.
Prof. dr hab. Zbigniew Wiktor,
.
Nekrolog po śmierci profesora Mieczysława Rakowskiego
7 listopada 2021 r. zmarł w Warszawie profesor Mieczysław Rakowski. Urodził się w Warszawie 7 kwietniu 1917 r. Żył prawie 105 lat i prawie do końca swych dni cieszył się dobrym zdrowiem, jak na swój podeszły wiek i jego chorobowe przypadłości. Niestety pokonał Go Covid 19. Tak się złożyło, że urodził się pod datą rewolucyjnych wydarzeń 1917 r., w tym Rewolucji Lutowej i Rewolucji Październikowej (Listopadowej) 1917 r. a zmarł w 104 rocznicę tego wiekopomnego wydarzenia.
Mieczysław Rakowski żył bardzo długo, przeżył ponad 100 lat i był świadkiem i uczestnikiem wielu wydarzeń historycznych, a nawet epok społecznych. Często przypominał, że był rówieśnikiem „Tez Kwietniowych” Lenina. Od młodzieńczych lat starał się być nie tylko biernym obserwatorem, ale jednocześnie wpływać na bieg wydarzeń na tyle, na ile może jednostka. Ale Mieczysław Rakowski nie był tylko zwykłą jednostką, z czasem wyrósł, wykształcił się na człowieka o wielkiej wiedzy i wrażliwości społecznej, nie był zwykłym „molem książkowym”, był społecznikiem zakotwiczonym mocno w środowiskach ludzi pracy. Od wczesnej młodości był związany z młodzieżowym ruchem komunistycznym, w okresie wojny w 1939 r schronił się przed niemiecką okupacją i eksterminacją we Lwowie. Był zawsze po stronie lewicy, po napaści Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 r. z wielkim trudem ewakuował się w głąb Kraju Rad. Po powrocie do Polski wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej i PZPR, której był członkiem do jej końca w styczniu 1990 r.
Był społecznikiem wrażliwym na troski i krzywdy ludzi pracy, identyfikował się z nimi i poświęcił im jako marksista – leninowiec swoje siły, życie i naukową twórczość. Był uczonym i erudytą o wręcz fenomenalnej pamięci, potrafił operować dokładnymi danymi ekonomicznymi z dawnych epok, zadziwiał słuchaczy znajomością geografii, historii i innych dyscyplin naukowych. Pod tym względem był człowiekiem renesansu. Cieszył się gronem licznych przyjaciół, wcześniej był cenionym pracownikiem licznych instytucji naukowych, w tym Instytutu Ekonomii Polskiej Polskiej Akademii Nauk. Miał także duże sukcesy podczas wielu lat pracy w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego, potwierdzając, że potrafił łączyć teorię z praktyką.
Był marksistą, w szczególności poświęcił wiele lat pracy nad badaniami teorii rozwoju gospodarczego Polski Ludowej, jej różnych działów, barier i teorii wzrostu. Brał udział w badaniach nad różnymi alternatywnymi modelami wzrostu gospodarczego, które wykorzystywane były nie tylko dla większego stymulowania optymalnego rozwoju gospodarczo-społecznego Polski, także krajów wspólnoty państw socjalistycznych. Był autorem licznych książek, rozpraw naukowych, głównie z ekonomii politycznej, także historii naukowego socjalizmu, Polski, ZSRR i krajów demokracji ludowej. Pozostawił po sobie setki artykułów naukowych, publicystycznych, ekspertyz, recenzji. W tym miejscy wymieńmy tylko tytuł jednej książki wydanej w Warszawie w 2004 r. pt. „Przemiany i szanse socjalizmu (w konfrontacji z kapitalizmem od czasów Marksa po bliską przyszłość)”, tłumaczonej także na inne języki. Wywarł wielki wpływ na rozwój nauk społecznych nie tylko w Polsce.
