Biblioteka Lewicy

Socjalistyczna gospodarka rynkowa a konfucjanizm (cz.6)

22.12.2020

.

Prof. dr hab. Zbigniew Wiktor

.

6.  Socjalistyczna gospodarka rynkowa a konfucjanizm

.

W dotychczasowej analizie  socjalistycznej gospodarki rynkowej w Chinach jedynie incydentalnie pojawiała się kwestia jej relacji do konfucjanizmu, ale kwestia jest bardziej złożona i wymaga bliższej analizy i objaśnienia. Prawdą jest, że Deng Xiaopingowi przyświecała idea wykorzystania kapitalizmu wewnętrznego a przede wszystkim zagranicznego dla rozwoju i wzmocnienia  gospodarki Chin. Nieodzownym warunkiem tej polityki było szerokie otwarcie się Chin na świat zewnętrzny. Oznaczało to, że do Chin napłynęły nie tylko obce kapitały  i rozwinęła się własna inicjatywa prywatna. Siłą rzeczy napłynęły bądź odrodziły się inne niż marksistowsko-leninowska i maoistyczna ideologia, socjalistyczne koncepcje życia, gospodarki i międzynarodowych stosunków.  Znalazło to wyraz w wymianie nie tylko gospodarczej czy handlowej, także ludzi kultury, nauki, studentów kształconych na zagranicznych uniwersytetach, w związku z tym pewna część obywateli ChRl zetknęła się z ludźmi, którzy nie darzyli sympatią ludowych Chin a nawet ostro krytykowali jej ustrój z pozycji burżuazyjno-kapitalistycznych. Na uniwersytetach pojawiły się książki z nauk społecznych, przedstawiające doktryny liberalne, technokratyczne, socjaldemokratyczne itp., które z jednej strony przedstawiały pluralizm myśli społecznej na Zachodzie, z drugiej zaś zachęcały chińskich zwolenników tych rozwiązań do dyskutowania o możliwościach ich zastosowania w ChRL. O tym, że takie sytuacje miały miejsce świadczą postacie dysydentów chińskich np. Liu Xiaobo, wymiana z ośrodkami licznej chińskiej diaspory w USA, Europie Zachodniej czy w Australii. Co można zrobić w takiej sytuacji, można takie poglądy i postacie izolować, a nawet zwalczać administracyjnie, ale są to nienajlepsze środki.

W tej sytuacji władze Chin zdecydowały się w ostatnich latach na wykorzystanie własnych postaci  z nauki i kultury na wzbogacenie argumentów i autorytetów w dyskusjach o socjalizmie, przy czym są one dalekie od naukowego socjalizmu rodem z Europy. Ponownie sięgnięto do Konfucjusza. Więcej nawet,  postanowiono wykorzystać autorytet postaci Konfucjusza jako jednego z największych filozofów chińskich dla umocnienia pozytywnego wizerunku ludowych Chin we współczesnym świecie, który od wieków znany był poza granicami Chin obok drugiego produktu narodowego mianowicie chińskiego jedwabiu. Dziś Chiny są znane z wielu innych osiągnięć gospodarczych, w zakresie elektroniki i wielu innych dziedzin, towary chińskie dosłownie zalewają cały świat i USA i inne państwa kapitalistyczne nie zawsze są w stanie konkurować z tanią chińską produkcją. Świat stoi na progu nowej wojny handlowej, spór dotyczy wieleset miliardów  a może obecnie i biliona dolarów. Jest to jedna z głębokich różnic i sprzeczności dzielących świat kapitalistyczny i Chińską Republikę Ludowa, przy czym sprzeczność między USA dotyczy także innych państw kapitalistycznych.

Świat wkracza w epokę rywalizacji nowych gigantów. Kapitalizm liberalny należy do przeszłości, stoi on w obliczu przejścia od imperializmu do kapitalizmu oligarchicznego, wykorzystującego metody autorytarno-administracyjne do kierowania nie tylko społeczeństwem, także gospodarką. W tej sytuacji Chiny choć są wielką potęgą gospodarczą i depczą po piętach USA i Unii Europejskiej muszą jeszcze bardziej zwierać szeregi i zwiększać wysiłek społeczny. Ich podstawowym problemem jest niska wydajność pracy, ok. 4,5 raza mniejsza niż w USA czy w rozwiniętych krajach europejskich, nie mówiąc o rolnictwie, gdzie jest ona kilkadziesiąt razy mniejsza. Przed Chinami stoi ambitne zadania osiągnięcia przodownictwa w innowacjach i nowoczesnej produkcji, opanowania nowych technologii, elektronicznego sterowania gospodarką itp. Chińskie plany przewidują opanowanie tych celów w dwóch etapach: do 2034 i 2035-2050 r. W tej sytuacji podstawową wartością i przewagą Chin jest socjalistyczna gospodarka rynkowa, planowanie makroekonomiczne i scentralizowany ustrój polityczny, który nie dopuszcza do powstawania antagonistycznych sprzeczności społecznych i nastawiony jest na poszukiwanie elementów spajających różne klasy, warstwy i grupy społeczne. Podstawową zasadą  tej polityki jest poszukiwanie kooperacji, współpracy, szybkie diagnozowanie, łagodzenie i usuwanie sprzeczności społecznych, usuwanie powstających barier społecznych i organizacyjnych. Patrząc na to z pozycji doświadczenia polskiego jest to pewna forma frontu narodowego, która w Chinach przybiera postać działających na wszystkich szczeblach podziału administracyjnego komisji konsultacyjnych. KPCh tę politykę nazywa polityką harmonii społecznej, którą na dobre wprowadził do systemu politycznego Hu Jintao – poprzednik obecnego Prezydenta. Jest to kategoria konfucjańska, która u zarania powstawania tej filozofii, konserwowała skostniały układ hierarchii społecznej. Każdy miał swe wynikające z pozycji społecznej miejsce. Nie było możliwości wyjścia ze swej pozycji i roli społecznej.

Inaczej jest w socjalizmie, gdzie występuje łamanie dotychczasowych struktur i zasady dziedziczenia miejsca i ról społecznych. Na czoło wysuwają się interesy, dążenia i prawa ludu pracującego. Likwidacji ulega państwo oparte na panowaniu burżuazji, wysiłek społeczno-produkcyjny nakierowany jest na zaspokajanie potrzeb ludzi pracy. Harmonia społeczna ma służyć szybszej i efektowniejszej budowie społeczeństwa socjalistycznego. Kwesta ma także wymiar międzynarodowy,  gdyż główna sprzeczność międzynarodowa współczesnego świata przebiega między socjalizmem a kapitalizmem, ten pierwszy związany jest z postępem społecznym, określanym przez marksizm-leninizm, rewolucję socjalistyczną i istniejące państwa socjalistyczne, liczne partie i ruchy narodowo-wyzwoleńcze, przede wszystkim w krajach rozwijających się. Kapitalizm jest obecnie ustrojem schyłkowym, ze względu na monopolistyczny charakter hamuje on rozwój sił wytwórczych i tworzy warunki dla pogłębiania się przeciwieństw między światem pracy a kapitałem.[1]

W państwach kapitalistycznych narastają sprzeczności nie tylko jako wyraz konfrontacji z realnym socjalizmem, pogłębiają się także sprzeczności między państwami imperialistycznymi , w tym głównie USA, także Unią Europejską a zależnymi od nich mniejszymi państwami. W warunkach  globalizacji rośnie rola wielkich mocarstwa, ale w dalszym ciągu USA chcą utrzymać pozycję hegemona wobec współczesnego świata. Obecnie świat stał się ponownie multilateralny. Wydaje się, że możliwości powrotu do świata jednobiegunowego (na czele z USA)  są już echem poprzedniej epoki. USA straciły przewagę gospodarczą, są mocno zadłużone, utraciły atrakcyjność amerykańskie mity, takie jak wolność, inicjatywność, postęp, kwitnąca bezkryzysowa gospodarka, pojawiły się nieznane kiedyś zagrożenia, jak terroryzm, brak bezpieczeństwa socjalnego dla dziesiątków milionów, bandytyzm, pogarda dla świata pracy. W USA słyszy się coraz więcej głosów nie tylko z kręgów KP USA (m.in. senator Berni Sanders z Partii Demokratycznej), że jedynym lekarstwem na te dolegliwości Ameryki jest socjalistyczna rewolucja. Dziś wydaje się to niemożliwe, ale pamiętajmy, że przemiany w obecnej epoce odbywają się milowymi krokami. W tej ideowo-politycznej konfrontacji (nie tylko gospodarczo-handlowej) niemałą rolę odgrywają Chiny, które poprzez strategię nowych szlaków jedwabnych integrują wokół siebie ponad 150 krajów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Znajduje to wyraz głównie w olbrzymim eksporcie kapitałów na te rynki, rzędu ok. 8 bln dol., które mają znaczenie nie tylko jako wymiana handlowo-gospodarcza, za tym idą także pewne elementy chińskiego modelu ideowo-ustrojowego, co znajduje wyraz w próbach adaptacji niektórych rozwiązań polityczno-ustrojowych  przez te państwa. Pierwszym kierunkiem rosnącej współpracy są liczne państwa azjatyckie, z którymi Chiny kooperują już od dawna, np., w ramach Aseanu, ale przede wszystkim w ramach Szanghajskiej Organizacji Współpracy. Azja to największy kontynent świata, obejmuje on ponad 60% ludności, i 1/3 światowego PKB, średni poziom rozwoju  państw azjatyckich jest dwukrotnie większy niż światowy. Środek ciężkości światowej gospodarki coraz bardziej przenosi się do Azji, która staje się wiodącym kontynentem w basenie Pacyfiku. W maju 2019 r. w Pekinie odbyła się wielka Konferencja przedstawicieli ponad 40 państw na temat dialogu azjatyckich cywilizacji. Spotkanie to można odczytać jako próbę łagodzenia i usuwania istniejących sprzeczności między nimi i budowania nowych płaszczyzn współpracy.[2]

