.
Stanisław Dziuba
.
Pragniemy bowiem czynić to, co przystoi ludziom szlachetnym i uczciwym(…) nawet gdyby nam przyszło zginąć.
Mikołaj Kopernik w liście do króla Zygmunta.
.
Tam był, działał i tworzył Mikołaj Kopernik
Nazwisko Kopernika jest znane na całym świecie. A, że wstrzymał słońce, ruszył ziemię wie w Polsce każde dziecko, nawet to w przedszkolu. Ale czy wiele wiemy o jego życiu, oprócz wiadomości o jego wiekopomnym odkryciu astronomicznym? Przez 40 lat będąc kanonikiem kapituły katedralnej w Fromborku pełnił różne funkcje. Był sekretarzem biskupa, lekarzem, generalnym administratorem dóbr kapituły. W wolnych chwilach zajmował się astronomią. Właśnie, najwięcej wiemy o jego naukowej działalności w dziedzinie astronomii. A on tłumaczył teksty z greki, napisał traktat o psuciu przez Krzyżaków monety, rysował mapy, zajmował się wzrastającą ceną chleba, czy bronił Olsztyna przed Krzyżkami.
Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 r. w Toruniu, w domu przy ulicy św. Anny 15 (ob. Mikołaja Kopernika).
To Warmia, kiedyś etniczne tereny pogańskich Prusów. Stąd nazwa pochodząca od nazwy jednego z plemion – Warnów. Od X w. podbijana i przez władców polskich. Od 1200 r. z inicjatywy papieża chrystianizowana. W 1215 r powołana biskupa misyjnego, którym został cysters Christian z Oliwy. W 1226 r książę mazowiecki Konrad sprowadza do Prus zakon krzyżacki, który stopniowo podbija te tereny. W powstałym Państwie Zakonu Krzyżackiego zostaje wydzielone dominium biskupie. W latach 1243 -1772 istnieje ono jako państwo kościelne. Państwo to w latach 1466 – 1772 należy do Korony Polskiej jako Księstwo Warmińskie.
W czasach przynależności Warmii do Polski rodzi się Kopernik. Jego ojciec, też Mikołaj, pochodził z rodziny Koperników osiadłej w Krakowie na początku XIV w. Jest notowany w aktach krakowskich, jako kupiec-hurtownik w 1454 r. Handlował słowacką miedzią i płótnem. Ród Koperników wywodzi się z wsi Koperniki k/Otmuchowa. Cały obszar ziemi nysko- otmuchowskiej w znacznej większości zamieszkały był wtedy przez ludność polską. Pan Mikołaj przenosi się do Torunia w 1 458 r i tu po dwóch latach żeni się z Barbarą Pochodziła z bogatej rodziny mieszczańskiej Watzenrode. Jej ojciec był ławnikiem, walczył z Krzyżakami, pożyczył Toruniowi znaczną sumę pieniędzy na walkę z nimi. Ród ten wywodzi się z historycznej krainy Niemiec – Westfalii. Jego potomkowie osiedli w Pszennej k/ Świdnicy na Dolnym Śląsku. Z czasem przenieśli się też do Wrocławiu, a część do Toruniu. Tu należeli do bogatego patrycjatu toruńskiego. Barbara w posagu otrzymała kamienicę, w której obecnie mieści się Muzeum Mikołaja Kopernika
Niewiele wiemy o dziecinnych latach Kopernika w Toruniu. Przez 10 lat mieszkał z rodzicami. Choć Toruń w tych czasach był w granicach Korony Królestwa Polskiego, to samym Toruniu mówiło się głównie po niemiecku, ale też i po polsku. Sam Mikołaj, żyjąc i wychowując się w rodzinie bogatych patrycjuszy toruńskich zapewne też mówił po niemiecku. Był jednak poddanym króla polskiego Uczył się w szkole parafialnej przy katedrze Świętych Janów. Szkołę kończy w 1491 r Gdy miał 10 lat, w roku 1483 zmarł jego ojciec, a po nim po pewnym czasie matka
Opiekę nad Mikołajem i jego rodzeństwem przejmuje brat Barbary, wuj Łukasz Watzenrode. To biskup warmiński od 1489 r. senator Królestwa Polskiego, doradca królów polskich. Złożył hołd królowi Janowi Olbrachtowi w 1494 r. Uczestniczył w ślubie króla Zygmunta z Barbarą Zapolya. Mikołaj Kopernik przeprowadza się do Lidzbarka Warmińskiego, do wuja. Tu miał możliwość korzystani z przebogatej biblioteki. Już wcześniej, dzięki protekcji Wuja Kopernik w 1491podejmuje dalsza naukę. To dzięki jego wsparciu finansowym Kopernik może kontynuować natkę. Młody Mikołaj studiuje najpierw Akademii Krakowskiej sztuki wyzwolone, m.in. literaturę piękną, łacinę, teologię, optykę, geografię, miernictwo. Szczególnie interesuje się astronomia. Pod koniec XV w podejmuje studia prawa kanonicznego. w Bolonii i tu prowadził swoje pierwsze obserwacje astronomiczne. Potem była medycyna w Padwie. Uzyskał też w 1501 roku doktorat z prawa na uniwersytecie w Ferrarze.
W międzyczasie w 1497, gdy Kopernik przebywał na studiach w Krajkowie, troskliwy Wuj mianuje go kanonikiem kapituły warmińskiej, która miała swoją siedzibę przy katedrze we Fromborku. Prawdopodobnie wtedy też w Krakowie otrzymuje niższe święcenia kapłańskie.