Był otwarty na nowe pomysły i idee, niesione przez rozwój naukowy i technologiczny i pod tym względem wyprzedzał innych, nie tylko swych współpracowników naukowych, także decydentów politycznych. Mówi się, że tacy ludzie są skarbem ludzkości, nie rodzą się na co dzień i miał to szczęście, że żyjąc w skomplikowanych i trudnych czasach, potrafił wykorzystać czas dla pilnej nauki, studiów, zjednywania sobie nowych przyjaciół, także w niebezpieczeństwach, których było niemało, potrafił ich uniknąć, a nawet zachować życie, tak jak to bywało w okresie 2. wojny światowej
.Kiedy Mieczysław Rakowski przyszedł na świat (kwiecień 1917 r.), Polska, Europa i świat znajdowały się w ogniu 1. wojny światowej. Warszawa i ówczesne Królestwo Kongresowe zajęte były przez wojska niemieckie i austriackie, które posuwały się dalej na Wschód, wypierając cofającą się armię rosyjską. W lutym 1917 r. w Piotrogrodzie i na frontach wybuchły walki powstańcze, które przekształciły się w rewolucję antycarską, która obaliła carat i Rosja stała się burżuazyjno-obszarnicza republiką. W rezultacie pogłębiły się klęski wojskowe i kryzys gospodarczy. Kraj głodował i stał na progu katastrofy nie tylko wojskowej, także gospodarczej, narastały dalsze nastroje rewolucyjne, w siłę rosła lewicowa frakcja Rosyjskiej Socjaldemokracji – bolszewicy, dążąca do przekształcenia rewolucji burżuazyjnej w przewrót antykapitalistyczny i socjalistyczny.
W kwietniu 1917 r. powrócił do Piotrogrodu z wygnania w Szwajcarii W.I.Lenin, który w Tezach Kwietniowych określił warunki i możliwości działania bolszewików w nowej sytuacji rewolucyjnej. Zarysowany plan działania powiódł się w całej rozciągłości. narastało nowe rewolucyjne wrzenie, które 25 października (7 listopada według nowego kalendarza) 1917 r. przekształciło się w powstanie ludowe. Bolszewicy i ich polityczni sojusznicy, poparci przez rady delegatów robotniczych, chłopskich i żołnierskich obalili rząd Kiereńskiego i ustanowili władzę robotniczo-chłopską, która wkrótce objęła znaczne połacie kraju. Bolszewicy na czele z Leninem ogłosili Rosję robotniczo-chłopskim państwem socjalistycznym, które ogłosiło zaprzestanie wojny (bez aneksji), pokój, ziemię dla chłopów, fabryki dla robotników, uspołecznienie produkcji i sprawiedliwy podziału dochodu narodowego. Nastała nowa epoka w dziejach ludzkości – epoka rewolucji i państw socjalistycznych. Kapitalizm nie tylko w Rosji wszedł w etap chronicznego kryzysu.
Mieczysław Rakowski często nawiązywał do tych lat, oczywiście jako małe dziecko nie pamiętał ich, ale o tym mówiono w rodzinach i środowiskach, tym bardziej, że z czasem wrzenie rewolucyjne objęło także polskie ziemie, rewolucja wybuchła w listopadzie w 1918 r. w Niemczech, a na wiosnę 1919 r. na Węgrzech i Bawarii. Także na ziemiach polskich były liczne strajki i manifestacje robotnicze i chłopskie, a nawet w lipcu 1920 r. w Białymstoku powstał Polski Komitet Rewolucyjny jako rząd tymczasowy kształtującej się Polskiej Republiki Rad. Rosyjskim komunistom na czele z Leninem wydawało się, że za przykładem rewolucyjnej Rosji i Europy cały świat stanie w obliczu światowej rewolucji socjalistycznej. Niestety hipoteza ta nie znalazła przełożenia na rewolucyjną rzeczywistość, co potwierdziło starą prawdę, że nawet geniusze ludzkości stają bezradni w obliczu zagadek rozwojowych dialektyki historii.
Urodził się w żydowskiej drobnomieszczańskiej rodzinie, ale zawsze były mu bliskie interesy i trudne warunki życia mas pracujących, szczególnie warszawskiego proletariatu. Jak wspomniano, od młodych lat działał w ruchu komunistycznym, najpierw młodzieżowym, później w Komunistycznej Partii Polski, za co był represjonowany przez reakcyjny reżim sanacyjnej Polski. We wrześniu 1939 r. pod ciosami Niemiec hitlerowskich upadło państwo polskie. Jak wielu innych szukał ratunku w Związku Radzieckim. Znalazł się we Lwowie, gdzie kontynuował studia na Politechnice Lwowskiej, którą ukończył w czerwcu 1941 r. 22 czerwca tego roku Niemcy napadły na Związek Radziecki. Mieczysław Rakowski wraz z grupą innych uciekali pod gradem bomb i kul przez Kijów, Moskwę w głąb Związku Radzieckiego. Do 1946 r. pracował jako buchalter w kołchozie na północnym Uralu. Czasy wojny wspominał z bólem, doświadczył licznych upokorzeń, ale także wsparcia i sympatii ludzi radzieckich, przeżył i zawsze podkreślał, że życie zawdzięcza władzy radzieckiej i wielu życzliwym ludziom radzieckim.