Konfucjanizm a w każdym razie jego niektóre idee i kategorie, także postacie, są wykorzystywane  przez współczesną KPCh dla umocnienia pozycji partii i jej polityki, Wspomniano o Konfucjuszu, jego imieniem nazwano instytuty Konfucjusza, których jest już ok. 1 tysiąca na świecie. Są to instytucje formalnie podporządkowane chińskiemu Ministerstwu Spraw Zagranicznych i jako takie nie podlegają lokalnej administracji. Korzystają ze specjalnego statusu prawno-międzynarodowego. Z reguły są usytuowane przy miejscowych uniwersytetach, nosząc status autonomicznej jednostki organizacyjnej szkoły wyższej. Zarządzane są przez dwóch dyrektorów: chińskiego i miejscowego, najczęściej pracownika naukowego. Ich podstawowym zadaniem jest szeroka informacja o kulturze i gospodarce Chin, historii i nauce języka. Instytuty Konfucjusza są jednym z licznych przykładów tzw. soft power w polityce międzynarodowej. Żadna inna postać chińskiej kultury nie nadaje się bardziej na patrona tej instytucji jak właśnie Konfucjusz. W ten sposób wielki filozof starożytnej idealistycznej filozofii chińskiej, jednocześnie pośrednio  współtwórca religii konfucjańskiej wykorzystany został przez KPCh i ludowe Chiny dla promocji korzystnego wizerunku Chin w środowiskach zagranicznych, szczególnie wpływowych wśród młodzieży studiującej, także szeroko rozumianej inteligencji, instytuty służą także pomocą biznesmenom np. w zakresie nauczania języka chińskiego, zasad negocjacji z chińskimi biznesmenami itp.[3] Konfucjanizm wykorzystywany jest także dla umocnienia autorytetu partii komunistycznej, np. kult silnej scentralizowanej władzy państwowej, poszanowanie dla przywódców państwowych, obecnie bardzo ważnym hasłem polityki KPCh jest zasada rządów prawa, do tego dążył i takiego państwa oczekiwał Konfucjusz w głębokiej starożytności, także legiści. Innymi kategoriami są chińskie marzenie(„chiński sen”), ostatnio bardzo rozpowszechniane przez Przewodniczącego Xi Jinpinga nie tylko na użytek dialogu wewnętrznego, także jako atrakcyjna alternatywa chińskiego sposobu życia, w szczególności chińskiego marzenia w konfrontacji z amerykańskim marzeniem. Ta kwestia ma duże znaczenie ideologiczne w sytuacji nieustannej konfrontacji amerykańskiego sposobu życia (american way of life) z chińskimi warunkami materialnymi i duchowymi. Znaczna część studiującej młodzieży na amerykańskich uniwersytetach, także turystów wyjeżdżających na Zachód lub nawet do Hongkongu, na Tajwan czy do Singapuru łatwo przyjmuje wartości, a głównie wzorce zachowań amerykańskiego sposobu życia i jest to pewien problem ideowo-behawioralny dla KPCh. Aktualne jest pytanie, jakie wzory zachowań i wartości chińskich mogą być konkurencyjne wobec ofensywnie lansowanego  przez ośrodki burżuazyjne nie tylko USA american way of life.[4]

W kwestii relacji i przenikania się konfucjanizmu i marksizmu autor artykułu wielokrotnie dyskutował z licznymi uczonymi chińskimi podczas pobytów naukowo-dydaktycznych w Uniwersytecie Wuhan, także ze studentami. Wskazywano, że jest to proces o różnym nasileniu interakcji. Konfucjanizm był główną ideologią cesarskich Chin, zatem po ich upadku radykalnie stracił na znaczeniu, upadły główne siły społeczne zainteresowane w jego umacnianiu i trwaniu. Okres 1. Republiki nie wyeliminował całkowicie konfucjanizmu z życia publicznego, sprzyjała mu część dawnych klas wyższych, mandarynów przekształconych w różnych urzędników, którzy zawsze byli ważni w życiu społecznym, także wojsko, szczególnie wyżsi wojskowi byli zainteresowani w utrzymaniu konfucjanizmu jako środka na posłuszeństwo i utrzymania w ryzach żołnierzy, Znamienne jest, że do konfucjanizmu przyznawał się wielokrotnie pierwszy Prezydent Chińskiej Republiki Sun Yatsen. Masowo krążyły różne powiedzenia i przypowieści Konfucjusza i jego uczniów, także z późniejszych wieków, które były ważnymi argumentami w prowadzonych dyskusjach. M.in. wspominał o tym w rozmowie z amerykańskim dziennikarzem Snow w latach 30tych XX w. Mao Zedong, mówiąc o swym wychowaniu w domu rodzinnym i pobieraniu mądrości konfucjańskich w ówczesnych szkołach w Shaoshan i Changsha.

Znamienne było, że także w szeregach KPCh w okresie walk partyzanckich i w okresie jenańskim ciągle aktualna była kwestia braku wykształconych kadr marksistowskich. Niektórym działaczom niższego szczebla wytykano braki w znajomości marksizmu i posługiwanie się argumentacją czerpiącą z konfucjanizmu. Wszystko to można zrozumieć w sytuacji braku szkół, podręczników, wykwalifikowanych kadr,  w związku z tym poziom ideowo-polityczny partii podnoszono w rezultacie samokształcenia i w ogniu realnej walki klasowej, prowadzonej w formie walki partyzanckiej przeciwko własnym wrogom klasowym jak i japońskim najeźdźcom. Jednocześnie wysokie stanowiska w partii coraz częściej pełnili towarzysze kształceni na Uniwersytecie Sun Yatsena (Narodów Wschodu) w Moskwie, gdzie uczono marksizmu-leninizmu w oparciu o kadry i doświadczenie rewolucyjnej Rosji i Związku Radzieckiego.  Niektórzy najwyżsi przywódcy np. Zhou Enlai i Deng Xiaoping przebywali przez wiele lat na Zachodzie, np. we Francji, gdzie pracowali i studiowali marksizm w szkołach KPF. Po zwycięstwie rewolucji w 1949 r. sytuacja zmieniła się zasadniczo, nastąpił szybki  rozwój marksizmu, jednocześnie adaptowano go do warunków historycznych, gospodarczych, społecznych  i  kulturowych Chin, co z czasem przybrało postać doktryny (myśli) Mao Zednoga (maoizm). Jak już wspomniano Mao prowadził bezkompromisową walkę z konfucjanizmem jako filozofią, religia i obyczajowością. Sytuacja zasadniczo zmieniła się w następnym okresie, o czym już wspomniano.[5]

Na temat miejsca konfucjanizmu w Chinach i jego adaptacji do ideologii KPCh autor rozmawiał też z uczonymi z uniwersytetów europejskich, będących w tym samym czasie w na uniwersytecie Wuhan. Odpowiedzi były bardzo zróżnicowane. Najbardziej szły pod tym względem wypowiedzi uczonych rosyjskich, z których jeden wyraził opinię, że w obecnej ideologii  KPCh konfucjanizm obejmuje 90% a marksizm, nawet schińszczony tylko 10%. Inni obstawali przy zdaniu, ze jest 50 do 50% i że nawet w czasach Mao konfucjanizm nie został nawet w KPCh całkowicie wyeliminowany, o czym świadczyły ostre spory ideowe i zarzuty pod adresem przeciwników politycznych, że ulegają konfucjanizmowi. Tak czy inaczej, zdania są podzielone, ale wszystkie wskazywały na rosnący udział w ideologii KPCh konfucjanizmu. Autor artykułu uważa, że wymienione oceny są przesadzone, ale bez wątpienia konfucjanizm nigdy nie został przezwyciężony w KPCh i ma obecnie tendencję wzrostową. Pytanie jest takie, czy mógł on być całkowicie wyeliminowany w sytuacji diametralnie odmiennej drogi rozwojowej Chin, odrębnej kultury i cywilizacji. Nie było takich kategorii jak proletariat, który zastąpiono ludem, także rewolucji, którą zastąpiono „utratą mandatu nieba”, nie było także wielu innych pojęć, którymi posługiwał się marksizm, a później leninizm. Zasadniczo odmienna była struktura społeczno-klasowa, wynikająca w części z kontynuacji  azjatyckiego sposobu produkcji jak i skostniałego chińskiego ustroju feudalnego, który nadal tkwił w niektórych strukturach po obaleniu cesarstwa, ale głównie w świadomości mas społecznych.

Pewną przesłanką obecności konfucjanizmu w ideologii KPCh były niektóre jego zasady i wartości (niezależnie od idealizmu), które go zbliżały do niektórych treści marksizmu, szczególnie w jego warstwie socjalnej, np. humanitarność (ren), każdy na swym miejscu ma być otoczony opieką, władca ma roztaczać opiekę nad poddanymi, rodzice nad dziećmi  (ojciec nad synem), mąż nad żoną, cesarz nad państwem. W związku z tym pojawiają się nawet  poglądy, że Konfucjusz był pierwszym chińskim marksistą. Przypomina to argumenty niektórych  europejskich socjalistów utopijnych, którzy postrzegali Chrystusa jako pierwszego socjalistę. Głównie jest przytaczana nauka  mistrza dla młodzieńca, pytającego jak żyć, odpowiedział mu: rozdaj swoje bogactwo biednym i pójdź z nami. Inna wypowiedź przestrzegająca, że łatwiej jest przejść wielbłądowi przez ucho igielne niż bogaczowi do królestwa niebieskiego. Oczywiście to egalitarne warunki życia pierwszych gmin chrześcijańskich tworzyły  równościowe standardy i  warunki życia pierwszych wiernych Chrystusa, którzy wywodzili się głównie z warstw najbiedniejszych, niewolników, a więc „komuna” była ich naturalnym sposobem życia. Problem polegał jednak na tym, że Chrystus głosił, że królestwo jego nie jest z tego świata i w przeciwieństwie do żyjącego mniej więcej 100 lat wcześniej Spartakusa nie wskazywał siły społecznej, która mogła dokonać buntu, głównie niewolników, i budować gdzieś na Wschodzie swoje społeczeństwo sprawiedliwości społecznej. Niestety nie było mu dane zrealizować ten eksperyment społeczno-rewolucyjny, po dwóch latach powstańcy zostali rozbici przez zawodowe wojsko rzymskie, a Spartakus i inni przywódcy i duża część niewolników zostali zamordowani przez ukrzyżowanie.

