawnego, opartego na przesłankach naukowych programu bieżącego i perspektywicznego tej walki prowadzonej przez KPCh.[5]

Mao Zedong był modelowym przykładem łączenia teorii i praktyki. Jak większość ówczesnych działaczy komunistycznych był samoukiem. Z domu wyniósł dość gruntowne wychowanie i wykształcenie konfucjańskie, tak że mógł ze znawstwem posługiwać się argumentami czerpiącymi z konfucjanizmu. Jako młodzieniec szybko opuścił dom rodzinny w Shaoshan i udał się na dalsze kształcenie i jednocześnie do pracy w stolicy prowincji Hunan Changsha. Później przeniósł się do Pekinu, gdzie m.in. pracował w bibliotece uniwersyteckiej, w której miał okazję poznać niektóre prace marksistowskie, co pozwoliło mu  wejść w środowisko marksistowskich intelektualistów. Okres ten okazał się przełomem w dalszym życiu młodego Mao, od tego czasu zrozumiał, że walka o wyzwolenie spod wyzysku ludu chińskiego musi odbywać się w oparciu o marksizm. Ten kierunek myślenia utrwaliły wydarzenia w sąsiedniej Rosji, gdzie w 1917 r. wybuchła rewolucja lutowa i październikowa, które była dowodem, że można nie tylko obalić stary zmurszały ustrój carski, ale obalić także kapitalizm i zapoczątkować przemiany rewolucyjne ku socjalizmowi. Mao czerpał inicjatywę rewolucyjną z wielkich tradycji buntów chłopskich, które niejednokrotnie w historii Chin demonstrowały wielką siłę i determinację chińskiego ludu w walce ze społeczną niesprawiedliwością, co początkowo wiązało go z koncepcją tzw. „socjalizmu agrarnego”. Hunan stał się dla Mao matecznikiem ruchu rewolucyjnego wśród mas chłopskich. W 1921 r. w lipcu wziął udział w Zjeździe marksistów chińskich w Szanghaju, który przekształcił się w 1. Zjazd Komunistycznej Partii Chin. Po rozbiciu KPCh przez Czang Kajszeka w 1927 r. Mao podjął się dzieła odbudowy partii w oparciu o substrat chłopski, wychodząc z założenia, że w Chinach, w których zdecydowanie w strukturze społecznej dominuje klasa chłopska właśnie w oparciu o nią należy odbudować partię, od tego czasu KPCh rozwijała się pod kierownictwem Mao Zedonga, który prowadził ją poprzez liczne walki i zwycięstwa aż do śmierci w 1976 r.  Jego wielką zasługą była nie tylko odbudowa partii, także zwycięskie walki partyzanckie z wojskami Kuomintangu, walki z Japończykami, Wielki Marsz w 1934/35 r. a po 1945 r. zwycięska walka o wyzwolenie kraju i powstanie w 1949 r. Chińskiej Republiki Ludowej.[6]

Mao Zedong był nie tylko wybitnym przywódcą, dzięki nieustannej pracy  i samokształceniu stał się także wybitnym marksistą, rewolucjonistą, mężem stanu, strategiem i myślicielem, który kierował partią, później państwem, popularyzował marksizm na potrzeby partii, a także przeprowadził liczne badania i studia nad konkretnymi strukturami społecznymi. Były to analizy struktury klasowej społeczeństwa chińskiego, analiza procesu rewolucyjnego w Chinach, sił społecznych chińskiej rewolucji, poświęcił także dużo uwagi historii społeczeństwa chińskiego, traktując je jako społeczeństwo feudalne, trwające w Chinach ok. 2,5 tys. lat, w szczególności wiele uwagi poświęcając analizie położenia społeczno-gospodarczego chińskiego ludu, głównie chłopów, instrumentów ucisku ekonomicznego, politycznego i ideologicznego, wśród których ważną rolę odgrywał konfucjanizm. Mao Zedong w swych badaniach dużo uwagi poświęcił rozwojowi kapitalizmu i nowej klasy społecznej – robotników, których przywództwo polityczne uznawał zgodnie z zasadami marksizmu, ale wiodącą siłą chińskiej rewolucji był proletariat wiejski i biedni chłopi. Była to podstawowa lekcja marksizmu w warunkach chińskich, która wynikała z konkretnej analizy głównych sprzeczności społecznych Chin, oparta na realiach i wyciągania wniosków z dziejącej się historii, z faktów. Liczne prace Mao dotyczyły analizy stosunków zagranicznych, sprzeczności międzynarodowych, relacji Chin z mocarstwami kapitalistycznymi, stosunki z WKP(b), później z KPZR i Związkiem Radzieckim, liczne  prace były publikowane w późniejszym okresie w dziełach zebranych publikowanych nie tylko w Chinach, wiele z nich przetłumaczono  na inne języki i publikowane w krajach zagranicznych, także w Polsce.[7] 