Do Polski powrócił w 1946 r. i włączył się do pracy po stronie sił postępu i socjalizmu. Wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, a od 1948 r. działał politycznie w PZPR, podjął pracę w Centralnym Urzędzie Planowania i Odbudowy Kraju (3letni Plan Odbudowy). Był współtwórcą licznych rozwiązań ekonomicznych, społecznych i prawnych odbudowy i przyspieszenie rozwoju polskiej gospodarki oraz jej przechodzenia na tory gospodarki uspołecznionej.
Miał duże zasługi w tworzeniu projektu Planu 6-letniego 1950-1955, który był przedsięwzięciem na miarę epoki, wymagającym nie tylko twórczej pracy profesorów, ekonomistów, kadry kierowniczej ale przede wszystkim milionów robotników i chłopów, a więc całego narodu i który obfitował w powstaniu setek wielkich fabryk i kombinatów przemysłowych, rozwijających liczne gałęzie przemysłu w Polsce. W konsekwencji Planu 6letniego Polska przekształciła się z kraju rolniczo-przemysłowego w kraj przemysłowo-rolniczy. Te wielkie wręcz historyczne przedsięwzięcia były kontynuowane przez kolejne plany 5letnie. 45 lat Polski Ludowej to bezprzykładny w historii naszego kraju okres dynamicznego rozwoju i postępu społecznego powiązanego nieodłącznie z wielką ideą Naukowego Socjalizmu. W okresie Polski Ludowej zbudowano tysiące zakładów pracy z ponad 5 milionami miejsc pracy, odbudowano nie tylko stare fabryki i ośrodki przemysłowe, jednocześnie je modernizując, stawiano także od podstaw nowoczesne kombinaty przemysłowe wyposażone w maszyny, urządzenia i przodujące technologie na miarę rewolucji naukowo-technicznej i społeczeństwa wiedzy.
Tym procesom towarzyszyły wielkie zmiany demograficzne, urbanizacyjne, radykalnie podniósł się poziom wykształcenia i kultury Polaków, ludzie pracy korzystali z coraz większych praw socjalnych, w zakresie prawa pracy, zlikwidowano bezrobocie, które przed wojną było zmorą nie tylko miast, głównie wsi jako bezrobocie ukryte. Na wysokim poziomie stała służba zdrowia i bezpłatna opieka lekarska. Złotymi zgłoskami zapisało się w historii gospodarczej PRL 5 mln nowoczesnych miejsc pracy, które niestety po kontrrewolucji 1989 r. w większości zostały zniszczone. W okresie Polski Ludowej zbudowano ok. 5 mln nowych mieszkań, które były niezbędne dla młodej klasy robotniczej i inteligencji pracującej, zmieniało się na korzyść oblicze socjalno-produkcyjne polskiego rolnictwa, szczególnie Państwowych Gospodarstw Rolnych. Powstawały od podstaw nie tylko nowe wielkie dzielnice mieszkaniowe, także nowe miasta, np. Nowa Huta. Polska Ludowa otworzyła szeroko bramy ku postępowi społecznemu i usuwała pozostałości reakcyjnej przeszłości. Obecnie jest to historia, jakże kontrastująca z obecnym ustrojem burżuazyjnym, w którym główną wartością jest pieniądz i zysk. Wszystkie rządzące burżuazyjne partie wiele obiecywały, ale nie dotrzymały żadnej obietnicy. Do dziś nie zostali rozliczeni wszyscy ci, którzy ponoszą odpowiedzialność za tę bezprzykładną grabież i zniszczenie wielkiego majątku narodowego. Mieczysław Rakowski nie jeden raz przypominał słowa rewolucyjnej pieśni polskiego proletariatu : „ nadejdzie jednak dzień zapłaty, sędziami wówczas będziem my…”
Powtórzmy raz jeszcze, Polska Ludowa zapisała się złotymi zgłoskami w historii narodu polskiego.
Profesor Mieczysław Rakowski był bardzo dumny z tych wielkich osiągnięć. Uważał je za część swej pracy naukowo-badawczej, wierzył w wielkie twórcze siły narodu polskiego, jego wszystkich obywateli i patriotów. Jednocześnie dostrzegał liczne niebezpieczeństwa, które nawarstwiały się w konsekwencji nierozwiązanych wielu innych sprzeczności społecznych. Krytycznie oceniał pogłębiające się rozwarstwienie społeczne, hołdowanie wartościom drobnomieszczańskim w PZPR, a w szczególności w warstwie wykonawczo-kierowniczej, o której mówił, że to jeszcze nie jest „nowa klasa” ale jeśli tak dalej pójdzie, niedługo taką się stanie.