Na temat relacji marksizmu i konfucjanizmu ukazał się ciekawy artykuł Josefa Gregory Mahoney’a pt. Marx and Confucius. The intersections between  communism and datong, opublikowany na łamach „Beijing Review”, maj 2018.[6]  Warto przytoczyć niektóre jego argumenty.

Zdaniem autora rozwój marksizmu w Chinach poszedł drogą odwołania się nie tyle do konkretnej klasy społecznej (robotniczej) jako potencjalnej siły buntowniczo-rewolucyjnej, której historycznym zadaniem jest obalenie kapitalizmu i budowa socjalizmu. Główną przyczyną była znikomość liczbowa tej rodzącej się dopiero klasy społecznej i brak rewolucyjnego doświadczenia i przygotowania. Próby organizowania partii komunistycznej i organizowania powstania w oparciu o środowisko miejskiego proletariatu zakończyło się w 1927 r. masakrą dokonaną przez wojska Czang Kajszeka. Wyciągnął z tego wnioski organizacyjne Mao Zedong i przez następne lata odbudowywał partię w oparciu o biedne chłopstwo i proletariat wiejski. Inaczej niż w Rosji radzieckiej, gdzie rewolucja była dziełem fabrycznego proletariatu a później wkroczyła na wieś, w Chinach rewolucja zwyciężyła na wsi i otaczała miasta, doprowadzając w 1949 r. do zwycięstwa. Dlatego w Chinach rozwój marksizmu  poszedł drogą odwołania się do chińskiej wrażliwości społecznej w kwestii oryginalności, unikatowości, różnorodności i odmienności ich dróg rozwoju historycznego.

Kwestia ta ma trzy aspekty:

1.Wizja sprawiedliwości społecznej wprowadzona do nauki przez Marksa jako kategoria par excellence naukowa konweniuje  bezpośrednio z chińską koncepcją  „datong shehui”, co można przetłumaczyć jako społeczeństwo „Wielkiego Kursu” (drogi , kierunku) lub „Wielkiej Jedności”. Kategoria ta wyraża fundamentalny teleologiczny cel ludzkości (identyfikowany z socjalizmem)  opisany już przed 2,500 lat przez Konfucjusza w księdze ”Li Ji”, czyli w „Księdze Rytów” (Obrzędów), który przedstawia się niżej.

2. Wizja ta rozwijana była nie tylko przez zwolenników konfucjanizmu. Znalazła także żywy oddźwięk w następnych czasach wśród zwolenników taoizmu, który definiował podstawowe prawo dialektyki jako nieustanną walkę, rozwiązującej sprzeczności. Prawa dialektyki są immanentne dla współczesnej filozofii i wyrażają się głównie w zasadzie jedności i walki przeciwieństw przechodzenie zmian ilościowych w jakościowe i inne. Zwolennicy konfucjanizmu i taoizmu uważają, ze dialektyka tworzy pomost poznawczy między dawnymi i współczesną epoką. Współczesny świat potrzebuje porządku i stabilizacji, by zapewnić ludzkości dalszy rozwój, zmiany i postęp społeczny. Dzisiejszy czas jest także okresem walki i współzawodnictwa między kapitalizmem a socjalizmem, oba ustroje stawiają sobie inne cele społeczne, gospodarcze i polityczne i ta prawidłowość znalazła wyraz w perspektywicznym programie rozwoju społecznego KPCh, który jest konsekwentnie realizowany przez Chińską Republikę Ludową. W tym zakresie komuniści chińscy oparli się nie tylko na dorobku marksistowskim, ale sięgnęli także do konfucjańskiej koncepcji „xiaokang shehui”, tłumaczonej jako „umiarkowanie rozwinięte społeczeństwo”, koncepcji do której z konsekwencją sięga obecny sekretarz generalny KPCh i Przewodniczący ChRL Xi Jinping i która znalazła pełne uznanie w podstawowym dokumencie XIX Kongresu KPCh w październiku 2017 r.

3. Kategorie „datong” (wielki kurs) i „xiaokang shehui” (umiarkowanie rozwinięte społeczeństwo) zostały wykorzystane przez obecne kierownictwo  KPCh  jako sposób  na potwierdzenie  odwiecznych dążeń ludu chińskiego do równości i sprawiedliwości społecznej, które w poprzednich epokach z powodu klasowych nierówności i niedostatecznych warunków rozwojowych nie mogły być zrealizowane. Obecnie Chiny znajdują się na drodze budowy socjalizmu i w dalszej perspektywie komunizmu i perspektywa stworzenia równościowego i sprawiedliwego społeczeństwa nabiera realnych kształtów (choć stawiają ją pod znakiem zapytania pogłębiające się od pewnego czasu nierówności społeczne). Koncepcje te są także ważne  dla zrozumienia i zdefiniowania cech świadomości chińskiej, wyrażonej w kategorii „yinyang”, osadzonej historycznie na podstawach idealistycznej filozofii.[7]

Marzenia ludzkości o lepszym, sprawiedliwym i egalitarnym społeczeństwie miały odwieczny charakter, ale w Europie poczynając od XVIII w.  wraz z potężnym rozwojem sił wytwórczych , głównie przemysłu, przyczyniły się do rozwoju nauk, co zaowocowało powstaniem epoki Oświecenia, upadkiem reżimów feudalnych i burżuazyjnymi rewolucjami społecznymi. Procesy te z różnym nasileniem rozwijały się wcześniej w Niderlandach, północnych Włoszech, Anglii, we Francji a na półkuli zachodniej w koloniach angielskich. Przemianom tym towarzyszyły szybkie zmiany w strukturze klasowej rodzącego nowego się społeczeństwa klasowego, w którym podstawową sprzecznością klasową była walka klasowa między burżuazją a proletariatem. Jednocześnie procesy te rodziły głębokie sprzeczności klasowe i postępującą nierówność klasową, bogacenie się garstki burżuazji i głęboką nędzę niższych warstw, głównie proletariatu. Rodziło to poczucie krzywdy społecznej i zachęcało klasy i warstwy uciskane i wyzyskiwane do walki o poprawę sytuacji społeczno-ekonomicznej i  położenia prawnego. Na tym tle rodził się ruch robotniczy, który najpierw walczył o podstawowe prawa socjalne (klasa w sobie), a później uzbrojony w teorię naukowego socjalizmu, dążył do rewolucyjnego obalenia kapitalizmu i powstania państwa socjalistycznego, które byłoby w stanie ostatecznie znieść przeciwieństwo klasowe między pracą a kapitałem i budować ustrój sprawiedliwości społecznej (klasa dla siebie).

Droga do ukształtowania się rewolucyjnego ruchu robotniczego była długa i pełna meandrów ideowo-politycznych, wymagała także rozwoju kapitalizmu w skali kontynentalnej i światowej i łączyła się z powstaniem partii robotniczych, które w końcu XIX w. miały głównie socjaldemokratyczny charakter. Wielkie zasługi w ich rozwoju odegrali Marks i Engels, którzy już w latach 40-tych XIX w. w oparciu o rozwój kapitalizmu w Anglii i doświadczenia angielskiego ruchu robotniczego sformułowali tezę o możliwości i konieczności obalenia kapitalizmu przez nową siłę rewolucyjną, jaką stawał się proletariat przemysłowy. Było to doniosłe odkrycie rodzącego się naukowego socjalizmu, który w rozwoju sił wytwórczych, sprzecznościach kapitalistycznych dostrzegał nową siłę klasową, zdolną do obaleni kapitalizmu i powstania równościowego socjalizmu. Naukowy socjalizm różnił się zasadniczo  od socjalizmu utopijnego, który od czasu Oświecenia rozwijał się jako wyraz dążeń społecznych ze strony oświeconych filozofów, by w oparciu o dobrą wolę uczonych i bogatych mężów dzieliliby się własnymi środkami, by łagodzić pogłębiające się sprzeczności kapitalistyczne. Wybijającymi się postaciami  w gronie socjalistów utopijnych byli już w XVI w. Tomasz Morus („Utopia”) i T. Campanella, we Francji  w okresie Oświecenia  G.B. Mably i  Morelly, a później C.H.Saint-Simon i Ch. Fourier i R.Owen w Anglii. Ich podstawową słabością były przekonania o możliwości zmiany społeczeństwa na bardziej humanitarne dzięki racjonalnym argumentom i dobrej woli bogatszej części społeczeństwa. Przełomem w tym zakresie stała się dopiero analiza rozwoju społecznego dokonana przez Marksa i Engelsa w końcu lat 40tych XIX w., która dowodziła, że dotychczasowa historia społeczeństw jest historią walk klasowych i w dobie kapitalizmu jego sprzeczności jest w stanie rozwiązać w rezultacie rewolucji rosnący w siłę proletariat, jako główna siła antagonistyczna wobec burżuazji. Koncepcje Marksa i Engelsa oparte były na podstawach filozofii materialistycznej, przede wszystkim materializmie  dialektycznym i historycznym, które postawiły  kwestię dążeń  do ustanowienia ustroju sprawiedliwości społecznej  na podstawach naukowych i zdefiniowały klasę robotniczą (proletariat), lud pracujący, która obiektywnie i subiektywnie predystynowana jest do realizacji tej wielkiej misji historycznej.

