.
Stanisław Dziuba
.
Przepraszam jak daleko do Pacanowa, bo tam w maju święto?
.
Zdobywacie szanowni czytelnicy różne odznaki PTTK. A Odznakę Krajoznawczą Śladami Koziołka Matołka już zdobyliście. Można ją zdobywać już od 10-ciu la,. bo z ostała ustanowiona przez ZG PTTK w 2013 r. Zanim jednak porozmawiamy o tej odznace, wypada wspomnieć o sympatycznym Koziołku i ,jego ,,ojcach”. A jest ku temu szczególna okazja. Bo w maju 2023 r. Koziołek Matołek kończy 90 lat. W 1933 r bowiem roku ukazało się w Polsce pierwsze wydanie 120 przygód Koziołka Matołka. Faktycznie ukazało się to wydanie 28. 11. 1932 r a jest datowane na 1933 r . Autorem tekstu nie zwykle popularnych do naszych czasów niezwykłych przygód sympatycznego Koziołka był Kornel Makuszyński. Opowiastki te rysunkami przyozdobił Marian Walentynowicz Kornel Makuszyński (1884 – 1 1953) w okresie międzywojennym był najbardziej popularnym polskim pisarzem utworów dla dzieci. Studiował na Uniwersytecie Jana Kazimierza w Lwowie i na Sorbonie w Paryżu. Odbył wiele podróży po Europie (Włochy, Niemcy). Zakochał się w architekturze zakopiańskiej i co roku kilka miesięcy przebywał pod Tatrami. Służył w Armii Ochotniczej w czasie wojny z Rosją w 1920 r. Przebywając w Zakopanem wiele czasu poświęcał na rozwijanie narciarstwa wśród młodzieży. Inicjował zbiórki pieniężne na sprzęt sportowy dla najbiedniejszych góralskich dzieci. Na organizowanych dla niej zawodach dostarczył jako nagrody 1 000 par nart. Jedna taką parę odrzynał Staś Marusarz. To Makuszyński rozwiał u tego góralskiego chłopca zamiłowanie do sportu. A Marusarz to czołowy polski skoczek narciarski, v-ce mistrz świata wskokach z 1938 r w Lahti. W czasie wojny Marusarz jako członek ZWZ, a potem ppor. AK, pełnił rolę kuriera na trasie: Zakopane –Budapeszt. Dwukrotnie schwytany przez Słowaków i oddany gestapo. Za swój skok życia uważał skok prze okno z pierwszego piętra gestapowskiego więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie. A jeśli chodzi o Makuszyńskiego, to w czasie powstania warszawskiego współpracował z prasa podziemna. To on był inicjatorem budowy sanatorium dla dzieci na Gubałówce. W 1939 r. bomba niemiecka trafiła w jego mieszkanie i zniszczyła rękopisy i zbiory sztuki, w tym rękopis Drugich wakacji szatana. W 1945 r. objęty został zakazem publikacji i szykanowany przez ówczesne władze, bo miał zły wpływ na młodzież. Choć udało się jeszcze wydać jego Listy z tamtego świata. . Osamotniony, żył w zapomnieniu i ubogo w niewielkim mieszkaniu w Zakopanem. Makuszyński umiera w 1953 r. i zostaje pochowany Na Cmentarzu Zasłużonych na Pękowym Brzysku. Makuszyński był niezwykle płodnym pisarzem, autorem ponad 50 różnego rodzaju utworów. Najbardziej znane to: Awantura o Basię ( sfilmowana w 1959 r.). W 1936 r. ukazały się Awantury i wybryki malej małpki Fiki – Miki. Z pewnych względów dość głośna jest jego powieść z 1928 r O dwóch takich co ukradli księżyc ( też sfilmowana z dwoma obecnie bardzo słynnymi postaciami). Wydaną w 1937 r powieść dla młodzieży Szatan z siódmej klasy sfilmowano w 1960 r ( z debiutem Poli Raksy) i ponownie w 2006 r. Lwowiacy z łezką w oku powędrują po zakamarkach Lwowa oprowadzani prze skauta Michała w książce Makuszyńskiego Uśmiech Lwowa. Zabawne zapewne jest opowiadanie, napisane w 193o r. Przyjaciele wesołego diabła ( 0czwiście też sfilmowane w 1987 r.) W jego książkach triumfuje optymizm i wiara w dobro natury ludzkiej, połączone z humorem i liryzmem. Zawsze tez występują elementy patriotyzmu. Taki też jest bohater jego najsłynniejszego utworu, to 120 przygód Koziołka Matołka. Koziołek Matołek to postać literacka. Utwór został napisany w Otwocku, gdzie autor leczył się na cukrzyce. Autor napisał go wspólnie z Marianem Walentynowiczem, który do każdego tekstu przygód bohatera utworu dołączył odpowiednie rysunki. Wspomniano już ze Koziołek ukazał się w 1933r. Potem w następnych latach ukazały się : Druga, Tarcia i Czwarta część przygód koziołka. Przygody tego koziołka, to jedna z pierwszych w Polsce historyjek obrazkowych dla dzieci, wiąż popularna, mimo, że ukazała się 90 lat temu, Historyjkę Koziołka Matołka można uznać za pierwszy w Polsce komiks Bohater komiksu wędruje po Polsce i po świecie, szukając mitycznego Pacanowa, gdzie kozy kują. Jest sympatyczny, łatwowierny, niezdarny, dobrotliwie naiwny i doświadcza absurdalnie nieprawdopodobnych przygód. Jest też wesoły, a jego burzliwe przygody bawią dzieci Jego historia opowiedziana jest w postaci rytmicznych czterowierszy, ośmiozgłoskowców. A do każdego czterowiersza przypisana jest ilustracja Walentynowicza. A gdzie ten koziołek nie był i co wyprawiał?. W Afryce z ostaje szejkiem Beduinów. Jest w odwiedzinach u niedźwiedzia i pływa z wielorybami. Na Księżycu rozmawia z Twardowskim. Dociera do: Chin, Indii i Afganistanu. W Zakopanem startuje w zawodach narciarskich. Dociera do Nowego Yorku. W Ameryce spotyka się z Indianami, na Alasce szuka złota. Ale za kradzież kapusty siedzi w wwiezieniu. Oczywiście wędkował też i po Polsce. Był w Gdyni, Warszawie, w Smoczej Jamie w Krakowie. W końcu udaje mu się dotrzeć do Pacanowa. I tu dowiaduje się, że w tym miasteczku mieszka i pracuje rodzina kowali o nazwisku Koza. , czyli ,,Kozy kują”. Życzliwi tłumaczą mu ze kozy nie potrzebują podków. Czym Koziołek strasznie się pociesza, Zostaje z dziećmi w Polsce i chodzi z nimi d o szkoły. Polskie dzieci namawiają go, by z nimi pozostawał i już nigdzie nie wyjeżdżał. I Koziołek nie starzeje się , bo w bajeczkach bohaterowie są zawsze młodzi. W rozsławionym przez Makuszyńskiego Pacanowie, miejscowości, w której zakończył swoją podróż Koziołek Matołek, w 2010 r. powstało Europejskie Centrum Bajek. To wyjątkowe miejsce jest dziecięcym centrum kultury pracującym z dziećmi. W wielkim kompleksie budynków przypominających wielkie. Baby piaskowe mieszczą się: Muzeum Postaci Bajkowych, Biblioteka Literatury Dziecięcej, sale kinowe i sala teatralna, sklep z pamiątkami i kawiarnia. Kompleks obejmuje też ogród edukacyjny i amfiteatr. Muzeum prowadzi różnorakie warsztaty animacyjne i imprezy rozwijające wyobraźnię dzieci. Jest też mały czarny baranek, który