.
Prof.dr hab. Zbigniew Wiktor – Emerytowany profesor UWr.
Instytut Politologii, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego
.
Zmiany polityczno-ustrojowe w Polsce i świecie na przełomie XX i XXI wieku
.
Unia Europejska a Polska
.
Polska przystąpiła oficjalnie do Unii Europejskiej 1 mają 2004 r. , ale starania o wejście do struktur ówczesnej EWG rozpoczęły się od 1989 r. , kiedy ówczesny polski rząd wyraził wolę wstąpienia do niej. Polska potrzebowała 15 lat, by dostosować swą gospodarkę, system prawno-polityczny do standardów Unii Europejskiej. Przede wszystkim Polska musiała szeroko otworzyć swe granice, zlikwidować socjalistyczną (państwową) własność, podporządkować system bankowy Europejskiemu Bankowi Centralnemu itd. W rezultacie korporacje zachodnie przemysłowe, usługowo-handlowe i bankowe były w Polsce obecne od czasu antysocjalistycznego przewrotu i przekształciły kraj w teren ekspansji i zbytu dla swych towarów i usług, a polscy robotnicy stali się w zachodniej Europie tanią i wykwalifikowaną siłą roboczą. Emigracja nadal jest duża i obejmuje też inżynierów, lekarzy i innych wysoko kwalifikowanych specjalistów. Jest to zjawisko charakterystyczne głównie dla byłych krajów kolonialnych, tzw. kradzież mózgów. Polska stała się współczesnym krajem neokolonialnym i znalazła się na zacofanych peryferiach Europy, we wszystkich rankingach UE zajmuje dalekie a nawet ostatnie miejsce .Obecnie rządzący politycy szczycą się 23-24 miejscem Polski w rankingu światowego PKB, ale jego dane nie odzwierciedlają szybko pogłębiającego się rozwarstwienia socjalno-ekonomicznego Polaków.
Pewnym rozwiązaniem kryzysu jest łatwa możliwość emigracji. Emigracja dla Polaków nie jest zbyt dużą dolegliwością, od wieków Polacy emigrowali a nawet jest rodzinna i kulturowa łączność między Ojczyzną a Polonią zagraniczną. Emigracja w ramach integrującej się Europy jest łatwiejsza do przetrwania. Uruchomione zostały tanie linie lotnicze (np. Ryanair), ułatwiające komunikację z Irlandią, Anglią i innymi krajami. Do Skandynawii kursują liczne promy, do Niemiec, Francji, Włoch i Hiszpanii tanie linie autobusowe, umożliwiające w ciągu jednej doby odbyć podróż. Do Niemiec, Austrii, Czech jeździ się autami, emigracja więc nie oznacza jak niegdyś całkowitego odcięcia od rodziny , lokalnego środowiska , kraju, jak kiedyś było udziałem emigracji do USA, Kanady, Australii itd. Ponadto ze względu na masowość emigracji w większych miastach zachodniej Europy powstały swoiste polskie getta, skupione najczęściej wokół „polskiego” kościoła, co ułatwia komunikację, poczucie więzi nie tylko religijnej, informację. Powstają nawet liczne małżeństwa mieszane, rodzą się dzieci, emigranci starają się o miejscowe obywatelstwo i zamierzają pozostać tam na stałe. Zawsze magnesem są wyższe zarobki i wyższy niż w Polsce „socjal”. Polacy są w 1/3 narodem emigrantów, co jest częściowo wynikiem biedy i emigracji za chlebem w czasach rozbiorowych i przedwojennych, ale także współcześnie. Ocenia się, że tylko w USA żyje 10-12 mln Polonusów, ale jak podkreślał b. Prezes Kongresu Polonii Amerykańskiej Edward Moskal tylko ok. 0,45 mln przejawiało jakiekolwiek więzy z organizacjami polonijnymi. Podobnie jest z Polonią niemiecką, francuską itd.