Wg. najnowszych ustaleń naukowm.in prof. Prof. Krzysztofa Mikulskiego, czy Andrzeja Kopiczko ,Kopernik nie miął wyższych święceń tj. diakona, kapłana czy biskupa. Wtedy stosowano tzw. cztery święcenia niższe: ostiariat, egzorcystat, akoliat i lektorat.. Zostały zniesione w 1972 r i nazwane posługami. Sm Kopernik aby móc objąć godność kanonika musiał mieć święcenia. Najprawdopodobniej wuj – biskup udzielił mu święceń niższych , które nie było zaliczane do święceń wyższych. A wiec kapłanem Kopernik nie był Jednak subdiakon zobowiązany był do celibatu i odmawiania brewiarza.
Aby lepiej zrozumieć rolę Kopernika jako administratora dóbr kapituły w kilku zdaniach przypomnijmy organizację Kościoła na Warmii w czasach Kopernika. Otóż w Państwie Krzyżackim w Prusach w 1243 r papież Innocenty IV tworzy cztery diecezje: warmińską, chełmińską, pomezańską i sambijską. Są podległe metropolii w Rydze ( łącznie z Inflantami i Estonią) . Wtedy swoją role przestaję pełnić biskup misyjny Christian. Jednocześnie w każdej z tych diecezji (poza chełmińska) 1/3 terytorium stanowi dominium biskupa. Dominium warmińskie z czasem przyjęło nazwę Warmia. Zostało ono podzielone na dziewięć komornictw, z których trzy znajdowały się pod zarządem kapituły katedralnej. Właśnie w dobrach tej kapituły funkcje administracyjne sprawował Kopernik. W II pokoju toruńskim , zawartym w 1466 r. po wojnie trzynastoletniej Państwo Krzyżackie zgodziło się by,,…kościół warmiński, jego biskup każdorazowo ze swą czcigodną kapitułą…pozostawać będą pod władzą, w poddaństwie i pod protekcją wspomnianego pana Kazimierza króla i następców jego ,królów królestwa polskiego ze wszystkimi swoimi grodami, miastami , miasteczkami i twierdzami…: ( za Baturo I. Warmia Mikołaja Kopernika Kraków 2011). W ten sposób zagarnięte przez Krzyżaków Warmia do czasu zaborów pozostała w Polsce. W części dominium zarządzanej przez kapitule znalazły się m.in. Frombork, Olsztyn i Pieniężno. W tych dwu ostatnich kapituła pobudowała zamki. Można by jeszcze śledzić losy biskupstwa warmińskiego. Tu zaznaczymy jeno, że od 1930 diecezja ta, na podstawie decyzji papieża Piusa XI została włączona do metropolii wrocławskiej. Podobnie jak sufraganie: diecezja berlińska i prałatura Pilska. Po II wojnie świtowej, papież Paweł VI w 1972 e uregulował sprawy organizacji administracji kościelnej na ziemiach przyłączonych do Polski w 1945 r. włączając diecezję warmińską do metropolii warszawskiej A jeśli chodzi o ciekawostki. To np. kanonicy mieszkali swoje mieszkania obrębie obwarowań otaczających fromborską katedrę, a także domy zwane kuriami, z których niektóre miały po 100 pokoi
O wielu zasługach Kopernika w różnych dziedzinach przekonamy się wędrując jego śladami po Warmii. Zapraszam więc na podróż po miejscach w których był, działał i tworzył Mikołaj Kopernik. Jest ku temu szczególna okazja bo rok 2023 został ogłoszony Rokiem Kopernika, Obchodzimy bowiem 550 rocznice jego urodzin.
Nasza podróż rozpoczniemy od Torunia, miejsca urodzin astronoma. Zaczniemy od Muzeum Mikołaja Kopernika, Zapoznajemy się z historią życia astronoma i jego rodziny. Przedstawiono również życie średniowiecznego Torunia. Oczywiście prezentowane jest również jego dzieło życia De revolutionibus orbium coelestium (faksymile.) Możemy podziwiać starożytne obserwatorium astronomiczne, wnętrz domu mieszczańskiego, pracownię utuczonego. Przedstawiono też symbolicznie percepcje jego dzieła we współczesnym świecie. Jego potępienie symbolizuje sala z czerwoną płonąca podłogą i ścianami. W muzeum nie ma jednak ani jednego przedmiotu, będącego niegdyś własnością Kopernika, czy jego rodziny. Jedyny oryginalny eksponat jaki znajduje się w muzeum, to przyrząd matematyczno-astronomiczny, będący kiedyś własnością słynnego astronoma Jana Heweliusza Drugi dom, w którym najprawdopodobniej urodził się M. Kopernik to Kamienica po Lwem, znajdując się przy Rynku Staromiejskim 36. Za nią przemawia fakt, że była bardziej okazała, niż ta przy ul. Św. Anny i mieściła się w bardziej prestiżowym miejscu, czyli właśnie przy Rynku Staromiejskim. W 1906 r. została gruntownie przebudowana na dom towarowy. Po zwiedzeniu ,,domu rodzinnego” Kopernika wypada odwiedzić Kaplicę Kopernikowską w katedrze Świętych Janów. Zobaczymy tu chrzcielnicę, w której Kopernik był chrzczony i tablicę epitafialną, powstałą w 1587 r. Jest także popiersie Kopernika z 1755 r, które jest najstarszym jego pomnikiem na świecie. W centralnym punkcie miasta, tj. na Rynku Staromiejskim, znajduje się najbardziej znany pomnik Kopernika. Pomnik odsłonięto w 1850 r. Z projektem wystawienia w Toruniu pomnika Kopernika, wystąpił Stanisław Staszyc. Zaczęto gromadzić potrzebne fundusze, przy poparciu całego narodu. Niestety, w 1815 r Toruń powraca pod panowanie pruskie, co odwlekło w czasie jego budowę.