Koncepcje te trafiły na początku XX w. do Chin i rozwijane były przez chińskich marksistów, spośród których należy wymienić należy Zhu Zhixin, który już w 1905 r.  przedstawił szczegółowo drogę życiową Marksa i Engelsa oraz podstawowe treści „Manifestu Komunistycznego”. W 1912 r. przetłumaczono na chiński  wstęp do pracy Engelsa o socjalizmie naukowym i utopijnym. Faktycznie jednak przyswojenie marksizmu w Chinach nastąpiło po Rewolucji Październikowej w Rosji, kiedy okazało się, ze rosyjski proletariat mógł nie tylko obalić zmurszały carski ustrój, ale także zdobyć władzę i zapoczątkować budowę socjalizmu. Wielkim marksistą tej epoki był Chen Duxiu, który miał duże zasługi w dalszym propagowaniu marksizmu, także Li Dazhao, Hu Shi i inni, którzy przygotowali grunt dla powstania kilku grup marksistowskich w Chinach i założenia w lipcu 1921 r. Komunistycznej Partii Chin. Od tego czasu marksizm w Chinach rozwijany był głównie przez komunistów, wśród których bez wątpienia wybijał się jeden ze współzałożycieli  KPCh i późniejszy jej przywódca Mao Zedong.[8]

Pierwsi chińscy marksiści stali przed  wielkimi problemami ciągłości i bogactwa chińskiej myśli społecznej, rozwijającej się od 3 tysiąclecia przed naszą erą, spętanej jednak kostycznością , izolacją od świata zewnętrznego Państwa Środka. Położenie i ukształtowanie geograficzne, warunki klimatyczne i wodne wpłynęły na powstanie odmiennego typu państwa antycznego, zwanego przez klasyków marksizmu azjatyckim typem produkcji i towarzyszący mu z reguły scentralizowany i despotyczny ustrój państwowo-polityczny. Na bazie tego ustroju wykształciła się  unikatowa w starożytności funkcja organizatorska państwa, niezbędna dla prowadzenia scentralizowanej gospodarki wodnej, budowy kanałów nawadniających, osuszania terenów błotnistych i nawadniania terenów stepowych i pustynnych. Do tych przedsięwzięć należała także budowa  wielkich kanałów, mających nie tylko znaczenie rolnicze, także komunikacyjne, handlowe i militarne. Przejawem tej funkcji były także wielkie inwestycje budowlane, nie tylko pałace władców, ich monumentalne grobowce z odlanymi bądź wyrzeźbionymi pomnikami tysięcy wojowników, monumentalne świątynie i liczące tysiące kilometrów obiekty obronne na północnych granicach – Wielki Mur Chiński, planowo realizowany od ponad 2 tyś. lat układ dróg, łączący strategiczne miejscowości cesarstwa ze stolicą kraju. Chiny przez wiele epok historycznych były przodującym technicznie, militarnie i pod względem poziomu rozwoju gospodarczego państwem świata. Przewagę tę zaczęły tracić wraz z opanowaniem Chin przez Mandżurów i zainstalowaniem się w Pekinie obcej dynastii Qing (1644 – 1911). W tym czasie Europa zachodnia przeżywała prosperity zapoczątkowanej odkryciami geograficznymi, napływem do Europy wielkie ilości złota i innych bogactw i rozwojem wczesnego kapitalizmu. W Niderlandach i Anglii już w XVI i XVII w, odbywały się pierwsze rewolucje burżuazyjne, które usuwały bariery feudalne przed szybkim rozwojem nowego ustroju. Dzięki rozwojowi przemysłu, rewolucji  technologicznej zapoczątkowanej takimi wynalazkami jak maszyna parowa, nowe techniki wytopu metali, szczególnie żelaza, maszyny w przemyśle tkackim radykalnie zwiększała się wydajność pracy, obrót finansowo- towarowy i początki ekspansji kolonialnej, szczególnie Korony Brytyjskiej i Niderlandów. Tymczasem Chiny ciągle tkwiły w strukturach gospodarczych feudalizmu, w którym głównym rodzajem wytwórczości było zacofane a w niektórych rejonach archaiczne rolnictwo. Miasta miały głównie charakter administracyjno-wojskowy z pewnym udziałem rzemiosła i służb. Poczynając od początków XIX w. Chiny zaczęły być wyprzedzane przez państwa europejskie. Po wojnach napoleońskich przodownictwo zdobyła Anglia, która dawała ponad 50% ówczesnej światowej produkcji przemysłowej, zdobywała liczne kolonie i terytoria zależne, które w ciągu 100 lat (po Kongresie Wersalskim) obejmowały ok. ¼ obszaru świata. Pod koniec XIX w. dała o sobie znać w Azji rywalizacja między Anglią, Francją, Niemcami a Rosją. Na Dalekim Wschodzie rosła w siłę cesarska Japonia, a po drugiej stronie Pacyfiku umacniały się Stany Zjednoczone Ameryki. Chiny stały w obliczu nieuchronnej konfrontacji z mocarstwami imperialistycznymi, chyliły się coraz bardziej ku upadkowi, problemem był czas i rywalizacja o wpływy między mocarstwami. Wkrótce faktycznie utraciły niepodległość i stały się krajem półkolonialnym, w którym zaborcy wymusili liczne koncesje i zmuszali Chiny do odrywania nowych połaci kraju. Pod koniec XIX w. gotowy był tajny plan całkowitego podziału Chin przez cztery mocarstwa: Rosję, Anglię, Francję i Niemcy. Niedługo potem do stołu negocjacyjnego dopuszczona została Japonia. Nad Chinami zawisło realne niebezpieczeństwo wymazania Państwa Środka z mapy Azji.

Historyczny rozwój państwowości chińskiej przeżywał wzloty i upadki, można go zobrazować sinusoidą osiągania wielkiej mocarstwowej potęgi, osłabienia i rozpad na swoiste rozbicie dzielnicowe. Z czasem pojawiały się siły odrodzeniowe, które krzepły i rozpoczynały ponowny proces umacniania i centralizacji Chin. Te zmiany wyznaczały dzieje kolejnych  panujących dynastii od legendarnej dynastii Xia poprzez 18 innych do końca dynastii Qing, która obalona została w1911 r.. Obecnie można mówić o  rządach demokratyczno-republikańskich: 1. republika burżuazyjna (1912-1949) i 2. republika ludowo-demokratyczna, rządzona przez Komunistyczną Partię Chin (1949-2019). Podstawą społeczną chińskiej państwowości  był i jest wielki naród chiński, kształtujący się przez wiele tysięcy lat, oparty na zdobyczach gospodarczych i kulturalnych  odrębnej chińskiej cywilizacji, która spajała najpierw plemiona i szczepy a w późniejszych epokach liczne narody i narodowości i promieniowała na sąsiednie państwa i narody. Cywilizacja chińska była bezcenną wartością i osiągnięciem kulturowym, które nawet w okresie osłabienia i rozdrobnienia.  Państwa jednoczyła Chińczyków i nie pozwalała im się rozpłynąć w morzach innych cywilizacji i narodów. Dużą rolę w zachowaniu  ciągłości rozwojowej chińskiej cywilizacji miało wyizolowane położenie geograficzne, oddzielające Chiny od  innych narodów i cywilizacji. Od wschodu ocean  i morza, od północy wielkie rzeki i tereny pustynne i półpustynne, później także Wielki Mur Chiński, od zachodu i południa  wysokie góry, stanowiące trudną do sforsowania zaporę przed niebezpiecznymi sąsiadami. Legło to u podstaw  odrębności i unikatowości cywilizacji Państwa Środka, która w przeciwieństwie do innych cywilizacji starożytności nie upadła, przekształciła się, unowocześniła i obecnie znajduje nowe siły dla odnowienia i oferowaniu światu zewnętrznemu unikatowych wartości kultury.[9]

Drugą wielką cechą odrębności i swoistą  oryginalną instytucją chińską była i częściowo zachowała się do czasów obecnych to wspólnota wiejska (gminna), która wykształciła się w najodleglejszych czasach powstawania cywilizacji chińskiej i nawet wyprzedzała powstanie państwa. Była ona reliktem dawnego społeczeństwa pierwotnych rolników, którzy stworzyli organizację samorządową, rządzącą się własnymi zasadami i prawami, dysponującą także władztwem gruntowym  i zorganizowaną w oparciu nie tylko o więzi pokrewieństwa i sąsiedztwa, także koniecznością i umiejętnością podejmowania wspólnego wysiłku na rzecz walki o przetrwanie, np. z żywiołem wodnym (powodzie), regulacją rzek, nawadnianie i inne niezbędne czynności dla prowadzenia prawidłowej gospodarki rolnej. Chodziło także o stawienie czoła innym katastrofom przyrodniczym, np. pustynne wiatry, trzęsienia ziemi. Administracja chińskiego państwa od wieków nie obejmowała gmin wiejskich, rządziły się one własnymi prawami. Państwo zbierało podatki, brało także rekruta. Administracja państwowa zatrzymywała się na granicy dzisiejszych powiatów. Bez wątpienia ten fenomen organizacyjny gmin wiejskich wpływał na kształtowanie się  umiejętności samorządzenia wśród chińskiego społeczeństwa chłopskiego, co wpłynęło także na  poziom zorganizowania i świadomości społecznej także dzisiejszych Chińczyków.