Emigracja ma różne następstwa dla homogenicznej kondycji narodu. W ramach globalizacji i nierównomiernego rozwoju świata przemieszczają się setki milionów ludzi w poszukiwaniu pracy. Dodatkowym problemem są uchodźcy wojenni i prześladowani politycznie. Świat znajduje się na kolejnym rozstaju. Polacy szybko się wynarodawiają i łatwo są asymilowani przez inne narody. Zasadą jest, że państwo i naród bogatsze i stojące na wyższym poziomie kultury szybko absorbuje emigrantów. Do Niemiec w XIX w. i później wyemigrowało ponad 2 mln Polaków do pracy w kopalniach i hutach Westfalii i Ruhry. Obecnie o ich polskim pochodzeniu świadczą tylko nazwiska (często germanizowane) a do mniejszości polskiej mało kto przyznaje się. Podobnie jest w USA, Kanadzie, Argentynie, Brazylii, Australii, krajach skandynawskich. Swoje robi miejscowa administracja, szkoła, praca, środowisko sąsiedzkie. Życie emigrantów jest z reguły trudne dla 1. pokolenia, dzieci i wnuki wrastają w nowe narodowe środowisko i czują się „tubylcami”, a o pochodzeniu świadczą imiona, nazwiska, dawne obyczaje, czasem wizyty w kraju przodków.
Integracja europejska przyspiesza i potęguje te procesy. Unia Europejska i postępująca integracja są podstawą rodzącego się na naszych oczach „Superpaństwa Europejskiego”, które nie ma wyraźnie określonych granic, za to ma nienasycone apetyty terytorialne. Jest historycznym wyrazem dążeń wielkiego kapitału europejskiego (obecnie głównie niemieckiego), kiedyś mającego na celu powstrzymanie socjalizmu i zniszczenie ZSRR. Obecnie dają o sobie znać wielkie sprzeczności w ramach światowego kapitalizmu, co znajduje wyraz w głębokich różnicach między UE (Niemcami) a USA. Pojawił się nowy wielki gracz i konkurent – Chiny ludowe, co komplikuje klasową sytuację międzynarodowej polityki. Mimo sprzeczności imperializm amerykański i europejsko-niemiecki uznają obecnie Rosję i Chiny za głównych przeciwników. Dla Unii oderwanie Ukrainy i ewentualnie Białorusi, Krajów Kaukaskich a także rozczłonkowanie samej Rosji mogłoby otworzyć nowe możliwości dalszego „Drang nach Osten”, o czym już kiedyś marzyli dawni „Europejczycy”. Takie zamierzenia są udziałem też amerykańskich geopolityków, którzy maja wielkie apetyty na bogactwa Syberii i Dalekiego Wschodu. Na to nakłada się marzenie okrążenia Chin i ostatecznego zniszczenia w nich socjalizmu nawet z chińską specyfiką.
.
Integracja europejska, globalizacja a socjalizm
.