W 1830 r odsłonięto pomnik Kopernika w Warszawie. Też powstał z inicjatywy Stanisława Staszyca, a jego otwarcia dokonał Julian Ursyn Niemcewicz Tu wyjaśnijmy czemu w tym miejscu stoi w Warszawie pomnik Kopernika, Stoi bowiem przed Pałacem Staszyca, a ten Pałac , podobnie jak pomnik, powstał z inicjatywy Staszyca w latach 1820 – 1822 jako siedziba Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk,
Natomiast w Prusach od 1840 R. pod patronatem następcy tronu, późniejszego króla Prus, Fryderyka Wilhelma IV, kontynuowano prace przy wzniesieniu pomnika Kopernika w pruskim od 1815 r, Toruniu, Pomnik odsłonięto w 1853 r. Zaprojektował go profesor ASP w Berlinie Friedrich Christian Tieck. .
Astronom to postać ubrana w profesorską togę i trzymająca w lewej ręce narzędzie astronomiczne zwane sferą almiralną ( astrolabium sferyczne). Na pomniku w odróżnieniu od wielu innych jego pomników, Kopernik na młodzieńczej twarzy ozdobę, w postaci wąsów Brązowa statua astronom ma 2.6 m wysokości, stoli na granitowym postumencie. W nim wyryto złotymi literami napis po łacinie. W tłumaczeniu na j. polski brzmi on : Mikołaj syn Mikołaja Toruńczyk, Ruszył Ziemię, zatrzymał Słońce i Niebo. A toruńscy studenci bawią się z Kopernikiem na swoich juwenaliach przystrajając astronoma w różnorakie stroje zaś w grudniu, sędziwego astronoma ozdabiają czerwoną czapką jego imiennika – Świętego Mikolaja.
Po ukończeniu studiów w 1503 r, Kopernik wraca na dwór wuja do Lidzbarka Warmińskiego. Zostaje sekretarzem biskupa i jego lekarzem. Odbywa liczne podróże z wujem. Korzysta z bogatej biblioteki biskupa. Zachowało się kilka książek z opatrzonych na marginesie jego uwagami.. Niestety bibliotek ta została wywieziona podczas wojen szwedzkich została wraz z innymi cennymi manuskryptami przez Szwedów i obecnie znajduje się w Uppsali. Pobyt w Lidzbarku Warmińskim przyniósł również debiut Kopernika jako tłumacza literatury pięknej z greckiego.
Języka tego nauczył się w czasie studiów w Padwie. Dokonał przekładu z greckiego na łacinę Listów Teofliakrata Symokratty, który żył w I połowie VI w. listy to zbiór krótkich utworów o treści obyczajowej, sielskiej i miłosnej. Cieszyły się wówczas sporą sławą jako lektura lekka, dowcipna i jako lektura o charakterze satyrycznym i moralistycznym. Tłumaczenie po łacinie ukazało się drukiem w 1509 r. Było pierwszym przekładem utworu greckiego w Polsce. Już podczas pobytu we Włoszech Kopernik wiele czasu poświęcał na samodzielne obserwacje astronomiczne i zgłębianie ptolomeuszowskiej koncepcji, dominującej wówczas w nauce. W 1509 r. uporządkował swoje dotychczasowe badania i przemyślenia i opublikował małe dzieło, będące pierwszym zapisem zasad teorii heliocentrycznej.
Niewielkie to dzieło nazwał Commentarilues (Komentarzyk). Pisał do bliskich przyjaciół i długo zastanawiał się czy je opublikować, . Mikołaj podpisywał się Nicolas Nicolai Thuronis (znaczy: Mikołaj syn Mikołaja Toruńczyk). Kopernik pisał po łacinie tak jak wszyscy wykształceni Polacy. Mikołaj Rej jako pierwszy, po polsku zaczął pisać dopiero w w 1545 r.
W 1510 r, Kopernik opuszcza Lidzbark Warmiński i przenosi się do Fromborka. Będąc w Lidzbarku Warmińskim podziwiamy zamek. Silnie obwarowany, od XIV wieku był siedzibą biskupów warmińskich i centrum administracji dominium. Cztery skrzydła zamku otaczały wewnętrzny dziedziniec z piętrowymi arkadowymi krużgankami, które do dziś zachowały się w doskonałym stanie. Pierwsze piętro zamku pełni funkcje reprezentacyjne i zachował tam także apartament biskupa. Zamkowe wnętrza są obecnie siedzibą Muzeum Warmińskiego. Można podziwiać zbrojownię, refektarz, apartament biskupa, kapitularz i kaplicę zamkową.
Ostatnim przed rozbiorami, polskim biskupem warmińskim był Ignacy Krasicki. Znany jako polityk, satyryk, uczestnik obiadów czwartkowych u Króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, ale i jako ogrodnik. W Lidzbarku Warmińskim założył piękną oranżerię, a pałacyk był jego letnią rezydencją (ob. znajduje się tu biblioteka miejska). Zachowały się główne fragmenty tej oranżerii. Na bulwarach znajdują się pomniki Mikołaja Kopernika i Ignacego Krasickiego (wiadomo dla czego) ale i Napoleona. W okolicach Lidzbarka Warmińskiego rozegrała się bowiem jedna z najważniejszych bitew kampanii napoleońskiej.
Warto pospacerować po mieście i zajrzeć do kościoła św. św. Piotra i Pawła, pamiętającego XIV wiek. Z średniowiecznych fortyfikacji miasta zachowała się Wysoka Brama – największy tego typu obiekt na Warmii oraz spore g fragmenty murów obronnych. Podziwiamy też: ratusz i wspomniane pomnika na bulwarze.