Do tych wartości i etosu chińskich chłopów sięgnął na przełomie lat 20/30tych XX w. Mao Zedong, odbudowując partię komunistyczną w oparciu o chłopsko-plebejski  substrat społeczny, znający także jego pracowitość, wrażliwość na niesprawiedliwość i krzywdę społeczno-klasową, umiejętności organizowania się i samoobrony, które w okresach krytycznych sprzeczności łatwo przechodziła w bunty skierowane przeciwko ciemiężcom. Chińscy komuniści nawiązywali także do różnych doświadczeń ruchu robotniczego i demokratycznego, początkowo amerykańskiego, w szczególności Sun Yatsen, japońskiego ze względu na bliskość i uniezależnienie się Japonii od mocarstw kolonialnych, Francji  – Czou Enlaj, Deng Xiaoping i wielu innych, Rosji i Związku Radzieckiego – Mao Zedong i cała grupa marksistów i komunistów kształconych na Uniwersytecie Sun Yatsena ( Narodów Wschodu) w Moskwie, także w różnych instytucjach Międzynarodówki  Komunistycznej w Związku Radzieckim. W tym okresie znaczące osiągnięcia teoretyczne były udziałem Qu Qiubaia, który wychodząc z materializmu historycznego przedstawił klasyfikację innych nauk społecznych, w tym socjologii, a także Li Da, który napisał wiele książek wyjaśniających liczne problemy społeczne Chin z pozycji materializmu historycznego,  opracował m.in. wykłady z „Nowoczesnej socjologii”, w której przedstawił rozwój społeczeństwa z pozycji materialistycznych. Poświęcił także wiele uwagi budowie funkcji prognostycznej nauki, W tym czasie powstała empiryczna analiza struktur społecznych, której modelowym przykładem były badania struktur społecznych w „starych” Chinach, m.in. Analiza klas na chińskiej wsi.[10]

Mao Zedong i jego współpracownicy po zwycięstwie rewolucji w 1949 r. znaleźli oparcie polityczne i gospodarcze w ZSRR. W grudniu 1949 r. Mao Zedong złożył wizytę w Moskwie wraz z liczną grupą ministrów i ekspertów. Rząd radziecki na czele ze Stalinem udzielili Chinom wieleset  mln rubli pożyczki  w złocie, zawarte zostały liczne umowy o budowie przez specjalistów radzieckich licznych nowoczesnych przedsiębiorstw, dróg, mostów i kolei, a także szeroką pomoc w zakresie kształcenia w radzieckich szkołach wyższych chińskich kadr i studentów.  Zawarty został także układ o o przyjaźni i wzajemnej pomocy wojskowej. W tym czasie Chiny ludowe czerpały pełną garścią z różnych form pomocy gospodarczej, finansowej i naukowej. Chińska Republika Ludową tworząc podstawy ustrojowo-konstytucyjne oparła się w dużym stopniu na praktyce ustrojowej ZSRR, czego wyrazem była konstytucja ChRL z 1954 r., jej zasady ustrojowo-polityczne i struktura  organów państwowych Chińskiej Republiki Ludowej. Sytuacja zaczęła się komplikować po śmierci Stalina w marcu 1953 r. Nowe kierownictwo KPZR na czele z N. Chruszczowem zmieniło główne zasady polityki wewnętrznej i zagranicznej, odchodząc najpierw skrycie a w późniejszych latach coraz bardziej otwarcie na pozycje nowego oportunizmu i reformizmu. Przedmiotem szczególnie ostrej krytyki stały się tzw. błędy i wypaczenia dawnego okresu, a przede wszystkim Chruszczow oskarżył Stalina o nadużywanie terroru w rządzeniu i kult jednostki. W polityce zagranicznej  ZSRR zrezygnował z roli przywódcy światowego proletariatu i ograniczył się do roli obrony wielkomocarstwowych wpływów i interesów Związku Radzieckiego. Było to mocne osłabienie międzynarodowego ruchu komunistycznego i polityka nowego kierownictwa radzieckiego okazała się początkiem odwrotu od socjalizmu do kapitalizmu, co ostatecznie nastąpiło na przełomie lat 80/90tych XX w. kiedy sekretarzem generalnym KPZR był M. Gorbaczow.

W latach 60-tych XX w. pojawiły się głębokie rozdźwięki między KPCh a KPZR. Wielkim wstrząsem były tzw. „rewelacje” Chruszczowa o Stalinie wygłoszone w jego „tajnym referacie” na XX Zjeździe KPZR w lutym 1956 r. Przez kilka lat KPCh próbowała powstrzymać złowieszczy trend w KPZR, ale różnice pogłębiały się i obejmowały cały międzynarodowy ruch komunistyczny. Drogi obu partii rozeszły się na początku lat 60tych XX w. , nastąpiło wyraźne ochłodzenie wzajemnych stosunków, różnice dotyczyły nie tylko kwestii ideologicznych, były  także polityczne, w aspekcie polityki zagranicznej i gospodarczej.  Zerwana została współpraca wojskowa, a nawet w drugiej połowie lat 60tych doszło do małego konfliktu zbrojnego nad rzeką Ussuri, co było spowodowane przez lewacką i awanturniczą politykę marszałka Lin Biao. Chiny w tym czasie wstąpiły w okres dużego zamętu politycznego i chaosu gospodarczego, spowodowanych przez politykę tzw. ”Wielkiego Skoku”, a później „wielkiej rewolucji kulturalnej”. W tym czasie KPCh zaczęła aspirować do roli światowego przywódcy międzynarodowego ruchu komunistycznego, co nie miało wtedy szans powodzenia ze względu na słabość ekonomiczną Chin i niski autorytet KPCh na arenie międzynarodowej. Wtedy też zaczęły kształtować się ideowo-polityczne przesłanki odrębności ideologicznej KPCh i podkreślania oryginalności i specyfiki chińskiej drogi do socjalizmu, co znalazło wraz w lansowaniu maoizmu jako nowej ideowo-politycznej postaci marksizmu. Procesy te uległy przyspieszeniu po śmierci Mao Zedonga w 1976 r., eliminacji z kierownictwa KPCh tzw. „bandy czworga” i objęcia kierownictwa partią przez Deng Xiaopionga, który od 1978 r. zapoczątkował realizację nowego kursu, którego jądrem była później sformułowana kategoria „socjalistyczna gospodarka rynkowa”.[11]

Socjalistyczna gospodarka rynkowa wydawała się zaprzeczeniem socjalizmu, ale Deng Xiaoping potrafił przekonać większość gremiów kierowniczych dla celowości tego rozwiązania. Historia przyznała mu rację i po 40 latach KPCh i ludowe Chiny święcą triumfy, są drugą gospodarką świata. Wraz z upowszechnianiem się tej kategorii, a bardziej praktyki historycy starej chińskiej filozofii przypomnieli sobie  o konfucjańskiej koncepcji wspomnianej już „ xiaokang shehui”, czyli umiarkowanie rozwiniętego (prosperującego) społeczeństwa, które w całej pełni wykorzystane zostało przez aktualne kierownictwo KPCh na czele z Xi Jinpingiem i które na ostatnim XIX Kongresie KPCh zadeklarowało kontynuacje budowy „xiaokang shehui” (umiarkowanie prosperującego społeczeństwa) we wszystkich jego aspektach do 2021 r., a następnie w pełni rozwiniętego społeczeństwa  socjalistycznego do 2049 r.

Oczywiście pierwsi chińscy marksiści  i komuniści byli obznajomieni z pojęciem i koncepcją „Datong” czyli „Wielkiego kursu”, którą lubił się posługiwać się Sun Yatsen, nazywany ojcem odrodzonego narodu chińskiego, założyciel republiki chińskiej i jej pierwszy prezydent. Z tych powodów był on i nadal jest wielkim autorytetem historycznym  dla KPCh, a jego małżonka była jedną ze współtwórczyń Chińskiej Republiki Ludowej. Kategoria i program „Datong” były także przedmiotem analizy historycznej znanego w latach 30tych XX w. chińskiego filozofa Kang Youwei’a, który napisał na ten temat książkę opublikowaną w 1935 r. i które ponownie stały się aktualne wraz z wykorzystaniem tej idei przez reformatorów komunistycznych, którzy na bazie „socjalistycznej gospodarki rynkowej” lansowali od 1984 r, główne myśli tej książki, przedstawianej obecnie pod tytułem „Datong shu”.