Europa i świat ulegają globalizacji i integracji. Zjawiska te są sprzecznościowe i odbywają się niesymetrycznie. Są siły i czynniki integracyjne i dezintegracyjne. Głównym podmiotem globalizacji jest wielki kapitał i jego potężne narodowe i transnarodowe korporacje. Globalizacja jest wynikiem olbrzymiego rozwoju sił wytwórczych i eksportu kapitału finansowego oraz uzależniania krajów rozwijających się od państw imperialistycznych, co skutkowało kolonializmem a w obecnej epoce neokolonializmem. Największe sukcesy w budowaniu współczesnej imperialnej potęgi mają Stany Zjednoczone, które po upadku Związku Radzieckiego ogłosiły się nawet strażnikiem „nowego światowego porządku”, ale obecnie świat ponownie stał się wielobiegunowy i wyrosły nowe potęgi jak Unia Europejska i Chiny, także tzw. państwa wschodzących gospodarek, które organizują się w ramach BRICS, Grupy G20 i licznych organizacji kontynentalnych, np. ASEAN, Szanghajska Organizacja Współpracy, broniących swych interesów. Stany Zjednoczone odpowiadały propozycjami TTIP (wspólnoty transatlantyckiej) i TTP (wspólnoty Pacyfiku), które unieważnione zostały przez prezydenta D.Trumpa. Zarysowane tendencje w swym końcowym wyniku mogą prowadzić do różnych skutków społeczno- ekonomicznych. Przede wszystkim zaostrzają one sprzeczności klasowe i wyzysk klasy robotniczej i świata pracy. Te różnice widać wyraźnie porównując USA i kraje Unii Europejskiej, szczególnie w Skandynawii mierzone współczynnikiem Gini’ego, w USA wynosi on ok. 0,48, w Szwecji 0,33. USA są państwem imperialistycznym, w Europie ostrze imperializmu zostało nawet w dawnych państwach imperialistycznych stępione. Wydatki wojskowe w USA są dwukrotnie wyższe niż w państwach UE. Państwa europejskie inaczej definiują bezpieczeństwo międzynarodowe, co widać szczególnie w podejściu do Rosji i konfliktu na Ukrainie. Problemem jest NATO jako głównie instrument amerykańskiej hegemonii. Europa stoi przed wyborem swej własnej drogi w zakresie integracji i globalizacji, ma szanse wypracowania niezależnego od USA modelu rozwoju, który może powstrzymać spadek poziomu życia mas pracujących i niebezpieczeństwo nowej wojny. Integracja i scentralizowanie gospodarki w jednym lub kilku monopolach tworzą nadzwyczaj dogodne warunki dla rewolucji socjalistycznej i przekształcenia kapitalizmu w socjalizm. Dostrzegali tę prawidłowość klasycy marksizmu, prognozując, że socjalistyczna rewolucja zwycięży w najbardziej rozwiniętych państwach. kapitalistycznych.
Integracja i globalizacja są obiektywnie uwarunkowane. Świat, szczególnie Europa stał się jak trafnie zauważył socjolog „globalną wioską”. Jednocześnie korporacje zaciekle konkurują o nowe strefy wpływów. Te procesy uległy przyspieszeniu od lat 50-tych ub. wieku w Europie i mają także wymiar polityczno-międzynarodowy ze względu na mnogość państw narodowych, różnice ekonomiczne, kulturowe i ekonomiczne. Marzenia o „zjednoczonej Europie” towarzyszyły starożytnym Grekom, Imperium Romanum, chrześcijaństwu, Napoleonowi, niemieckiemu kajzerowi, Hitlerowi, nie były one także obce teoretykom naukowego socjalizmu. W obecnej dobie są dość skutecznie realizowane przez koła wielkiego kapitału zachodnio-europejskiego po 2. wojnie światowej, szczególnie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (1951), Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1957) i Unii Europejskiej (1992). Integracja Europejska jest głównie rezultatem interesów i starań wielkiego kapitału finansowego i przemysłowego zachodniej Europy, który po dwóch wojnach światowych uznał, że dotychczasowe wojenno-siłowe metody przyspieszenia integracji poniosły fiasko i należy preferować metody ekspansji ekonomicznej, pokojowe i stosować wielopłaszczyznowe formy integracji, a więc znoszenie granic, wspólny rynek, swobodne przemieszczanie się ludzi, kapitału i usług, w perspektywie wspólny pieniądz, jak najlepiej w warunkach ustrojowych liberalnej burżuazyjnej demokracji. Członkowie założyciele a głównie Francja (R. Schumann), Włochy (de Gasperi) i RFN (K.von Adenauer) liczyli na sukcesy swych grup kapitałowych, ale najwięcej do zyskania miały Niemcy, które po klęsce 1945 r., okupowane i podzielone na dwa państwa liczyły na szybką odbudowę gospodarki, zjednoczenie i ponowne objęcie dominującej pozycji w Europie. Dziś po prawie 70 latach od Traktatu Paryskiego (1952) i Rzymskiego (1957) Niemcy są zjednoczone, mają największa gospodarkę w Europie i sprawują faktycznie rolę lidera zintegrowanej Europy.