Wielką rolę w rozwoju nie tylko kadr, także pomocy naukowo-teoretycznej dla dla KPCh odegrała wspomniana już Międzynarodówka Komunistyczna, WKP(b),  Związek Radziecki, które wspierały chiński ruch komunistyczny materialnie, kadrowo a także poprzez kształcenie kadr w szkołach i na uniwersytetach radzieckich.. W okresie międzywojennym Związek Radziecki był zwycięskim państwem socjalistycznym, ale leninowska teza o zwycięstwie „światowej rewolucji” nie sprawdziła się i kierownictwo WKP(b) na czele ze Stalinem zdecydowało się na kontynuację rewolucji i budowę podstaw socjalizmu w jednym kraju, wielkim, ale osamotnionym, w dużym stopniu zacofanym i otoczonym przez wrogie państwa imperialistyczne, czekające na stosowną okazję do napaści na pierwsze państwo socjalistyczne i zniszczenia go. W tej sytuacji Związek Radziecki musiał stosować bardzo ostrożną politykę zagraniczną a jednocześnie w polityce wewnętrznej za wszelką cenę modernizować gospodarkę, głównie budować i modernizować nowoczesne gałęzie przemysłu. Wielkich środków wymagało unowocześnienie sił zbrojnych. Zasadniczej przebudowy wymagało rolnictwo, w którym ilościowo dominowała  mało efektywna drobna gospodarka chłopska a pod względem produkcyjnym wielkie gospodarstwa kułackie. Rodziło to głębokie sprzeczności i groziło załamaniem produkcji żywności, którą to sprzeczność rozwiązano poprzez wprowadzenie kołchozów i sowchozów. Stalin w połowie lat 20-tych przewidywał, że pokojowe współistnienie z kapitalizmem może potrwać do 15 lat i Związek Radziecki  może stanąć w obliczu konfrontacji  także wojennej z państwami imperialistycznymi. Niewiele pod tym względem się pomylił, w czerwcu 1941 r, hitlerowskie Niemcy napadły na ZSRR (a w grudniu tego roku  Japonia na USA) i rozgorzała 2. wojna światowa.

Sytuacja w międzynarodowym ruchu robotniczym była trudna głównie z powodu jego rozbicia ideowo-politycznego. Partie socjaldemokratyczne przeszły w większości na pozycje  oportunistyczne i rewizjonistyczne, w większości dostosowały się do kapitalistycznego ustroju, zrezygnowały z drogi rewolucyjnej i stały się partiami parlamentarnymi, mamiąc świat pracy możliwością przejęcia władzy drogą parlamentarną. Nigdzie teza ta nie została potwierdzona przez praktykę. Jednocześnie kierownictwa partii socjaldemokratycznych nie uznawały  Związku Radzieckiego jako państwa socjalistycznego, negując przesłanki rewolucji socjalistycznej jak i późniejszą praktykę gospodarczą i ustrój polityczny. W tej sytuacji Komunistyczna Partia Rosji jeszcze w czasach Lenina przystąpiła do organizowania nowego rewolucyjnego ruchu robotniczego w skali międzynarodowej, przyczyniając się walnie do powstania w 1919 r. 3. Międzynarodówki, tzw. Międzynarodówki Komunistycznej. Miała ona za zadanie zakładanie nowych partii komunistycznych i tworzenie rewolucyjnego bastionu w ruchu robotniczym, powstały silne partie w Niemczech, Włoszech i Francji, które szybko zostały wyeliminowane po dojściu do władzy w tych pierwszych przez faszystów, także w mniejszych krajach np., w Czechosłowacji, ale perspektywicznie wielkim sukcesem było utworzenie partii komunistycznej w Chinach w 1921 r., a później w Indiach, Indonezji i innych krajach kolonialnych i półkolonialnych.[8]