Na uwagę zasługuje, że podczas 3. posiedzenia KC KPCh w lutym 2018 r. i 1. sesji KC Chińskiej  Ludowo-Politycznej Konferencji Konsultacyjnej Prezydent ChRL i jednocześnie Sekretarz Generalny KC KPCh Xi Jinping potwierdził także tworzenie  „Xiaokang shehui” (umiarkowanej pomyślności, dobrobytu) do 2021 r. a w pełni nowoczesnego socjalistycznego społeczeństwa do 2049 r.. co przyjęte zostało później  przez Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych jako program państwa. W związku z tym przywódca Chin zwrócił się do chińskich uczonych, w szczególności filozofów o podjęcie pracy nad dalszym rozwojem i propagowaniem  marksizmu. W następstwie powstają liczne nowe szkoły i kierunki badań i kształcenia marksizmu, w szczególności na uniwersytetach a także innych szkołach wyższych, co stawia na wyższym poziomie rozwój teorii i metodologii marksistowskiej i ich nauczania wśród młodzieży akademickiej i w całym systemie edukacji. Zwrócono się także do dziennikarzy, by w swych artykułach bardziej posługiwali się językiem marksistowskim. Warto także przypomnieć że w związku z 200leciem urodzin Karola Marksa 5 maja 2018 r. ukazały się w Chinach liczne wznowienia prac Marksa i innych  klasyków, były organizowane okolicznościowe konferencje, opublikowano wiele artykułów o Marksie i marksizmie, w których podkreślano aktualność myśli Marksa, jego krytyki kapitalizmu i alternatywy ustrojowej w postaci socjalizmu.[12]

Jednocześnie chińscy politycy i marksiści nieustannie podkreślają, że idą własną oryginalną drogą, nie kopiują żadnego innego modelu, budują „socjalizm z chińską specyfiką”. Nie mogło być inaczej, wzory czerpane z Europy Zachodniej, Rosji i Związku Radzieckiego czy innych dalekich krajów mogły być wykorzystane tylko częściowo, bardziej jako teoria i metodologia niż konkretne formy, instytucje i metody procesu rewolucyjnego, walki o władzę, a później budowy podstaw socjalizmu. Chińskie społeczeństwo od tysięcy lat rozwijało się w oparciu o własne doświadczenie, kulturę i odrębności cywilizacyjne, kiedyś znacznie przodowało technologicznie i gospodarczo nad innymi państwami i cywilizacjami, co wytworzyło w szczególności wśród mandarynów poczucie wyższości a nawet pogardy dla „barbarzyńców”. System społeczny był skostniały a bariery między ludem a „szlachetnie urodzonymi” praktycznie nieprzekraczalne. Decydował przyrodzony i dziedziczny status społeczny, majątkowy i rodzinny, umacniany autorytetem konfucjanizmu. Na przełomie XIX/XX w. Chiny były zacofaną despotycznie rządzoną monarchią, w której 90% mieszkańców trudniła się rolnictwem i w większości była analfabetami. Wobec braku przemysłu i własnej klasy robotniczej na niewiele przydawały się analizy o rosnącej sile angielskiego czy w ogóle zachodniego proletariatu. Chiński lud pracujący oczekiwał czegoś innego niż powtarzania formułek z dalekiego świata. Chińscy postępowcy pojmowali to z trudem, ciągle byli spętani mitami o wyższości chińskiego sposobu życia i chińskiej cywilizacji. Z trudem torowała sobie drogę myśl, że we współczesnej epoce powstały potężne nowe siły wytwórcze, głównie przemysł, że światem rządzi wielka międzynarodowa finansjera a imperializm nie liczy się z żadnymi starymi wartościami i dąży do podporządkowania sobie wielkich obszarów kolonialnych. Chińscy marksiści i komuniści byli świadomi, że nie działają w kulturowej próżni, świadomość mas spętana była od wieków „prawdami”, wartościami i zasadami konfucjanizmu a także innych religii, żeby więc pozyskać lud, głównie chłopów musieli sięgać do argumentacji czerpiącej z konfucjanizmu. Najbardziej konsekwentny w tym zakresie był Mao Zedong, który opanował sofistykę konfucjańską dla odkrywania prawdy o ciężkiej doli chińskiego ludu, a jednocześnie pobudzać w nim chęć do buntu i walki o lepszą przyszłość. To przenikanie się marksizmu i konfucjanizmu nieustannie towarzyszyło procesowi rewolucyjnemu w Chinach i w zależności od napięcia walki klasowej miało charakter pokojowej konfrontacji bądź całkowitej negacji i administracyjnego zwalczania. Szczególnie ostra konfrontacja między marksizmem a konfucjanizmem miała miejsce w pierwszych latach ustanawiania władzy ludowej, która konsekwentnie usuwała pozostałości struktur, instytucji i myślenia postfeudalnego, antydemokratycznego, prokapitalistycznego i konfucjańskiego, nasiliła się także w okresie „wielkiej rewolucji proletariackiej”.[13]

Zjawiska te obecnie należą do przeszłości, filozofia Konfucjusza nie jest prześladowana, a nawet niektóre jej kategorie są wykorzystywane dla umocnienia pozycji KPCh a także budowy społeczeństwa socjalistycznego. Jest to pewna sprzeczność, w związku z tym bardziej należy mówić o częściowym wykorzystaniu  niektórych zasad, kategorii myśli Konfucjusza. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom kierownictwa politycznego zainicjowana została nie tylko na chińskich uniwersytetach kampania ponownego studiowania tekstów Konfucjusza w szczególności o „Datong”, czyli „Wielkim kursie” oraz porównywanie ich z wypowiedziami Marksa o komunizmie jako pozostających w związku przedmiotowym. Znawcy zagadnienia nawiązują m.in. do Księgi „Li Ji” Konfucjusza, w szczególności jej rozdziału  zatytułowanego „Li Yun, w którym przedstawiona jest scena, jak Konfucjusz  obserwował obrzędy małego państwa  w okresie dynastii Wiosny i Jesieni i Walczących Królestw (Wschodnich Zhou). Jeden z jego uczniów zauważył niepokój Mistrza i spytał o przyczynę, ten mu odpowiedział, że żałuje, że nie będzie żył w epoce „Datong” („Wielkiego Kursu”), który kiedyś miał miejsce i tak go opisał:

„Kiedy nastaje doskonały porządek (Datong- przyp. Z.W.) świat jest jak dom, wspólny dla wszystkich. Na publiczne urzędy powoływani są cnotliwi i wartościowi ludzie, a intratne stanowiska piastują ludzie zdolni; życiowymi dewizami są zaufanie i pokój między wszystkimi ludźmi. Wszyscy ludzie kochają i szanują swoich rodziców  i dzieci, jak też dzieci  i rodziców innych ludzi. Dla starych jest opieka i troska, dla dojrzałych praca, dla dzieci wyżywienie i edukacja. Są środki na pomoc dla wdów i wdowców, dla każdego, kto czuje się samotny na świecie i dla niepełnosprawnych. Każdy mężczyzna i każda kobieta mają odpowiednie role do odegrania w rodzinie i społeczeństwie. Poczucie wspólnoty zajmuje miejsce egoizmu i materializmu. Oddanie publicznej służbie nie pozostawia miejsca  próżniactwu. Intrygi, pobłażanie dla nieuczciwego bogacenia się są nieznane. Złoczyńcy, tacy jak złodzieje i rabusie, nie istnieją. Drzwi do każdego domu  nie trzeba zamykać czy ryglować, ani w dzień,  ani w nocy. Oto opis idealnego świata: stanu wspólnoty”. (Datong).[14]

Owi mityczni ludzie nie przywiązywali wagi do własności, wszystko należało do wszystkich i chętnie dzielono się wytworzonymi bądź znalezionymi przedmiotami, wszyscy zdolni do pracy oddawali się zajęciom z całą siłą, wszyscy czuli się potrzebni i byli potrzebni. Oto obraz społeczeństwa określanego przez Konfucjusza jako „Datong”, tłumaczonego także jako „Wielka Jedność”. Z zamieszczonego tekstu przebija tęsknota Konfucjusza za mitycznym „złotym wiekiem”, pierwszymi legendarnymi dynastiami Xia (XXI – XVI w. p.n.e.) , dynastią Shang XVI-XI w. p.n.e. i  dynastią Zachodnich Zhou (XI-w.p.n.e – 770 r. p.n.e), które organizowały państwa chińskie w oparciu o jeszcze słabo wykształcone różnice klasowe i zachowane, nie do końca przezwyciężone  stosunki i instytucje społeczeństwa wspólnoty pierwotnej. Najbardziej zakonserwowanym środowiskiem tego rodzaju stosunków były, o czym już wspomniano, wspólnoty wiejskie (gminne), których pewne podobne elementy przetrwały także w innych kręgach kulturowych. Także w Polsce, szczególnie w zasiedziałych środowiskach wiejskich w tzw. zapadłych rejonach kraju znane było poczucie powszechnego bezpieczeństwa mieszkańców, panowało powszechne zaufanie, nie obawiano się złodzieja, a klucz pozostawiany był w zamku drzwi lub chowano pod wycieraczką, ale czy jest to istotna cecha stosunków definiowanych jako komunistyczne, rzecz bardzo wątpliwa. Najbardziej znamienny dla tego opisu jest brak prywatnej własności środków produkcji i państwa jako instytucji heterogenicznej, przymusowej i mającej prawo stosowania legalnego przymusu przez odrębny typ organizacji społecznej, wyposażonej w samorodną władzę. Jest to w gruncie rzeczy tęsknota za społeczeństwem sprawiedliwym, może także równościowym, choć w wielu innych miejscach Konfucjusz wyraża aprobatę dla społeczeństwa klasowego, zorganizowanego hierarchicznie, w którym jest zasada: „Niechaj panowie będą panami, poddani poddanymi, ojcowie ojcami, synowie synami” . W innym miejscu Konfucjusz podkreślał, że „wszystko pod słońcem dzieje się zgodnie z wolą niebios…”.[15]