Ale integracja rozwija się nie bez sprzeczności, głównie są to sprzeczności między prywatną własnością środków produkcji a rosnącym społecznym charakterem procesów wytwarzania, między pracą a kapitałem tak w skali Unii jak i państw członkowskich. Do Unii zamierzają wejść liczne inne państwa kontynentu, trwa proces stowarzyszania i dalszego rozszerzania Unii i jej ekspansji. Powstaje pytanie, jak zdefiniowane są granice Unii Europejskiej w szczególności na Wschodzie (Ukraina, Rosja, kraje postradzieckie) , na Bliskim Wschodzie (szczególnie Turcja) i na Południu (Afryka). Z drugiej strony narastają sprzeczności w łonie Unii Europejskiej, o czym świadczą tendencje dezintegracyjne. Są to sprzeczności między „starą” i „nową” Unią, między bogatą Północą a biednym Południem Europy, sprzeczności między Centrum a peryferiami, strefą euro a pozostałymi, na to nakładają się sprzeczności między Unią a USA (rola NATO), Unią a Rosją oraz Chinami. W ostatnim czasie poważnym wyłomem w integracji europejskiej stało się referendum europejskie w Wielkiej Brytanii i jej wyjście z Unii Europejskiej (brexit). Wydaje, się, że główną przyczyną tej decyzji była nie tyle inwazja polskich „gastarbeiterów” na Wyspy Brytyjskie, co rola jaką sobie przypisuje kapitał brytyjski w związku z rolą, jaką ma odegrać w walce kapitału USA z Unią Europejską o hegemonię w ramach Traktatu o Wolnym Rynku Atlantyckim (TTIP), z którego zrezygnował prezydent USA D. Trump. Anglicy liczą także na tradycyjne dobre „braterskie” relacje z USA i korzyści z bliskich stosunków z krajami Wspólnoty Brytyjskiej. Narastają sprzeczności klasowe we Francji, o czym świadczą masowe protesty tzw. „żółtych kamizelek” czy ostatnio strajk generalny, który sparaliżował życie we Francji, także strajki na tle separatystycznym i społecznym w Hiszpanii (Katalonia). Włoszech.
Powstaje pytanie, czy Anglia jest wyjątkiem, inaczej zagłosowali Szkoci i może być to kolejną przyczyną rozluźniania struktury ustrojowej Wielkiej Brytanii i jej przekształcania się w federację. Te procesy osłabiania struktur organizacyjnych państw narodowych są korzystne dla Unii Europejskiej, osłabiają bowiem dotychczasowe państwa narodowe a Bruksela może wykorzystywać owe sprzeczności dla wzmocnienia Unii Europejskiej. Podobne procesy zauważamy w Hiszpanii, w Belgii, we Włoszech, w dawnej Jugosławii. Inne przyczyny wyjścia z Unii Europejskiej przypisywane są Grecji, która znajduje się w głębokim kryzysie finansowo-gospodarczym. Ochłodzenie stosunków z Unią Europejską zauważamy w Polsce pod nowymi od kilku lat rządami PiS (prawicy narodowo-klerykalnej). W Europie zachodniej rosną szeregi eurosceptyków i przeciwników Unii Europejskiej, rekrutujące się zarówno ze środowisk pracowniczych jak i małego i średniego kapitału. Wielki kapitał jest za utrzymaniem, umocnieniem i rozszerzeniem Unii Europejskiej i jej przekształcenie w superpaństwo, coś na kształt Stanów Zjednoczonych Europy, a więc homogenicznych pod względem nie tylko gospodarczym także politycznym.