W 1516 r kapituła wybrała go administratorem swoich dóbr , stąd w latach 1516-1519 mieszkał na zamku w Olsztynie. Zamek wybudowany w XIV wieku wraz z obwarowanym miastem stanowił najsilniejszy zespół obronny w dobrach kapituły warmińskiej. Pełnił też rolę spichlerza i skarbca kapitulnego. Miasto to leżało w obszarze dóbr kapituły W tym czasie odbywał bardzo liczne podróże i zakładał nowe wsie, na terenach zniszczonych przez Krzaków i osadzał na nich chłopów. Ponownie Kopernik przybył do Olsztyna w 1420 roku i przygotowuje zamek do obrony i organizuje jego obronę przed spodziewaną wojna z Krzyżakami. Zaatakowali oni zamek 26 stycznia 1521 r., próbują przedrzeć się przez mury w okolicach jednej z bram miejskich. Obrońcom udało się odeprzeć napastników. Starcie zakończyło się wprawdzie niewielką potyczką, to jednak Kopernika okrzyknięto obrońcom miasta. Z tego czasu zachował się słynny list kanonika do króla Zygmunta Starego Pragniemy bowiem czynić to co przystoi ludziom szlachetnymi uczciwym […] nawet gdyby nam przyszło zginąć ( za Baturo I. Warmia Mikołaja Kopernika. Karków 2011)
W 1517 r. Kopernik opracował traktat O cenie pieniądza, którego tezy rozwinął w1 519 r w Sposób bicia monety. Pieniądze były psuty przez nadmierne jego bicie w mennicach krzyżackich, i powodowało duże straty finansowe kapituły. Krzyżacy zalewali Warmię fałszywymi pieniędzmi. W dziele tym opisał metodę wypierani z rynku lepszego pieniądza przez gorszy. Metoda ta znana jest obecnie jako prawo Kopernika – Guskensa. Była to jego reakcja za demolację polskich pieniędzy przez Krzyków, który zalewali Warmię fałszywymi pieniędzmi. Swój pogląd przedstawił na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu. Przy okazji apelował o dokonanie unifikacji monetarnej Prus i Korony. Uczestniczył w obradach sejmu w Krakowie i zjazdach stanów Prus Królewskich. Brał także udział w negocjacjach z Krzyżakami w sprawie zwrotu Polsce Braniewa. Sporządził mapę Warmii i zachodnich granic Prus Królewskich, na obrady Rady Królewskiej. Jako starszy człowiek w wieku 68 lat wyruszył w uciążliwa podróż do Królewca, wezwany prze księcia Alberta, władcy Prus Książęcych (stolica Państwa Krzyżackiego została przeniesiona z Malborka do Królewca), do ciężko chorego dworzanina
W Olsztynie prowadził nadal swoje obserwacje astronomiczne, obserwował ruchy planet. Wtedy też zakończy pierwsza księgę swojego dzieła. Podjął też prace nad reformą kalendarza Juliańskiego,
Kalendarz Juliański obowiązywał od czasów Juliusza Cezara i był wprowadzony w 46 r. p.n.e. Oparto go na założeniu, że rok wynosi 365 dni i 6 godzin. Stąd co cztery lata, dla wyrównania rachuby czasu stosowano rok przestępny mający 366 dni. Okazało się jednak ze rok jest krótszy o 11 minut i 14 sek. To w Sali rocznej różnica niewielka, ale przez setki lat mająca duże znaczenie, zwłaszcza dla Kościoła, przy ustalaniu daty święta Wielkanocy Stąd Kościół podjął prace nad reformą kalendarza, a do tych prac zaproszono Mikołaja Kopernika. Ostatecznie nowy kalendarz gregoriański wprowadził papież Grzegorz XIII, nakazując w rachubie czasu zniknąć 11 dniom. W nocy 4 października 1582 r przestawiono datę na 15 października.
Polska, Hiszpania, Portugali i Włochy przyjęły zreformowany kalendarz a także później: Prusy, Wielka Brytania i Rosja. W krajach prawosławnych zachowano kalendarz juliański, jako kalendarz liturgiczny. Stąd obecnie np. w Polsce katolicy i prawosławni święta np. Bożego Narodzenia obchodzą w różnych terminach.