Zdaniem  Mahoney’a  podobnie Marks odwoływał się  do przedmiotu i cech komunizmu we wczesnym okresie  swoich badań nad rozwojem społeczeństwa. Uważa on, że są w nich zbliżone do „Datong” cechy i treści. Marksowskie wyobrażenie o komunizmie  znalazły głównie wyraz  we wczesnym okresie jego twórczości i przez wiele lat nie były one publikowane. Analizy Marksa były wyrazem badań teoretycznych jak i wyrastały z potrzeb  nasilającej się krytyki szybko rozwijającego się w poł. XIX stulecia kapitalizmu i ruchu robotniczego. Przede wszystkim była to krytyka utopijnych poglądów socjalistów utopijnych, np. Saint Simona, Owena, a także tzw. socjalistów drobnomieszczańskich np. Proudhona, czy też innych przedstawicieli różnych kierunków tzw. socjalizmu burżuazyjnego czy religijnego. Badania te prowadzone były przez Marksa (także Engelsa) w oparciu o teorię i metodologię materializmu dialektycznego i historycznego, którzy w rozwoju sił wytwórczych i ich sprzecznościach dostrzegali istotę przeciwieństw, przemian społecznych, ustrojowych i kształtowanie się stosunków klasowych, które w okresie formacji kapitalistycznej doprowadziły do przeciwieństwa między burżuazją a proletariatem. Wielką zasługą Marksa było, że w proletariacie dostrzegł on klasę społeczną, która nie tylko poprzez pracę czerpie środki niezbędne dla własnej egzystencji, ale przekształcając się  z klasy w sobie w klasę dla siebie, organizuje się, umacnia w celu rewolucyjnego obalenia panowania kapitalizmu i wprowadzenia ustroju komunistycznego, który znosi własność prywatną środków produkcji, likwiduje wyzysk człowieka przez człowieka i tworzy społeczeństwo bez antagonizmów klasowych, ustanawia własność społeczną. Marks uważał, że zmiany ustroju klasowego społeczeństwa nie można przeprowadzić w oparciu o założenia idealistycznej filozofii, w tym wyrażała się jego krytyka  ówczesnych teorii socjalizmu utopijnego, ponieważ zwierały one podstawowy błąd, który determinował  tak rozumiany socjalizm  jako efekt dobroczynnej działalności jednostek, a nie jako efekt sprzeczności społecznych, które tworzyły warunki dla istnienia i pogłębiania się wyzysku i nierówności społecznych. W późniejszych swych pracach Marks pogłębił badania nad  istotą komunizmu i bardziej rozwinął je w „Zapiskach Ekonomicznych”  a w szczególności w „Manifeście Komunistycznym” z 1848 r., napisanym wraz z F. Engelsem.

Na uwagę zasługuje jedno z pierwszych  stwierdzeń Marksa o komunizmie, zawarte w „Rękopisach  ekonomiczno-filozoficznych” z 1844 r.: „Komunizm jako pozytywne zniesienie własności prywatnej – tej samoalienacji człowieka i dlatego też jako rzeczywiste  przyswojenie ludzkiej istoty przez człowieka i dla człowieka; dlatego też jako pełny powrót człowieka do samego siebie jako do człowieka społecznego, to znaczy ludzkiego, powrót dokonany świadomie i w oparciu o całe bogactwo dotychczasowego rozwoju. Komunizm ten jako skończony naturalizm = humanizmowi, jako skończony humanizm = jest naturalizmowi: stanowi on prawdziwe rozwiązanie konfliktu między człowiekiem a przyrodą oraz między człowiekiem  a człowiekiem, prawdziwe rozwiązanie konfliktu między istnieniem a istotą, między uprzedmiotowieniem a samostanowieniem, między wolnością  a koniecznością, między osobnikiem a gatunkiem. Stanowi on rozwiązanie zagadki historii i jest świadomy tego”.[16]

Na marginesie tego obszernego cytatu z Marksa dodajmy, że autor przedstawił wcześniej etapy rozwoju myśli komunistycznej, nawiązywał do komunizmu prymitywnego, utopijnego, traktując  je jako żywiołową negację zniewolonego człowieka, którego system własności prywatnej uczynił w sensie prawnym bądź ekonomicznym. „Komunizm jest pozytywnym wyrazem zniesienia własności prywatnej : początkowo występuje on jako powszechna własność prywatna”. Ten etap rozwoju  nazywał on komunizmem prymitywnym. Drugi etap rozwoju komunizmu widział on jako taki stopień rozwoju społeczeństwa, które a/ jest „jeszcze o charakterze politycznym, demokratycznym lub despotycznym” i b/ „połączony ze zniesieniem państwa, ale zarazem jeszcze nie w pełni rozwinięty i w dalszym ciągu pozostający pod wpływem własności prywatnej, czyli alienacji człowieka…”.[17]

Karol Marks widział więc głównie w zniesieniu własności  prywatnej  główną przesłankę powstania komunizmu jako ustroju, który nie tylko znosi własność prywatną jako podstawę wyzysku i nierówności, ale także alienacji człowieka. Tym się różni od wcześniejszych postaci komunizmu i jednocześnie stawiał go na podstawie naukowej, wskazując siłę klasowo-społeczną, która jest w stanie dokonać rewolucyjnych zmian i wprowadzić komunizm naukowy- proletariat. Tę  naukową wizję rozwoju historycznego przedstawił z Engelsem kilka lat później w „Manifeście Komunistycznym”.

Poglądy klasyków na temat komunizmu kształtowały się w toku ostrej walki ideowo-politycznej między różnymi siłami społecznymi i towarzyszącymi im naiwnymi bądź reakcyjnymi koncepcjami socjalizmu. Do urzeczywistnienia idei socjalizmu nie wystarczają same idee, potrzebni są ludzie uzbrojeni w naukową teorię socjalizmu, klasa robotnicza, która obiektywnie jest zainteresowana w obaleniu starego burżuazyjnego ustroju i wprowadzeniu komunizmu. Ten kierunek myślenia wspierały prace Engelsa pt. „Położenie klasy robotniczej w Anglii’, „Rozwój socjalizmu od utopii do nauki” i inne, a także wspólne prace takie jak „Święta rodzina czyli krytyka krytyczna krytyki. Przeciwko Brunonowi Bauerowi i spółce”[18] czy późniejsza praca pt. „Ideologia niemiecka, Krytyka najnowszej filozofii niemieckiej w osobach jej przedstawicieli Feuerbacha, B.Bauera i Stirnera, tudzież niemieckiego socjalizmu  w osobach różnych  jego proroków”.[19]

W szczególności w tej ostatniej pracy przeprowadzili oni gruntowną krytykę stosunków własnościowych , ekonomicznych, społecznych i politycznych  społeczeństwa  od niewolnictwa  do szybko rozwijającego się w latach 40-tych XIX w. kapitalizmu, odnieśli się także do perspektywy rozwoju społeczeństwa, określanego przez  sprzeczności  między burżuazję a proletariatem, wskazując na możliwość  jej rozwiązania  przez rewolucję społeczną i powstanie społeczeństwa komunistycznego. W związku z tym poddali krytyce dotychczasowe poglądy  socjalizmu utopijnego i drobnomieszczańskiego, przedstawionych głównie  w publikacjach autorów niemieckich tego okresu, opierając się także  na doświadczeniach rozwoju kapitalizmu w Anglii, Francji i Ameryce. Pozwoliło to im wysunąć  hipotezy na temat przyszłego rozwoju przesłanek rewolucji, zdobycia władzy państwowej przez proletariat i budowy komunizmu. Stwierdzili, że „każda dążąca  do władzy klasa – choćby nawet jej panowanie warunkowało, jak to ma miejsce z proletariatem zniesienie całej dawnej  formy społeczeństwa i w ogóle  panowania – musi najpierw zdobyć władzę polityczną, aby z kolei przedstawić swój interes jako coś ogólnego”.[20]

Dalej zdaniem klasyków samo zdobycie władzy nie jest wystarczające, proletariat musi  także w następnej kolejności  przezwyciężyć i znieść alienację, czyli proces  wyobcowania, w którym  wytwory społecznego współdziałania  ludzi zaczynają  się wyodrębniać od swych wytwórców i przeciwstawiać się  im jako samodzielna rzeczywistość, nie poddająca się kontroli człowieka, Oznacza to, że ta alienacja  „może być zniesiona  tylko przy dwóch praktycznych przesłankach. Musi stać się „siłą nie do wytrzymania” tzn. siłą przeciw której robi się rewolucję, musi uczynić  wielką masę ludzkości zupełnie „bezwłasnościową” i stojącą jednocześnie w sprzeczności  z istniejącym światem bogactwa i wykształcenia, a jedno i drugie ma za przesłankę olbrzymi wzrost siły wytwórczej, wysoki stopień jej rozwoju. Z drugiej strony ten rozwój  sił wytwórczych (co zakłada  empiryczne  urzeczywistnienie powszechno-dziejowej, nie zaś tylko lokalnej  działalności życiowej ludzi) jeszcze dlatego stanowi absolutnie konieczną  przesłankę praktyczną, że bez niego musiałby się stać powszechnym tylko niedostatek, a wraz z nędzą musiałaby się znów rozpocząć walka o rzeczy nieodzowne i wrócić by musiało całe dawne paskudztwo; następnie dlatego że tylko na uniwersalnym rozwoju sił wytwórczych zasadzają się  uniwersalne stosunki ludzi ze sobą, stąd z jednej strony wrodzona we wszystkich narodach jednocześnie (powszechna konkurencja) zjawisko „bezwłasnościowej” masy czyni każdy z tych narodów zależnym od  przewrotów w innych; wreszcie rozwój ten sprawia, że na miejsce jednostek  lokalnych przychodzą jednostki powszechno-dziejowe, empirycznie uniwersalne”.[21]

W dalszej części Marks i Engels dowodzili, odchodząc od rozważań czysto teoretycznych i hipotetycznych, że „Komunizm jest empirycznie możliwy tylko jako czyn narodów panujących dokonany „za jednym zamachem” i równocześnie  („auf einmal oder gleichzeitig”), co zakłada uniwersalny rozwój sił wytwórczych i związanych z tym stosunków między ludźmi w skali światowej. (…) Zresztą istnienie  masy ludzkiej żyjącej tylko  ze swojej pracy – masy siły roboczej, odciętej od kapitału albo od możliwości chociażby ograniczonego zaspokojenia swych potrzeb i charakteryzującej się stąd możliwością już nie tylko czasowej utraty  samej pracy jako źródła egzystencji – zakłada z góry, z racji konkurencji, istnienie rynku światowego. Proletariat może więc egzystować tylko w sensie światowo-dziejowym, podobnie jak będący jego dziełem komunizm  możliwy jest w ogóle  tylko jako egzystencja o światowo-dziejowym  charakterze. A egzystencja jednostek o charakterze światowo-dziejowym- to egzystencja związana  bezpośrednio z dziejami świata”.[22]