W tej sytuacji międzynarodowej radziecka droga do rewolucji i budowa socjalizmu w Związku Radzieckim były praktycznie jedynym modelem, który mógł być studiowany  i naśladowany przez inne partie komunistyczne. Związek Radziecki, jego przywódcy i doświadczenie WKP(b) cieszyły się wielkim autorytetem w szeregach międzynarodowego ruchu komunistycznego i było to uzasadnione, ale jednocześnie Rosja i ZSRR cechowały się dużą odmiennością rozwoju gospodarczego, historycznego i społeczno-politycznego, które rzutowały na ich odrębność, ale które w ówczesnej sytuacji okrążenia kapitalistycznego były pomijane bądź bagatelizowane. Z czasem jednak dały one o sobie znać w nowej sytuacji politycznej, stając się jedną z przesłanek osłabienia i upadku KPZR i ZSRR pod koniec XX w.

Przykład Rosji i jej drogi do rewolucji socjalistycznej był bliski dla marksistów i komunistów chińskich także ze względu na zbliżone warunki społeczno-gospodarcze. Rosja carska była państwem z dużymi pozostałościami feudalizmu, w produkcji przeważała gospodarka rolna, przemysł rozwijał się wyspowo w kilku centrach gospodarczych, udział przemysłu w gospodarce był niewielki, Rosja była morzem chłopów z niewielkim udziałem robotników i zajęć miejskich. Zbliżało to Rosję do Chin, które miały gospodarkę jeszcze bardziej zacofaną niż sąsiad z północy. Chiny do końca cesarstwa, a nawet później były wciąż  półfeudalnym i półkolonialnym krajem, w którym dominowała drobna produkcja rolna i tradycyjne cechy  społeczeństwa wiejskiego, wspólnot gminnych. Było to wielkim wyzwaniem dla marksistów i komunistów chińskich, którzy dążyli do szybkiej rewolucyjnej przebudowy nie tylko gospodarki, także świadomości społeczeństwa chińskiego.[9]

Podstawowymi cechami tego społeczeństwa były : 1. Niewielkie społeczności, najczęściej wioska, gmina, gdzie ludzie żyli w na wpół  samowystarczalnych gospodarstwach i mieli nieliczne kontakty ze światem zewnętrznym. 2. Były to społeczności o zróżnicowanym modelu, opartym na hierarchicznym zróżnicowaniu ludzi w rodzinach i w zależności od stopnia bogactwa. Każda rodzina zakreślała koło wpływu i w zależności od bogactwa mogła decydować o swych sąsiadach. W skali państwa  największy krąg wpływów należał do cesarza. Wpływy te podobne były do  wodnych fal. Fei Tong, opierając się na konfucjanizmie okrył przyczynę  zróżnicowanych wzorów w społeczności wiejskiej. Stosunki społeczne (konfucjańskie „lun”) są jakby zróżnicowaniem pomiędzy kręgami fal, rozpryskujących się z jednego punktu i łączących się  z innymi falami. Ażeby nie zagubić się  w relacjach międzyludzkich, wyznawcy Konfucjusza  doradzali, by w tych stosunkach odróżniali relacje ojca od syna, bliskość od dystansu, ponieważ stosunki międzyludzkie są „porządkiem” w „różnorodności”. Był to wyraźny priorytet relacji rodzinnych w stosunku do innych. 3. Porządek ten chroniony był dzięki  etycznym zasadom konfucjańskim. Był to zbiór norm uznanych przez społeczeństwo jako właściwe i słuszne. Były one podstawą tradycji, ukształtowanej odwiecznym doświadczeniem i powtarzalnością czynności i pór  roku. Ludzie wysoko cenili zachowania społeczne, które opisane były w starożytnych sagach Yao i Shuna i które miały moc autorytetu w wypowiedziach. 4. Więzy pokrewieństwa, bardzo bliskie i silne  we wspólnocie wiejskiej, będące mocnym spoiwem  wspólnoty. Status społeczny wynikał z pokrewieństwa i od urodzenia określał pozycję społeczną jednostki, jej zawód i zamożność. Znalazło to wyraz  w powiedzeniu, że synowie urzędników będą zawsze urzędnikami, synowie chłopów – chłopami, robotników – robotnikami, a biznesmenów także biznesmenami. Rodziny i jednostki  dziedziczyły pokrewieństwo zawodowe i środowiskowo-klasowe. Świadczyły o tym inne powiedzenia: „Potomkowie arystokracji są nadal szlachetnie urodzonymi” i „Spadkobiercy bogatych są nadal bogatymi”. 5. System patriarchalny. Oznaczało to, że społeczeństwo składało się z wielkich i rozrastających się rodzin i klanów, które tworzyły dominujące grupy, co tworzyło podstawę systemu patriarchalnego i stosunków feudalnych.[10]