Będąc w Olsztynie podziwiamy Zamek, w którym obecnie mieści się Muzeum Warmii i Mazur. Znajduje się w nim stała ekspozycja prezentująca najsłynniejszych mieszkańców Warmii. Publiczności udostępniona jest komnata Kopernika. W niej znajduje się jedyny instrument badawczy astronoma zachowany do naszych czasów. Jest to własnoręcznie przez niego wykonana słoneczna tablica doświadczalna. Powstała w ten sposób, że fragment ceglanej ściany krużganka, nad wejściem do komnaty, w której mieszkał, pokryto tynkiem i wygładzono Na tak powstałej tablicy zaznaczył dokładnie drogę Słońc kreśląc szereg hiperboli W ten sposób wyznaczył moment wiosennego i jesiennego przejścia Słońca przez równik. Poza zamkiem zwiedzający Olsztyn zapewne pospacerujemy wokół murów miejskich, wśród nich znajduje się Wysoka Brama No i oczywiście Stare Miasto z ratuszem ( ob. biblioteka publiczna) i dominująca nad Rynkiem bryłę katedry św. Jakuba, która jako piękny gotycki kościół powstały w XIV w. W Toruniu znajduje się też Pomnik De revolutionibus dzieła Kopernika odsłonięty w 1973 r. Jest też Obserwatorium Astronomiczne i Planetarium. W taki bowiem sposób Olsztyn kontynuuje tradycje Mikołaja Kopernika. A Uniwersytet Toruński (kontynuując tradycje Uniwersytetu Stefana Batorego z Wilna) nosi imię Mikołaja Kopernik
Do Fromborku przybył Kopernik mając prawie 40 lat wv1510 r i przebywa tu aż do śmierci . Pełniąc funkcje administracyjne, w dobrach zarówno biskupich jak i kapituły, przez pewien czas, jak wiemy, przebywał w Olsztynie w kilkakrotni latach czy podobnie Braniewie. W Fromborku Kopernik zamieszkał w kanonii św. Stanisława. Ponadto zakupił wieżę w obrębie Wzgórza Katedralnego mieszczącą się w murach obronnych. Ta okazała budowla maiła dużą zaletę, bo stała na skraju wzniesienia, z którego roztaczał się wspaniały widok na niebo. W ogrodzie kanonii kazał wybudować specjalną płytę, na której rozstawił swoje instrumenty. Obserwował stąd Słoncze, Księżyc , planety i gwiazdy, W zaciszu prowadził żmudne obliczenia matematyczne . Przez lata spisywał swoje rewolucyjne dzieł. Ostateczna redakcja I księgi nastąpiła w 1516 r. Pozostałe później po roku 1521, (ok 1523 r. Potem pisał księgę III a w 1539m księgi IV – VII. Gdy dzieło było gotowe Kopernik nie kwapił się z z jego wydaniem, nękały go bowiem wątpliwości czy powinien upowszechnić swoją teorię. Do wydania De revolutionibus…. nakłonił go uzdolniony matematyk z Wirtembergii Jerzy Joachim Retyk, który przybył do Fromborku, by poznać Kopernika. Był tu dwa lata. Wyjeżdżając z Fromborku zabrał ze sobą poprawiony i przygotowany d o druku rękopis dzieła.
De revolutionibus orbium coelestium zostało wydane w Noruymberdze w 1543 r. Wg legendy, do ciężko chorego Kopernika wydane jego dzieło miało przybyć do Fromborka. Nieprzytomny, sparaliżowany Kopernik nie był już tego świadomym.
Głowna teza dzieła Kopernika to w wykazanie błędności geocentrycznego modelu Klaudiusz Ptolemeusza z III w. n.e., opartego na założeniach Arystotelesa z IV w, p.n.e. Według Ptolemeusza, w centrum Kosmosu znajduje się całkiem nieruchoma Ziemia, którą obiegają po koncentrycznych sferach Słońce, inne planety i Księżyc. Tezy Ptolemeusza Kopernik zastąpił modelem heliocentrycznym, Według niego centrum wszechświata stanowiło Słońce. Ziemina to jedynie jedna z planet krążących wokół Słońca. Kopernik zakładał, że planety poruszają się po orbitach kołowych ( rzeczywiście orbity są elipsami). Ziemia obraca się też wokół własnej osi w cyklu dobowym. Pierwszym, który twierdził, że Ziemia krąży wokół Słońca był Augustyn z Samos , żyjący w III w. p.n.e, ale jego pogląd nie znalazł uznania, a teoria heliocentryczna została na wieku zarzucona.
Pełne jej sformułowanie to dzieło Kopernika. Swoje dzieło Kopernik zadedykował papieżowi. Jeszcze przed ukazaniem się książki jego w 1533 r jego model został przedstawiony Klemensowi VII. I zostało przez papieża przyjęte przychylnie W 1616 r inkwizycja, uznała jednak zasady heliocentryzmu za sprzeczne z biblijną kosmologią i wpisała O obrotach … na indeks ksiąg zakazanych. Dzieło skreślono z tego indeksy w 1828 roku. Tak więc grubo ponad 200 lat dzieło kanonika Kopernika było księgą zakazaną przez Kościół. Krytycznie do dzieła Kopernika odnosił się też Marin Luter
Zwiedzanie Fromborka zaczniemy od Wzgórza Katedralnego. To jedna z niewielu tak dobrze zachowanych średniowiecznych warowni. To też miejsce gdzie przez lata Kopernik prowadził s woje obserwacje astronomiczne i gdzie pisał swoje wiekopomne dzieł. Ale spotka nas rozczarowanie. Warownia? A nie ma zamku!. A przecież skoro warownia, to zamek być powinien. Frombork zamku nie ma. Znajdują się tu: Bazylika Archidiecezjalna p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Andrzej, paląc Biskupi, kanonie, refektarz, kapitularz, nowy wikariat, Całość jest otoczona murami z kilkoma basztami i bramami. W jednej z wież murów obronnych miał s woja siedzibę Kopernik. To Wieża Kopernika. Mieszkał na ternie miast w kurii św. Stanisława, w wieży prowadził swoje obserwacje. W jednej z zachowanych wież artyleryjskich, którą dobudowano znajduje się Dzwonnica. Budowę gotyckiej katedry rozpoczęto w 1320 r. Jest wzniesiona z cegły. Jest to budowla trzynawowa z pięcionawowym prezbiterium. Hala budowli posiada 8 przęseł. Korpus katedry posiada cztery wieże z ośmiobocznymi strzelistymi iglicami. Wnętrze katedry przykryte jest sklepieniem żebrowym i gwieździstym. Aktualną polichromię wykonano w XIX w. Z dawnych malowideł katedry pochodzących z ok 1 500 r. zachował się fragment przedstawiający Ojców Kościoła i znajduje się on w prezbiterium, w którym dominuje Obraz MB Wystrój katedry jak i jej organy zostały zrabowane przez Szwedów.. Jednym z najcenniejszych obrazów jest obraz w dawnym ołtarzu główn , późnogotycki poliptyk z ok 1504 r. Obecny ołtarz głównym pochodzący z XVIII zbudowany jest z czerwonego, białego i różowego marmuru. Stalle kanoniczne pochodzą również z XVIII w. W katedrze znajdują się płyty nagrobne, epitafia i okazałe nagrobki kanonickie. Na szczególna uwagę zasługuje epitafium Mikołaja Kopernika ufundowane w 1735 r. przez kapitułę warmińską. Perła malarstwa jest epitafium kanonika Bartłomieja Boreschowa z 1426 r, malowane na desce. Cenny obraz Procesja Bożego Ciała prezentuje wg tradycji biorącego udział w procesji króla jana III Sobieskiego z orszakiem.