Mocno przeżywał rozterki 1956 r., Października i szans niesionych przez „nowego” Władysława Gomułkę, widział duże szanse rozwojowe polityki Edwarda Gierka, ale dostrzegał elementy blichtru tego programu i symptomy jego załamania, szczególnie załamanie się planowania gospodarczego i wielkiego marnotrawstwa. Wielkie strajki 1980 r. i powstanie” Solidarności” widział początkowo jako symptomy upodmiotowienia klasy robotniczej, ale nie docenił niebezpieczeństwa anarchizmu i syndykalizmu, antysocjalistycznych doradców i sił, wspomaganych także z zagranicy, które doprowadziły do kryzysu ustrojowego 1981 r. i wprowadzenia stanu wojennego. Z głęboką troską postrzegał rządy schyłkowej PZPR i generała Wojciecha Jaruzelskiego, który nie ocalił socjalizmu, przyczynił się natomiast do jego ostatecznego obalenia i wprowadzenia dyktatury burżuazji pod mylnym szyldem „demokracji”.
W 1989 r. upadła Polska Ludowa i załamała się dotychczasowa koncepcja „realnego socjalizmu” nie tylko w Polsce, także w innych europejskich krajach demokracji ludowej. W 1991 r. ostatecznie upadł Związek Radziecki, a sama KPZR została przez Jelcyna rozwiązana i zakazano jej działalności. Była to wielka klęska nie tylko radzieckiego także międzynarodowego ruchu robotniczego. Mieczysław Rakowski po „politycznym samobójstwie” PZPR na jej ostatnim XI zjeździe w styczniu 1990 r. nie zaprzestał działalności naukowej i politycznej. Wraz z przejściem w wiek emerytalny miał więcej czasu na pisanie prac naukowych. Dużo uwagi poświęcał analizie przyczyn upadku Polski Ludowej, szczególnie jej gospodarki, niekorzystnym dla świata pracy zmianom klasowo-własnościowym. Bardzo krytycznie wypowiadał się o „Solidarności” i tych politycznych siłach i osobistościach ,m.in. w PZPR, które doprowadziły do upadku Polski Ludowej i antysocjalistycznej kontrrewolucji, które doszły do władzy w rezultacie tzw. okrągłego stołu, a w szczególności wielkiego kapitału zagranicznego, ośrodków burżuazyjno-imperialistycznych, które odgrywały decydującą rolę w tym procederze.
Nie było przypadkowe, że szybko znalazł nowe ideowo-polityczne miejsce w Związku Komunistów Polskich „Proletariat”, który powstał w lecie 1990 r. , w którego posiedzeniach Krajowego komitetu Wykonawczego brał często udział. Był także aktywnym uczestnikiem Stowarzyszenia Marksistów Polskich, uczestniczył jako referent w konferencjach ideologicznych obu organizacji, brał czynny udział w pracach nad powstaniem dokumentów programowych.
W ostatnich latach działalności naukowej dużo uwagi poświęcał analizie chińskiej drogi do socjalizmu, upatrując w „chińskim socjalizmie” nowe szanse odrodzenia naukowego socjalizmu i wykorzystania jego doświadczenia praktycznego i nowych uogólnień chińskich marksistów – teoretyków nie tylko w krajach azjatyckich i słabo rozwiniętych, także w skali światowej. Wraz z autorem tych wspomnień brał udział w pisaniu nowych książek o Chinach, także ich promocji min. w Uniwersytecie Wrocławskim. Był także aktywny w innych zespołach naukowo-teoretycznych, prawie do końca życia pozostawał twórczy.
Profesor dr hab. Mieczysław Rakowski należał do tych nieczęsto spotykanych ludzi, którzy wybijali się swymi zdolnościami, pracą, innymi licznymi talentami a także pozytywnymi uczuciami w stosunkach międzyludzkich, które zjednywały mu licznych przyjaciół, uczniów i sympatyków. Jego życie i dzieło pozostawiły mocny pozytywny ślad w dziejach polskiej nauki, w szczególności ekonomii politycznej i naukowego socjalizmu. Jego imię i dorobek pozostaną niezapomniane. Ostatnie pożegnanie i pogrzeb profesora Mieczysława Rakowskiego odbędzie się 15 listopada b.r. o godz. 11-tej na Cmentarzu Północnym w Wólce na Bielanach. Cześć Jego pamięci!
Non omnis moriar!