Analiza społeczności wiejskiej w Chinach dokonana przez Fei Xiatonga oparta była na teorii i metodach szkoły funkcjonalnej w socjologii, nie zaś w oparciu o metodę i teorię walki klasowej, charakterystycznych dla materializmu historycznego, ale wskazywała na dużą rolę konfucjanizmu w wiejskich stosunkach jeszcze w latach 40tych XX w., który konsekwentnie zwalczany był przez KPCh, a w szczególności Mao Zedonga.

W latach 30tych XX w. dla Mao Zedonga autorytet ZSRR i WKP(B) był niepodważalny. W 1938 r. mówił on, że Teoria Marksa-Engelsa-Lenina-Stalina jest słuszna dla całego świata. Nie można jej jednak rozpatrywać  jako dogmatu, trzeba ją traktować jako wytyczną działania. „Studiowanie marksizmu-leninizmu nie należy sprowadzać do nauczenia się samych formuł, trzeba go studiować jako naukę o rewolucji”. Przed KPCh, jak stwierdził Mao, stało wielkie zadanie  opanowania teorii marksistowskiej, nasycić nią  wszystkich członków partii a przede wszystkim kierownicze kadry, bez tego partia nie wypełni prawidłowo swej misji rewolucyjnej i budowy socjalizmu.[11] Mao prawidłowo oceniał możliwości adaptacji marksizmu w warunkach chińskich. Uważał, że nie można do niego podchodzić dogmatycznie, marksizm wykształcił się na Zachodzie, w Europie w innych warunkach kulturowych i historycznych, ale KPCh może wykorzystać jego teorię i metodologię. Przed KPCh stoi wielkie zadanie ponownego spojrzenia  na chińską spuściznę historyczną, krytycznie ją uogólnić, posługując się jednocześnie metodą marksistowską. Historia narodu chińskiego liczy wiele tysięcy lat, ma ona swe cechy szczególne, ma ona także niezwykle cenny dorobek. Współczesne Mao Zedongowi  Chiny były produktem całego poprzedniego rozwoju kraju, a w latach 30tych XX , były on owładnięty licznymi sprzecznościami rodzącego się kapitalizmu jak i licznych pozostałości  ustroju feudalnego. KPCh jako partia marksistowska była zwolenniczką materialistycznego  pojmowania historii i nie odżegnywała się  od przeszłości historycznej. Mao  jednak postulował nowe uogólnienie całej chińskiej przeszłości – „od Konfucjusza do Sun Yatsena”, powtarzał, trzeba opanować ten cenny dorobek. „Komuniści są zwolennikami internacjonalnej nauki – marksizmu, jednak marksizm zdołamy wcielić w życie , jeżeli uwzględnimy konkretne cechy szczególne naszego kraju i poprzez określoną formę narodową. Wielka siła marksizmu-leninizmu polega właśnie na tym, że jest on nierozerwalnie związany z konkretną praktyką rewolucyjną każdego konkretnego kraju. Dla Komunistycznej Partii Chin oznacza to, że trzeba nauczyć się stosować teorię marksistowsko-leninowską w konkretnych warunkach Chin, aby we wszystkich swych przejawach niezawodnie odzwierciedlała ona  specyficzne cechy chińskie. Innymi słowy, nauczyć się stosować marksizm odpowiednio do właściwości Chin – oto zadanie, jakie cała partia powinna jak najszybciej zrozumieć i spełnić. Trzeba skończyć z zamorskimi szablonami i mniej się zajmować czczą i abstrakcyjną paplaniną. Dogmatyzm trzeba złożyć do archiwum, a przyswoić sobie chiński styl i chińskie zwyczaje, świeże i żywe, przyjemne dla ucha i radosne dla oka ludu chińskiego. Oderwanie internacjonalnej treści od narodowej formy właściwe jest ludziom, którzy absolutnie nie rozumieją internacjonalizmu. Jeśli chodzi o nas , to jesteśmy za ścisłym łączeniem jednego i drugiego. W tym zagadnieniu popełniliśmy poważne błędy, które trzeba zdecydowanie przezwyciężyć.”[12]