W katedrze znajduje się też grób Mikołaja Kopernik. W posadce za oszkloną szyba widać trumnę z prochami Astronoma. Obok grobu znajduje się kamienna tablica obrazująca Układ Słoneczny. W podziemiach katedry pochowano 25 biskupów i 140 kanoników. Przez lat trwał długi spór o miejsce spoczynku Kopernika. Ostatecznie ustalono w 2005 miejsce Jego spoczynku
Z sklepienia świątyni zwisają kapelusze kardynalskie, przypominające o biskupach fromborskich, którzy otrzymali godność kardynalską. Nad ołtarzem głównym zwisa białą piuska. Przypomina ona, że jeden z biskupów tej katedry był papieżem. To Eneasz Sylwiusz Piccolomini ( 1405 -1458).Polityk, dyplomata, poeta, Napisał erotyczną komedię Chryzis. W młodości hołdujący uciechom życia, ojciec kilkorga nieślubnych dzieci. W wyniku przemiany duchowej, zostaje kapłanem. W latach -1 457 -1458 był biskupem warmińskim. W tym roku zostaje wybrany papieżem jako Pius II. Kardynałowie – biskupi warmińscy to: syn Stefana Batorego i Andrzej, bratanek króla. Michał Stefan Radziejowski – brat cioteczny króla Jana III Sobieskiego, biskup warmiński w latach 1678 – 1688, później arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski. Stanisław Hozjusz – sekretarz króla Zygmunta I Starego, jeden z czołowych przywódców polskiej i europejskiej kontrreformacji, dyplomata. Posiadał swoje dobra m. in. w Wilnie i Trokach. Kanonik krakowski i sandomierski. Był przeciwnikiem nabożeństw w jeżykach narodowych i tłumaczenia na te języki Biblii. Uważał, że język polski nie nadaje się do tłumaczenia Biblii. Zwalczał poglądy Andrzeja Frycza Modrzewskiego (zorganizował nawet zamach na jego życie). Inkwizytor diecezji pomezańskiej. Od 1551 r biskup warmiński. Sprowadził do Polski, jezuitów i osadził ich w Braniewie. Od 1923 r. trwa Jego p proces beatyfikacyjny.
W katedrze znajduje się też obraz otaczany kultem błogosławionej Doroty z Matowów. To wdowa, tercjana franciszkańska, stygmatyczna. Urodzona w Państwie Zakonu Krzyżackiego. Od dziecka wiodła życie pokutne. Po trudach życia, urodzeniu 9 dzieci, z których większość zmarła, odbywała pielgrzymki po sanktuariach Europy. Po, śmierci męża żyła w odosobnieniu zamurowana w budynku obok katedry w Kwidzyniu. Oddawała się głębokiej ascezie. Wg legendy pomogła Wielkiemu Mistrzowi Zakonu Krzyżackiemu Heinnrichowi von Plauenow po klęsce pod Grunwaldem, ocalić Malbork przed atakiem wojsk polskich i litewskich. Beatyfikowana w 1976 r przez Pawła VI. Jest patronką kobiet, matek, trudnych małżeństw, różańca i diecezji elbląskiej oraz Pomorza.
Kolejnym obiektom Wzgórza Katedralnego Fromborka jest Wieża Radziejowskiego. Jest ona najwyższym obiektem na całym wzgórzu. Stąd turyści nagminnie na nia się wspinają, dla robienia zdjęć panoramy przepięknej okolicy. Wchodząc po krętych schodach podziwiamy wystawę pieców kaflowych. Z sufity z wisa zaś Wahadło Foucaulta ( udawadniające ruch wirowy Ziemi, pierwszy raz zdemontowane w 1851r. w Obserwatorium Astronomicznym w Paryżu). W podziemiach wieży znajdujecie się Planetarium, utworzone w 500-tna rocznice urodzin Kopernika, tj. w 1973 r.
Wśród atrakcji Wzgórza jest też Paląc Biskupi, znajdujący się obok katedry. Urządzono w nim Muzeum Kopernika,. Budynek powstały ok 1 350 r, spłonął w 1945 r. Odbudowany w latach 1965- 1970 Obserwujemy przyrządy astronomiczne i nawigacyjne. Uwagę zwraca kopia obrazu Jana Matejki Astronom Kopernik czyli rozmowa z Bogiem W muzeum prezentowane są też . historia Fromborka i wzgórza Katedralnego, historia Warmii. Najwięcej miejsca na całym I piętrze zajmuje wystawa stała Mikołaj Kopernik i jego dzieło. W slad muszemu wchodzą ponadto: Wieża z Kopernika. To już wspominany obiekt w murach miejskich powstały ok 1 400 r jako element fortyfikacji Wzgórza. W latach 1524 – 1543 należała do Kopernika a od 1 910 r nazywana jest wież Kopernika. Wieża jest domniemanym obserwatorium Kopernika. Ks. kanonik Eugen Brachvoga z kapituły warmińskiej w 1912 r, uradził w wieży Izbę Pamiątkową poświęconą Kopernikowi Po zniszczeniach wojennych odbudowana Obecnie niedostępna. Inny Oddział Muzeum Kopernika to Muzeum Medycyny, mieszczące się w dawnym szpitalu św. Ducha. Obok znajduje się herbarium z uprawami ziół leczniczych. Wreszcie czas na zejście z wzgórza, docieramy na Rynek, A tu fontanna i… Któż nie usiądzie na ławeczce obok pomnika Mikołaja Kopernika o nie zrobi pamiątkowego zdjęcia z Astronomem. Wieczorem fontanna bawi swoimi kolorowymi światłami. W posadce obok herby miast ważnych w życiu Kopernika.