Wyraźnie i wręcz jednoznacznie wyraził to przewodniczący Komisji Europejskiej J.-C. Juncker 12.IX.2018 r. , wygłaszając w Parlamencie Europejskim Orędzie o stanie Unii: „Geopolityka uczy nas, że przyszedł czas na europejska suwerenność”. Natychmiast wtórowała mu p. Angela Merkel – kanclerz Niemiec, która powiedziała, że oznacza to „koniec suwerenności małych państw”. Komisja Europejska już w 2014 r. wznowiła prace nad Europejską Unią Obronną, Europejskim Funduszem Obronnym i europejskimi siłami zbrojnymi. W związku z tym Juncker zadeklarował, że w najbliższych latach „chcemy dwudziestokrotnie zwiększyć wydatki na obronę” (sic!). Obecnie nastał czas, „aby Europa wzięła odpowiedzialność za swe losy, czas aby Europa rozwinęła to co nazwałem „Weltpolitikfaeigkeit” – zdolność odgrywania naszej roli w kształtowaniu sytuacji na świecie. Europa powinna stać się niezależnym podmiotem stosunków międzynarodowych”.
Obecnie po wyjściu Wielkiej Brytanii z UE wzmocnieniu uległa pozycja Niemiec jako głównego podmiotu finansowo-gospodarczego Unii, muszą one oczywiście liczyć się ze słabszą Francją, mniej z innymi członkami UE. Polityka wielkiego kapitału niemieckiego zmierza do konsekwentnego absorbowania słabych gospodarek państw Europy środkowo-wschodniej, państw bałtyckich, w dużym stopniu także państw skandynawskich. Jest to tradycyjny kierunek ekspansji niemieckiego imperializmu – Drang nach Osten. Europa środkowo-wschodnia staje się trampoliną, przy pomocy której Niemcy zdobywają hegemonię w całej Europie. Musi to budzić niepokój wśród innych narodów, stąd odgrzewane obecnie francuskie koncepcje (de Gaulle) tzw. Europy Ojczyzn, a więc zatrzymanie procesu integrowania, przede wszystkim państwowo-politycznego, na poziomie luźnej wspólnoty, co najwyżej Konfederacji Europejskiej i niedopuszczenie do jej przekształcenia w Federację a tym bardziej w scentralizowane superpaństwo. Która z tych tendencji zwycięży, zobaczymy w niedługim czasie, w każdym razie pozycja Niemiec w każdym z tych wariantów ustrojowych będzie rosła, chodzi o to, żeby Niemcy stały się bardziej demokratyczne i europejskie, a nie Europa stała się niemiecka.
Ważną rolę w dalszym rozwoju integracji Europejskiej odegra kwestia jej stosunku a nawet wejścia do Unii Rosji. Aktualnie kręgi kierownicze Unii nie widzą takiej możliwości ze względu na sprzecznościowe cele definiowane przez Unię jak i Rosję. Rosja ma interesy na dwóch kontynentach a jej elity kierownicze pod kierunkiem Putina dążą do odbudowy w nowej formie i treściach klasowych dawnego ZSRR (Unia Euro-Azjatycka). Nie zapominajmy o starych koncepcjach geopolitycznych snujących projekty „przyłączenia” Rosji europejskiej do Europy i ustanowienia na Syberii i Dalekim Wschodzie nowego porządku politycznego. Ale czy taka „okrojona” Rosja mogłaby być oczekiwanym partnerem Unii, rzecz wątpliwa. Europie jest potrzebna Rosja z wielkimi bogactwami naturalnymi i otwierająca jeszcze większy dostęp do rynków azjatyckich. Tu pojawia się problem konkurencyjnych interesów globalnych USA, Japonii i Chin i gra o rozwiązanie tych spornych kwestii już się rozpoczęła, o czym świadczą plany i realizacja chińskiego nowego szlaku jedwabnego (One Belt one Road). W obecnej 5-latce Chiny mają zainwestować w Polsce i innych krajach Europy środkowo-wschodniej 1 bln dolarów, co tworzy z nich bardzo atrakcyjnego partnera dla tych państw. Jest to Chińczykom niezbędne jako pomost dla dotarcia do nowoczesnych technologii zachodnio-europejskich. Tworzy to nową sytuację geopolityczną w tym rejonie Europy i oznacza włączenie się do gry o przyszłość nie tylko Polski, Chin, przy czym Chiny są szczególnym przypadkiem ustrojowo-ekonomicznym, swoistą hybrydą, w której ekonomika jest zdominowana przez prywatny kapitał, ale pod kontrolą socjalistycznego państwa i Komunistycznej Partii Chin. Może to tworzyć warunki dla odbudowy socjalizmu w krajach d. ZSRR i Europie środkowo-wschodniej, nowego postawienia sprawy socjalizmu na półkuli wschodniej i zdecydowanego ograniczenia imperializmu USA, rozwiązania NATO i utrzymania pokoju w skali światowej. Czy ta prognoza sprosta wyzwaniom czasu pokażą wydarzenia kolejnych lat. Walka klasowa w Polsce, Europie i na świecie nadal trwa.
.
Podstawowe źródła i literatura:
.
„Beijing Review” – A News Weekly Magazine, Beijing- People’ s Republic of China, roczniki 1995-2019;
Bożyk Paweł, Apokalipsa według Pawła. Jak zniszczono nasz kraj. Wrocław 2015.
„Brzask” – Pismo (miesięcznik) Komunistycznej Partii Polski. Dąbrowa Górnicza, Roczniki 1993-2017;
Byszewski Grzegorz, Polski system ochrony zdrowia w 2015 r. w świetle polskich i międzynarodowych raportów. „Dialog” – Pismo Dialogu Społecznego, Centrum Partnerstwa Społecznego „Dialog”, Warszawa, Nr 3/2016;
Czarzasty Jan, Zapomniana specjalność zakładu pracy. Pracownicze świadczenia socjalne, Polska a wybrane kraje zachodnioeuropejskie. „Dialog” – Pismo Dialogu Społecznego. Centrum Partnerstwa Społecznego „Dialog”, Warszawa, Nr 3/2016;
„Die Rote Fahne” -Zentralorgan der Kommunistischen Partei Deutschlands, Berlin-BRD, roczniki 2010-2019;
Dudek Antoni, Historia polityczna Polski 1989-2005. Wydawnictwo Arcana, Kraków 2007;
„Étincelle” – Revue théoretique du Pôle de Renaissance Communiste en France. Paris – France, Roczniki 1995-2016;
Góralczyk Bogdan, Wielki Renesans, Chińska transformacja i jej konsekwencje. Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2018;
Kochan Jerzy, Studia z teorii klas społecznych. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2011;
Kołomejczyk Norbert, Bronisław Syzdek, Polska w latach 1944-1948. Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1968;
Komunikat Państwowej Komisji Wyborczej o wynikach wyborów do Sejmu i Senatu 13.X.2019 r. (Pobrane z Internetu):
Międzynarodowy Ruch Robotniczy, T.1., Wiek XIX-1945; T.2. Lata 1945-1975, Książka i Wiedza, Warszawa 1976;
„Nowa Krytyka”- Czasopismo Filozoficzne, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, roczniki 2012-2018, w szczególności artykuł J.Kochana pt. Materializm historyczny wobec pop-teorii, Szczeci 2017, Nr 39, s. 9-11;
„Northstar Compass” – Organ of the International Council for Friendship and Solidarity. Ontario-Kanada, Roczniki 1998-2016;
Orędzie o stanie Unii 2018 Jeana-Claude’a Junckera, przewodniczącego Komisju Europejskiej 12 września 2018 r. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2018;