KPCh pod wodzą Mao Zedonga prowadziła nieustanną pracę wyjaśniającą co do celów rewolucji demokratycznej i socjalistycznej jak i późniejszych zadań budownictwa socjalistycznego. Członkom partii i mieszkańcom wyzwalanych terenów wyjaśniano nie tylko teoretycznie zasady postępowego ustroju, wdrażano je w w życie poprzez reformę rolną, likwidację wyzysku obszarników, powszechną naukę dzieci i młodzieży, społeczne wyzwolenie kobiet, usuwanie obyczajowości i religii konfucjańskiej. „ Komunizm to konsekwentna ideologia proletariatu i jednocześnie nowy ustrój społeczny. Są one „najbardziej postępowe, najbardziej rewolucyjne i najbardziej rozumne”. Natomiast „Feudalna ideologia i feudalny ustrój społeczny – to muzealny zabytek historyczny” – przekonywał w 1940 r.[13]

Droga do powstania socjalizmu prowadzi przez obalenie kapitalizmu. „ W ostatecznym rachunku ustrój kapitalistyczny zostanie zastąpiony ustrojem socjalistycznym, jest to obiektywne prawo niezależne od woli ludzkiej. Wbrew wszelkim wysiłkom reakcjonistów, by zatrzymać bieg historii, rewolucja nastąpi  wcześniej czy później i nieuchronnie osiągnie zwycięstwo”.[14]

Zdaniem Przewodniczącego  rewolucja w Chinach jest procesem długotrwałym  i jej złożone zadania realizowane są w ogniu partyzanckiej wojny z wrogami ludu i z pozostałościami ideologii reakcyjnych klas. „Kierowany przez Komunistyczną Partię Chin ruch rewolucyjny jest w swym całokształcie jednolitym ruchem rewolucyjnym, obejmującym i etap rewolucji demokratycznej, i etap rewolucji socjalistycznej. Są to dwa odmienne pod względem swego charakteru procesy rewolucyjne i dopiero doprowadziwszy do końca pierwszy z nich  można przystąpić do doprowadzenia do końca drugiego. Rewolucja demokratyczna jest niezbędnym przygotowaniem do rewolucji socjalistycznej, a rewolucja socjalistyczna – nieustannym kierunkiem rozwoju rewolucji demokratycznej. Ostateczny zaś cel wszystkich komunistów polega na tym, aby walczyć z wszystkich sił o ostateczne zbudowanie  społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego”.[15]

Rewolucji nie robi się dla samej rewolucji, jest ona obiektywnym procesem społecznym jako sposób na rozwiązanie głębokich sprzeczności społecznych i rodzącego się społeczeństwa socjalistycznego. „Celem rewolucji socjalistycznej  jest wyzwolenie sił wytwórczych. Przekształcenie indywidualnej własności w rolnictwie i rzemiośle w socjalistyczną własność kolektywna i przekształcenie  własności kapitalistycznej  w prywatnym przemyśle i handlu we własność socjalistyczną, Powstaną wówczas warunki społeczne do potężnego rozwoju produkcji przemysłowej i rolnej.”[16]  Godne podkreślenia jest, jak podkreślił Przewodniczący Mao, że „obecnie prowadzimy nie tylko rewolucję w ustroju społecznym, to jest przejście od własności prywatnej do własności uspołecznionej, ale prowadzimy i rewolucję w technice, to jest przejście od produkcji rzemieślniczej do nowoczesnej produkcji maszynowej na wielką skalę. Te dwie rewolucje są ze sobą związane”.[17]