Podążymy jeszcze do baszty Rybackiej. Frombork leży na brzegu Zalewu Wiślanego. A wiec woda, rybacy, połowy. Baszta była kiedyś latarnią morska. Potem brzegiem Zalewu, specjalnie zbudowanym bulwarem, docieramy do portu. A po drodze, kto nie skusi się na smaczną rybę w mijanej smażalni ryb? Bo i dla ciała też się coś należy – smaczna, świeżo smażona ryba. Po posiłku czeka nas spacer po molo. Tylko trzeba uważać bo nie ma ono zabezpieczeń. Więc wchodzimy na nie na własną odpowiedzialność. Docieramy do Kanału Kopernikańskiego. Chociaż on go nie budował, to jednak tak go nazwano na jego cześć. Doprowadzana jest przez niego do Fromborka z rzeki Baudy woda pitna . Na końcu kanału postawiono Wieżę Wodną. Dzięki temu Frombork miał wodociągi wcześniej niż Paryż czy Londyn.
Mając więcej czasy pospacerujemy plażą jeszcze ok. 2 km. Do Runina na Górę Żurawią. Znajduje się tu Planetarium. Ale to nie jakieś małe planetarium w maleńkim Fromborku. To kompleks 5 pawilonów i prawdziwe obserwatorium astronomiczne z licznymi dawnymi i współczesnymi lunetami. Sami będziemy mogli obserwować niebo i dokonywać nowych odkryć naukowo-astronomicznych. A w Runinie jest nie tylko samo Planetarium, ale cały Park Astronomiczny. Wracamy do centrum Fromborka. Na zakończenie naszej wizyty jeszcze pamiątkowe zdjęcie przed Pomnikiem Kopernika. Stoi nad Zalewem poza murami miasta. A tak na marginesie. Do Fromborka zaglądają nie tylko turyści ale i sportowcy. Mają bowiem okazje zmierzić swoje siły w Triathlonach. Zaś maluchu zaczytywać się będę w kolejne książce Zdzisława Nienieckiego Pan Samochodzik i zadatki Fromborka T. 8
Trzeba kilka uwag poświecić dziełu Kopernika. De revolutionibus orbium coelestium składa się z z sześciu ksiąg i liczy 213 papierowych kart. Był pisany p łacinie i po grecku. Obecna oprawa rękopisu pochodzi z początku XVIIl. Kopernik dedykował je papieżowi Pawłowi II. Był pisany w latach 1520 – 1541 Rękopis potem ,,krążył po świecie”,
Po śmierci Kopernika, rękopis dzieła przejął biskup chełmiński a potem ten wieloletni przyjaciel astronoma, przekazał je biskupowi warmińskiemu Thiedemannowi Giese. Ten z kolei chciał je przekazać kapitule warmińskiej ale przejął go w nieznany sposób jeden z uczniów Kopernika astronom Georgo Joachim Retyk. Wcześniej poznał poglądy Kopernika. Przebywał u niego ponad dwa lata od 1539 r. W prezencie ofiarował Kopernikowi dzieło Ptolemeusza, Optykę Witelona i greckie wydanie geometrii Euklidesa. Jego dane z obserwacji Merkurego Kopernik wykorzystał do poprawy fragmentów swego dzieł.. Był gorącym orędownikiem i namawiał Kopernik d o wydania swego dzieła. Retyk opuścił Frombork w 1541r i zabrał ze sobą do druku. Będąc w Wittenberdze natknął się na ostra krytykę Marcina Lutra i Filipa Melanchtona – przywódców Kościoła luterańskiego. Krytykowali oni dzieło ,,sarmackiego filozofa” . Uznali go za absurd, niezgodny z nauką Kościoła. Rękopis krążył, mieli go różni właściciele. Miał go Jan Amos Komeński czy astronom Jan Heweliusz, Następnie na wieki zaginą i w Czechach. Odnalazł się w 1945 r. w Bibliotece Muzeum Narodowego w Pradze, i został przez władze czeskie upaństwowiony. W 1956 r. został przez władze Czechosłowacji Polsce.
Rękopis, jako obiekt unikatowy w skali światowej, w 1999r został wpisany na listę UNESCO PAMIEĆ ŚWIATA. Jest jednym z 12 obiektów na tej liście z Polski, obok rękopisów Chopina, Tablicy 21 Postulatów z sierpnia 1980, Księgi henrykowskiej czy Traktatów od połowy XV w do końca XVIII zawartych między Królestwem Polski a Cesarstwem Tureckim. Dzieło Kopernika opublikowano w Norymberdze w 1543 r. w nakładzie 400 500 egzemplarzy Dwanaście egzemplarzy tego pierwszego wydania znajduje się w Polsce Było ich trzynaście , ale jeden w nieustalonych okolicznościach ukradziono w 1998 r z biblioteki PAN.
Autograf De revolitioniubus… został przekazany i znajduje się w specjalnych zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Alma Mader . Natomiast bogata biblioteka Kopernika, która zapisał kapitule warmińskie, została wywieziona przez Szwedów i umieszczone w Uppsali. To była jedna największych grabieży w polskich dziejach. Szwedzi rabowali wszystko. Stąd u nich są np. turecki namiot zdobyty przez Sobieskiego pod Wiedniem, czy najdawniejszy tekst Bogurodzicy.