Plan Morawieckiego: nowe paliwo na 25 lat. „Dialog” – Pismo Dialogu Społecznego. Centrum Partnerstwa Społecznego „Dialog”, Warszawa, Nr 3/2016;
Polska. Informator Encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986;
Polski Ruch Robotniczy. Zarys historii. Pod red. A Czubińskiego, Ksiązka i Wiedza, Warszawa 1974”
„Proletarian”-Monthly of the Communist Party Great Britain (Marxist-Leninist), , Birminghan-UK, roczniki 2011-2018
„Proletären” – The Weekly of the Communist Party of Sweden, Goeteborg-Szwecja, Roczniki 1996-2019;
Rakowski Mieczysław, Przemiany i szanse socjalizmu (w konfrontacji z kapitalizmem od czasów Marksa po bliską przyszłość). Warszawa, kwiecień 2004;
Roszkowski Wojciech, Historia Polski 1914-2001. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
„Rot Fuchs” – Tribuene fuer Kommunisten und Sozialisten in Deutschland (Monatschrift), Berlin-BRD, Roczniki 1997-2019;
„Sadovoye Kolco-Moskva“-gazieta komunistov Rossyi, roczniki 2015-2018;
Samir Amin, Zmurszały kapitalizm, Warszawa 2004;
„Sierp i Molot”-Centralnyj organ Vsjesoyuznoj Komunisicheskoy partii Bolshevikov, Sankt Petersburg, Rossyia, roczniki 2010-2019;
Socyalizm 21. 14 tiekstov postsovietskoy szkoly kriticzeskogo marksizma. Awtory projekta „Socyalizm XXI”, A. W. Burgalin, W. N. Mironov, Izdatielstvo „Kulturnaya Revolucya”, Internet-institut Socyalizmu – XXI. Biblioteka Żurnala „Alternativy”, Moskva 2009;
Stigliz Joseph E., Globalizacja, Warszawa 2007;
35 lat Gospodarki Polski Ludowej. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Praca zbiorowa pod red. naukową Kazimierza Secomskiego, Warszawa 1979;
„Unsere Zeit”- Sozialistische Wochenzeitung der DKP, Essen -BRD, roczniki 2015-2019;
Wajda Augustyn, Globalizacja, Społeczeństwo i jego rozwój, Warszawa 2011;
Wiktor Zbigniew, Chiny na drodze socjalistycznej modernizacji. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008;
Wiktor Zbigniew, Rakowski Mieczysław, Rozwój i prognozy Chin w zmieniającym się świecie. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012;
Xi Jinping, The Governance of China. Foreign Languages Press, Beijing, China 2014.
Xi Jinping, Secure a Decisive Victory in Building a Moderately Prosperous Society in All Respects and Strive for the Great Success of Socialism with Chinese Characteristics for a New Era. Delivered at the 19th National Congress of the Communist Party of China, October 18, 2017. Pobrano z Internetu w listopadzie 2017 r.
Yi Wang, State Councilor and Foreign Minister Wang Yi Meets the Press (Konferencja Prasowa Sekretarza Stanu I Ministra Spraw Zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej Wang Yi, 24 maja 2020 r. ”Beijing Review” z 4.VI.2020, (Dodatek Specjalny, s. 16 po chińsku I angielsku)
.
Prof. dr hab. Zbigniew Wiktor, Polska-Wrocław, 7.VII.2020 r.
.
Zmiany polityczno-ustrojowe w Polsce i świecie na przełomie XX i XXI wieku ( cz. 1 )
Zmiany polityczno ustrojowe…. Ocena „Solidarności” i Lecha Wałęsy ( cz. 2 )
Zmiany polityczno-ustrojowe… Rola Chin i konsekwencje dla świata ( cz. 3 ).
Zmiany polityczno ustrojowe… Dlaczego upadła Polska Ludowa? ( cz. 5 ).
Zmiany polityczno ustrojowe… Ruch robotniczy w obecnej Polsce ( cz. 6 ).