Wielkim zagadnieniem nie tylko teoretycznym, lecz także o ogromnych następstwach praktycznych jest kwestia długości procesu rewolucyjnego, a więc okresu, w którym walka klasowa przebiega z ostrym nasileniem, sprzeczności klasowe przybierają ekstremalny charakter nawet wojny domowej, walka przbiera charakter „kto – kogo” i w której  często aktywnie uczestniczą pomocnicy zagraniczni. Ale każda rewolucja rozumiana jako walka o władzę zawsze kiedyś się kończy i rozpoczyna się nowy okres walki o zmianę stosunków własnościowych w środkach produkcji przede wszystkim w gospodarce. Jak dowodzi historia realnego socjalizmu procesy te były stosunkowo długotrwałe, szczególnie w Rosji, jednocześnie w krajach opóźnionych pod względem rozwoju bazy przemysłowej nie wystarcza tylko uspołecznienie dotychczasowej własności kapitalistycznej, państwo socjalistyczne musi zbudować własną socjalistyczną bazę przemysłową, co wymaga znacznie dłuższego okresu. W związku z tym wzrasta znaczenie okresu przejściowego, tj, czasu w którym proletariat zdobył władzę polityczną, ale musi stoczyć walkę z pokonaną politycznie burżuazją, ale dysponującą jeszcze własnością środków produkcji.  Mówił o tym Mao Zedong w marcu 1957 r., podkreślając, że walka klasowa w Chinach będzie jeszcze trwać długo tak z uwagi na przyczyny wewnętrzne jak i zagrożenia zewnętrzne. „Tocząca się w naszym kraju walka o umocnienie ustroju socjalistycznego, walka „kto kogo” – socjalizm czy kapitalizm – potrwa jeszcze przez długi okres historyczny”.[18]

Wielką rolę w tej organizacyjnej i ekonomicznej funkcji rewolucji socjalistycznej odgrywa socjalistyczne państwo, które, jak przypomniał Mao Zedong „jest państwem demokratycznej dyktatury ludu, kierowanym przez klasę robotniczą i opartym na sojuszu  robotniczo-chłopskim. Czemu służy ta dyktatura? Pierwszą jej funkcją jest zdławienie  wewnątrz kraju  reakcyjnych klas, reakcjonistów i tych wyzyskiwaczy, którzy sprzeciwiają się rewolucji socjalistycznej, zgniecenie tych którzy sabotują nasze budownictwo socjalistyczne… Dyktatura ma i drugą funkcję, a mianowicie obronę państwa przed wywrotową  działalnością  i możliwą agresją ze strony wrogów zewnętrznych”.[19]

Chińska Republika Ludowa nie jest państwem dyktatorskim ani autorytarnym, tak jak to często przedstawiają autorzy burżuazyjni. Jest państwem dyktatury proletariatu, w którym władza należy do ludu pracującego, a metody dyktatorskie stosowane są w stosunku do burżuazji i innych wrogów ludu, natomiast demokracja jest udziałem świata pracy. Kierowniczą siłą tego państwa jest klasa robotnicza, którą kieruje partia komunistyczna. Te relacje Mao Zedong przedstawił w sposób następujący: „Demokratyczna dyktatura ludu potrzebuje kierownictwa  klasy robotniczej, ponieważ tylko klasa robotnicza jest najbardziej dalekowzroczna, bezinteresowna i najbardziej konsekwentnie  rewolucyjna. Cała historia rewolucji świadczy, że bez kierownictwa klasy robotniczej rewolucja ponosi klęskę, a pod jej kierownictwem rewolucja odnosi zwycięstwo.”[20]