Na koniec Kopernik a Wrocław. Na kościele św. Krzyz na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu znajduje się tablica z napisem o nstp treści: Mikołaj Kopernik był w latach 1503 – 1538 kanonikiem scholastykiem kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu w 500 lecie urodzin genialnego astronoma polskiego upamiętnia archidiecezja wrocławska. Rok 1973. Scholastyk to w naszym współczesnym języku tytularny kierownik szkoły. Szkoła przy kolegiacie św. Krzyża była jedna z najlepszych szkól w ówczesnym Wrocławiu. Jednym z jej nauczycieli był Benedykt Wapowski, kanonik kapituły krakowskiej ,wybitny kartograf, autor Kroniki dziejów Polski. Z grona nauczycieli tej szkoły rekrutowało się wielu profesorów powstałej we Wrocławiu uczelni jezuickiej. Nie ma dowodów na to, że Kopernik przebywał we Wrocławiu osobiście. Jeśli tak, to prawdopodobnie mieszkał na Ostrowie Tumskim, w domu przy ul. Katedralnej 7. Istnieje niezrealizowany pomysł by wykonania w pobliżu kościoła św. Krzyża mozaiki z płyt granitowych w formie układu heliocentrycznego, który w ten sposób przypominałby o związku Kopernika z Wrocławiem, Miasto uczciło Kopernika wystawiąjąc mu pomnik w 1974 r przy ul. Piotra Skargi. Autorem był Leon Podsiadły.
Nie sposób wymienić wszystkich form upamiętnienia genialnego astronoma. Ale przypomnijmy choć te najważniejsze. W Warszawie Kopernik jest patronem Centrum Nauki, Port Lotniczy we Wrocławiu nosi jego imię. W Polsce istnieją dwa szlaki turystyczne Kopernika, pieszy i samochodowy. W wielu miastach istnieją ulice i parki jego imienia. Taki park imieniem Kopernika istnieje też we Wrocławiu Park Kopernik. Jego imię nosi wiele szkól. Autor miał zaszczyt być uczniem słynnego w Zagłębiu Liceum im. Kopernika w Będzinie. Po morzach pływał prom ,,Kopernik”. Na linii z Polski do USA latał samolot PPL Lot ,,Kopernik, który rozbił się pod Okęciem w 1980 r. W Marynarce Wojennej służy ORP Kopernik. O Koperniku powstało wiele opracowań naukowych, książek i filmów. Jan Matejko namalował słynny obraz Astronom Kopernik czyli rozmowa z Bogiem. Na Księżycu i na Marsie są Kartery Kopernika a na Spitsbergenie Góra Kopernika.
Na koniec ostatnie słowa o kontrowersji na linii pruski Toruń – pruski Wrocław, w aspekcie sprawy Bender – Kopernik. A to dla tego, że gdy popatrzymy na mapę Wrocławia, to w Parku Południowym dostrzegamy napis Wzgórze Bednera. Kto to był, czym się zasłużył dla Wrocławia, a czym ,,zasłużył się” dla Kopernika ?. Georg Bender (1868 – 1922) to żarliwy pruski patriota i polityk, prawnik z wykształcenia, ochotnik w wojnie francusko-pruskiej. Doktor h.c. Uniwersytetu Wrocławskiego i Wyższej Szkoły Technicznej. Działał w Śląskim Towarzystwie Kultury Ojczystej. Od 1888 r r, był nadburmistrzem Torunia. Rozbudował w tym mieście kanalizację i wodociągi, uruchomił linię tramwajową. Prowadził amatorskie badania nad historią Torunia. Wskazał dom, w którym urodził się Kopernik. Tam dotąd jest Muzeum Kopernika. Wydał książkę Heimat und Volkstum der Familie Koppernigk. Twierdzi w niej, że Kopernik był Niemcem, a jego polskie pochodzenia, to próba zagarnięcia Kopernika przez Polaków. A Polacy – stwierdził- nie dali ludzkości żadnego wielkiego uczonego.
W 1890 r został wybrany nadburmistrzem pruskiego Wrocławia. W czasie jego urzędowania pruski Wrocław rozszerzył swoje terytorium, rozwinęła się gospodarka miasta, powstawały nowe inwestycje. Zbudowano szereg nowych osiedli, budynków użyteczności publicznej, szkół, mostów, założono nowe parki. Tramwaje konne zostały zastąpione elektrycznymi, Był inicjatorem budowy pomnika w stulecie zwycięstwa Prus nad Napoleonem, czyli Hali Stulecia. Powstał we Wrocławiu port miejski i obwodnica kolejowa. Funkcję nadburmistrza Wrocławia pełnił przez 21 lat do 1921 r. Pochowany na Cmentarzu Osobo wickim.
Rodzi się pytanie, czy słusznie jego imieniem nazwano Wzgórze w Parku Południowym. ?Tak mimo burzliwej dyskusji, głosów za i przeciw , zdecydowały władze miasta. A na postawione pytanie odpowiedzieć winni czytelnicy . Bo autor ma ochotę s twierdzić kąśliwie. Mogli w Toruniu postawić Pomnik Bawarczyków poległych w obronie Torunia przed Rosjanami w końcowej fazie wojen napoleońskich czy Pomnik Friedricha von Redena w Chorzowie, to Wrocław nie może być gorszy
Niech ten tekst, który powstawał w trudach i żmudach przez kilka ładnych tygodni będzie hołdem nas turystów Wielkiemu Astronomowi którego POLSKIE WYDAŁO GO PLEMIE
Stanisław Dziuba
.