nie ma jeszcze imienia. Stąd trwa nieustający konkurs z nagrodami, na wymyślenie wyjątkowego imienia barankowi. Organizowany jest też konkurs literacko – plastyczny, na narysowanie ilustracji do dowolnej bajki, lub wiersza A. Fredry. Centrum to łączy funkcje wychowawcze i rozrywkowe. Nic więc dziwnego, że jest ono licznie odwiedzane, a liczba gości przekracza 200 000 rocznie. Pacanów to miejscowość leżąca na Poniziu, niedaleko Buska Zdroju. Koziołka Matołka spotykamy w wielu miejscach miasteczka. Na Rynku spotykamy się też z postaciami z innych bajek. Oczywiście jest tez pomnik koziołka. W Pacanowie można też w Rynku podziwiać ratusz,. To współczesna budowla z XX w. W pobliżu znajduje się XIII-to wieczny kościół. Obecnie jest to bazylika z Sanktuarium Jezusa Konającego. Turyści mający więcej czasu odwiedzą też zapewne Wiślicę. Miejscowość, słynąca z czasów Księstwa Wiślan, którego wódz został ochrzczony 100 lat wcześnie niż Mieszko, bo ok. 880 r. Ochrzczono go w obrzęku słowiański. Jest też piękna świątynia i Dom Długosza. Warto też odwiedzić piękną gotycka farę z XIV w. w Stopnicy. Ciekawi przyrodniczych osobliwości, mogą zobaczyć tzw. Kroczącą Sosnę, zwaną Sosną na Szczudłach w Wełeczu k/Buska Zdroju. No i zapewne pięknie, nowocześnie przebudowane Busko Zdrój z tężniami tak nowoczesnymi, że nie powstydziły by się ich europejskie Uzdrowiska Wracając do sympatycznego bohatera opowieści Makuszyńskiego, warto zaznaczyć jak w okresie PRL ,, demolowano” historyjki Koziołka Matołka. W wydaniu z 1957 r. zmieniono szereg ilustracji w stosunku do wydań przedwojennych. Już nad polskim niebem nie lata samolot z biało-czerwonymi szachownicami, tylko radziecki Mig. W Warszawie Matołek nie podziwia Kolumny Zygmunta, a Pałac Nauki i Kultury. Znikają świątynie. Matołek nie odwiedza USA a ZSRR. Zresztą jest nadal krytykowany. ,,To amerykański komiks odrywający polskie dzieci, od problematyki budowy świetlanej, socjalistycznej przyszłości naszej ojczyzny’’ twierdzą znawcy tematu. Na koniec wróćmy do Krajoznawczej Odznaki Śladami Koziołka Matoła. Aby ją zdobyć, trzeba zwiedzić cztery miejsca związane z autorem lub bohaterem utworu. Są to m.in.: Otwock – miejsce powstania utworu, Zakopane – grób Kornela Makuszyńskiego i Muzeum autora przygód koziołka i inne ciekawe miejsca. Ponadto trzeba zwiedzić cztery miejsca, w których był Koziołek Matołek, np. min: port w Gdyni, Smoczą Jamę w Krakowie, czy Skocznię Wielka Krokiew w Zakopanem. Odznaka została ustanowiona przez ZG TTK, a weryfikuje ją Warszawski Oddział PTTK. Szczegółowy regulamin Odznaki zainteresowani znajdą na stronach internetowych PTTK. Koziołka Matoła warto czytać z dziećmi. Przecież to takie nasze, ojczyste, polskie. Może bardziej ciekawe niż Muminki, opowieści o Czarnoksiężniku z Krainy Oz, francuski Mikołajek czy Harry Potter. A skoro balowaliśmy na 90 – tych urodzinach Koziołka Matoła, to zapewne, na jeszcze bardziej huczny bal, wybierzemy się do Pacanowa, na 100 lecie w 2033 r.
Stanisław Dziuba.
.
Przed Powstaniem Styczniowym – w 160-tą rocznicę jego wybuchu