W Chinach stworzono  silne podwaliny władzy ludowej i jak podkreślał Mao Zedong: „Podstawą demokratycznej dyktatury ludu jest sojusz klasy robotniczej, chłopstwa i drobnej burżuazji miejskiej, a głównie sojusz robotników i chłopów, ponieważ te dwie klasy stanowią 80-90% ludności”.[21] Osią systemy politycznego jest  Komunistyczna Partia Chin, która jest centralną siłą kierowniczą, a teoretyczną podstawą określającą cele socjalizmu jest marksizm-leninizm. „Dla dokonania rewolucji niezbędna jest partia rewolucyjna. Bez partii rewolucyjnej stworzonej na podstawie rewolucyjnej teorii marksizmu-leninizmu i opartej na rewolucyjnym  marksistowko-leninowskim stylu, nie można  doprowadzić klasy robotniczej i szerokich mas ludowych do zwycięstwa mad imperializmem i jego sługusami”.[22] Bowiem bez wysiłku  Komunistycznej Partii Chin, bez komunistów chińskich, jako ostoi narodu chińskiego, nie można osiągnąć niezawisłości i wyzwolenia Chin ani nie można  osiągnąć uprzemysłowienia Chin i unowocześnienia ich rolnictwa.[23] Komunistyczna Partia Chin jest nie tylko przewodnią siłą klasy robotniczej, jest kierowniczym trzonem  całego narodu chińskiego. Bez takiego trzonu zwycięstwo sprawy socjalizmu jest niemożliwe. KPCh opracowała generalną linie i generalną politykę chińskiej rewolucji, a także określiła konkretne kierunki  pracy i konkretne wytyczne polityki.[24]

Mao Zedong dużo uwagi poświęcał zagadnieniu walki klasowej, dotyczyło to nie tylko wczesnego okresu rewolucji narodowej, także budownictwa socjalistycznego. Uważał on, że „walka klas była i jest cechą charakterystyczną dla społeczeństw podzielonych klasowo, jest wyrazem nierozwiązanych sprzeczności między wielkimi grupami społecznymi, które wynikają z własności środków produkcji i nierównego podziału dochodu narodowego. Tak było w historii i tak jest współcześnie. Walka klas, zwycięstwo jednych klas, a zniszczenie drugich – oto ich historia, wielotysięczna historia cywilizacji. W społeczeństwie klasowym każdy człowiek znajduje się w określonej sytuacji klasowej, toteż nie ma takiej ideologii, która by nie nosiła piętna klasowego”. Odnosząc kwestię do Chin Mao podkreślał, że „w chińskim społeczeństwie  feudalnym tylko ta walka klasowa chłopstwa, tylko te powstania i wojny chłopskie były właśnie  prawdziwymi siłami napędowymi  rozwoju historycznego”.[25]

Walka narodowa jest także w ostatecznym rachunku  walką klasową. W Chinach choć proletariat przemysłowy dopiero rozwija się na masową skalę jest on także kierowniczą siłą chińskiej rewolucji. Klasowo kwestia jest bardzo czytelna. Ten kto zajmuje stanowisko po stronie rewolucyjnej narodu , jest rewolucjonistą. A ten, który stoi po stronie imperializmu, feudalizmu i kapitalizmu biurokratycznego, jest kontrrewolucjonistą. My jako KPCh stoimy na pozycjach proletariatu i szerokich mas ludowych.  „Dla komunisty oznacza to, że powinien stać na pozycjach partyjnych, na pozycjach partyjności i wierności wobec polityki partii”.[26]

Powstaje pytanie czy nadal istnieje walka klasowa po zwycięskiej rewolucji, jaki ma charakter i czy zmieniają się jej zakres i ostrość. Stalin i Mao Zedong stali na stanowisku, że wraz z budową socjalizmu walka klasowa nadal istnieje, a nawet w pewnych okresach ma tendencje do nasilania się ze względu głównie na zagrożenia zewnętrzne, np. niebezpieczeństwa agresji i wojny.  Może ona zaostrzać się aspekcie wewnętrznym, jeśli kierownictwo partii w porę nie dostrzeże sprzeczności i nie rozwiąże ich. Może być także wynikiem popełnionych błędów, w szczególności w polityce społeczno-ekonomicznej. Historia realnego socjalizmu dostarcza licznych przykładów zaostrzenia walki klasowej na skutek woluntarystycznych błędów kierownictwa. Obecne kierownictwo Chin nie uważa walki klasowej za główną sprzeczność kraju, stoi ono na stanowisku, że główną sprzecznością Chin jest sprzeczność między rosnącymi potrzebami narodu a możliwościami ich zaspokojenia, stąd otwarło się na szeroką współpracę z kapitałem krajowym i zagranicznym, co przyniosło spektakularne  raty rozwoju i rozwiązanie licznych problemów ekonomiczno-społecznych Chin.

Inaczej na te kwestie patrzył Mao Zedong, który w 1957 r. stwierdził, że walka klasowa w socjalizmie nadal ma miejsce. „ W naszym kraju chociaż socjalistyczne przeobrażenia, jeśli mówić o własności, są w zasadzie już zakończone i zakrojone na wielką skalę burzliwe walki klasowe mas, charakterystyczne dla poprzednich okresów rewolucji, w zasadzie dobiegły końca, tym niemniej istnieją jeszcze niedobitki obalonych klas obszarników i burżuazji kompradorskiej, istnieje jeszcze burżuazja, a drobna burżuazja  dopiero zaczyna  się przekształcać. Walka klasowa jeszcze się nie zakończyła…”.[27] I dalej Mao Zedong: „W naszym kraju ideologia burżuazyjna, drobnoburżuazyjna, ideologia antymarksistowska będą istnieć jeszcze przez długi czas. Ustrój socjalistyczny w naszym kraju  jest w zasadzie ustanowiony (…), ale nie osiągnęliśmy jeszcze pełnego zwycięstwa na froncie politycznym i ideologicznym. Problem „kto kogo”  między proletariatem a burżuazja w dziedzinie ideologii nie został jeszcze  na dobre rozstrzygnięty. Czeka nas jeszcze długotrwała walka przeciw ideologii burżuazyjnej i drobnoburżuazyjnej…”[28] Dzieje się tak w Chinach, ponieważ „są  dwa rodzaje  sprzeczności społecznych: sprzeczność między nami a wrogami i sprzeczność w łonie ludu. Żeby poznać ich istotę, trzeba wiedzieć, co to znaczy „lud” a co „wróg” (…) wszystkie klasy , warstwy i grupy społeczne, które aprobują  i popierają  sprawę budownictwa socjalistycznego i biorą w nim udział, należą do kategorii ludu, podczas gdy wszystkie siły i grupy społeczne, które przeciwstawiają się rewolucji socjalistycznej (…) są wrogami ludu”.[29]

Ta skrótowa analiza wypowiedzi Mao Zedonga na temat teorii i metodologii marksizmu-leninizmu, jego podstawowych zasad i kategorii pozwala stwierdzić, że miał on fundamentalne znaczenie w zakresie przeniesienia na grunt chiński marksizmu-leninizmu. Jednocześnie dostosowywał go i rozwijał odpowiednio do warunków i rozwoju społeczno-gospodarczego, kulturowego, cywilizacyjnego i historycznego Chin. Bez wątpienia Mao Zedong był nie tylko wielkim teoretykiem marksizmu, także wybitnym przywódcą chińskiego ludu, który przewodząc odrodzonej Komunistycznej Partii Chin potrafił  skierować Chiny na drogę rewolucji demokratycznej i socjalistycznej, która zakończyła się wielkim zwycięstwem  w 1949 r. Jednocześnie wraz z powstaniem Chińskiej Republiki Ludowej przez prawie 30 lat stał na czele socjalistycznych Chin i kierował budową podstaw ustroju socjalistycznego. W końcowej części życia popełnił pewne błędy, które jednak nie przekreślają jego wielkich zasług  jako rewolucjonisty i twórcy socjalizmu w Chinach. Był także wybitnym marksistą, który nie tylko przyswoił główne treści marksizmu na grunt chiński, ale wzbogacił go o treści rodzimej kultury, które znalazły wyraz w powstaniu maoizmu jako odrębnego, nowatorskiego nurtu marksizmu, czerpiącego z postępowych chłopskich tradycji walk klasowych w Chinach, co początkowo zbliżało go do tzw. „socjalizmu agrarnego”. Z tych powodów można stwierdzić, że Mao Zedong był dla Chin tym czym  dla Rosji i ZSRR byli razem Lenin i Stalin. Jednocześnie KPCh pod jego kierownictwem potrafiła w bardzo trudnych warunkach  międzynarodowych i wewnętrznych obronić dziedzictwo rewolucyjnego marksizmu i międzynarodowego ruchu komunistycznego w sytuacji postępującej erozji prawicowego rewizjonizmu i oportunizmu w KPZR po śmierci Stalina.[30]