Pod koniec lat 40tych XIX w. Marks i Engels zbliżyli się do precyzyjnego teoretycznego określenia miejsca formacji komunistycznej w historii społeczeństwa, traktują ją jako finalny wytwór rozwoju sił wytwórczych i towarzyszących im sprzeczności i walk klasowych. W najwcześniejszym okresie ludzkości panowała bezklasowa wspólnota pierwotna, którą zastąpiło niewolnictwo, następnie feudalizm, kapitalizm. Ale kapitalizm nie jest ostatnim słowem historii. „Miejsce dawnego społeczeństwa  burżuazyjnego  z jego klasami i przeciwieństwami klasowymi zajmuje zrzeszenie , w którym swobodny  rozwój każdego jest warunkiem swobodnego rozwoju wszystkich”.[23] Historycznym dążeniem  proletariatu jest rewolucja  socjalistyczna, która prowadzi proletariat do wydźwignięcia go  „do stanowiska  klasy panującej, wywalczenia demokracji.”[24] Ale proletariat  zdobędzie władze nie tylko po to, by odsunąć burżuazję od panowania. „Proletariat użyje swego panowania politycznego na to, by krok za krokiem wyrwać z rąk burżuazji cały kapitał, scentralizować wszystkie narzędzia produkcji w ręku państwa, tzn. w ręku zorganizowanego jako klasa panująca proletariatu, i możliwie szybko zwiększyć masę sił wytwórczych”.[25] W dalszej kolejności klasycy wysunęli bardziej sprecyzowane zmiany i posunięcia, które były niezbędne dla ostatecznego odsunięcia burżuazji od polityki i gospodarki i ustanowienia panowania politycznego, ekonomicznego i ideologicznego proletariatu: „Ten okres przejściowy, rewolucyjny przybiera w krajach najbardziej zaawansowanych następujące posunięcia: 1. Wywłaszczenie własności ziemskiej i renty gruntowej na wydatki państwowe, 2 Wysoka progresja podatkowa, 3. Zniesienie prawa dziedziczenia. 4. Konfiskata własności wszystkich emigrantów i buntowników, 5. Scentralizowanie kredytu w rękach państwa poprzez bank narodowy o kapitale państwowym i o wyłącznym monopolu, 6. Scentralizowanie środków transportu w rękach państwa, 7. Zwiększenie liczby fabryk państwowych, narzędzi produkcji, udostępnienie gruntów do uprawy i ich melioracji według społecznego planu, 8. Jednaki przymus pracy  dla wszystkich, utworzenie armii  przemysłowych, zwłaszcza dla rolnictwa, 9. Zespolenie rolnictwa i przemysłu, działanie w kierunku stopniowego usunięcia przeciwieństwa między miastem a wsią, 10. Publiczne i bezpłatne wychowanie wszystkich dzieci. Zniesienie pracy fabrycznej dzieci w jej dzisiejszej postaci. Połączenie wychowania z produkcją materialną itd”.[26]

Te założenia sprawdziły się tylko częściowo. Kwestia rewolucyjnego jednoczesnego  przejścia od kapitalizmu do socjalizmu oparta była na sprzecznościach i nierównościach ówczesnego kapitalizmu, który miał liberalny charakter i nawet w najbardziej rozwiniętych państwach nie było jeszcze tak jak dzis rozbudowanego aparatu przymusu. Klasykom wydawało się, że rewolucja proletariacka wybuchnie w najbardziej rozwiniętych państwach np. w Anglii, która władała olbrzymim imperium kolonialnym, także w innych państwach kolonialnych, także w USA, które stały jeszcze przed okresem budowania swej potęgi światowej. Inne kraje  się nie liczyły i ułatwiało to klasykom stawianie hipotez par excellence teoretycznych. Tak zarysowanej perspektywy rozwoju nie potwierdził dalszy rozwój kapitalizmu, który szybko przechodził w stadium dalszej ekspansji kolonialnej i imperialistycznej. Jednocześnie burżuazja liberalna wchodziła w alianse z innymi reakcyjnymi klasami, np. we Francji , a w szczególności w Niemczech j jednocześnie ograniczała prawa nie tylko socjalne, także polityczne dla upośledzonych niższych klas, szczególnie proletariatu. Na tym tle rozwijał się ruch robotniczy, szczególnie socjaldemokratyczny, który uzyskiwał coraz większe poparcie ze strony nie tylko fabrycznego proletariatu, także innych wyzyskiwanych warstw społecznych. Tworzyła się nowa sytuacja polityczno-ustrojowa, mianowicie możliwość zdobycia władzy drogą parlamentarną. Z czasem ta droga stała się dominująca w programach kierownictwach partii socjaldemokratycznych, negujących rewolucyjne przejście do socjalizmu i dyktaturę proletariatu i wysuwając jako główne hasło walki o władzę drogę parlamentarną i tzw. demokratyczny socjalizm. W gruncie rzeczy było to odejście od oryginalnego, rewolucyjnego marksizmu i zejście socjaldemokracji na pozycje oportunizmu i prawicowego reformizmu, wykorzystanego przez burżuazję do walki z rewolucyjnym ruchem robotniczym.[27]

W marcu-maju 1871 r. w Paryżu wybuchło powstanie francuskiego proletariatu, które zakończyło się zwycięstwem ludu Paryża  i ustanowieniem na 2 miesiące Komuny Paryskiej czyli pierwszego państwa socjalistycznego. Było ono potwierdzeniem tezy klasyków o możliwości zdobycia władzy przez proletariat, jednocześnie  wykazało cały szereg słabości teoretycznych dotychczasowego rozwoju marksizmu jak i możliwości ideowo-politycznych i organizacyjno-wojskowych  państwa burżuazyjnego, szczególnie francuskiego, które krwawo rozprawiło się z komunardami, korzystając także z pomocy okupantów pruskich. Ujawniły się liczne słabości i braki teoretyczne kierownictwa Komuny, podziały ideowo-polityczne w jej kierownictwie, brak poparcia ze strony innych francuskich ośrodków robotniczych, brak zaufania do chłopstwa, które uważane było za klasę reakcyjną i w związku z tym niemożliwość utworzenia jednolitego antykapitalistycznego frontu narodowego. Wykorzystały to ośrodki burżuazyjne, przeciągając chłopstwo na swoją stronę. Komuna Paryska nie uzyskała także szerokiego rewolucyjnego poparcia ze strony międzynarodowego proletariatu. W tej sytuacji nie mogła się utrzymać i po 2 miesiącach bohaterskiej walki została krwawo stłumiona przez wojska burżuazyjnej republiki.

Okres lat 1871 – 1914 był brzemienny dla dalszego szybkiego rozwoju kapitalizmu, który przekształcił się w stadium imperialistyczne. Następowała dalszy rozwój i koncentracja finansów i przemysłu, na czoło wysunęły się państwa imperialistyczne jak Anglia, Francja, Niemcy, USA, Rosja, Turcja a na Dalekim Wschodzie Japonia. Trwała między nimi ostra walka o ostateczny podział kolonii, jednocześnie były one włączane w zależności gospodarki kapitalistycznej poprzez masowy wywóz kapitału finansowego i wzrost wyzysku nie tylko własnego proletariatu, także uzależnionych obszarów kolonialnych. Świat wkraczał w dobę globalnych procesów gospodarczych i światowej rywalizacji mocarstw o nowy podział świata. Narastały sprzeczności wojenne, które rezultowały licznymi wojnami lokalnymi a w1914 wybuchła wielka wojna światowa. W tym czasie rozwinął się w wielu państwach europejskich  silny ruch robotniczy, który poczynając od 1864 zjednoczył się w  Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników – 1. Międzynarodówkę, która trwała do 1876. W 1889 r powstała 2. Międzynarodówka, która faktycznie trwała do 1914 r. i w rzeczywistości rozpadła się na skutek wybuchu wojny i głębokich różnic w jej kierownictwie, które udzieliły w większości poparcia dla kredytów wojennych dla swych rządów i faktycznie dla imperialistycznej wojny.[28]

W schyłkowym okresie działalności 2. Międzynarodówki  dużą rolę odegrała Rosyjska Socjaldemokracja, na czoło której wysuwał się Włodzimierz I. Lenin, który wychodząc z analizy kapitalizmu imperialistycznego wysunął twierdzenie o możliwości obalenia kapitalizmu i przeprowadzenia rewolucji socjalistycznej w Rosji jako kraju o słabym rozwoju kapitalizmu i z licznymi pozostałościami reakcyjnego feudalizmu, jednak z licznymi skupiskami proletariatu  w wielkich zakładach przemysłowych, co było  pozytywną przesłanką przerwania słabego ogniwa w łańcuchu państw kapitalistycznych. Rewolucja w Rosji miała być początkiem „światowej rewolucji”, do której na skutek wielkiego spiętrzenia sprzeczności dołączą inne rewolucje i państwa, otwierając drogę do obalenia kapitalizmu i zwycięstwo socjalizmu w skali światowej. Lenin był marksistą, który rozwinął jego podstawowe tezy odpowiednio do nowej epoki, jej sprzeczności gospodarczych i politycznych w dobie imperializmu. Jednocześnie wskazał na istotną rolę nowych oddziałów proletariatu w krajach słabo rozwiniętego kapitalizmu, w których jednak ze względu na wielkie sploty sprzeczności powstawały przesłanki  sytuacji rewolucyjnej, dotyczyło to nie tylko Rosji i jej olbrzymiego terytorium, także innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, a przede wszystkim krajów kolonialnych i zależnych, takich jak Chiny, Indie i wielu innych.

Potwierdzeniem tych twierdzeń i prognoz rozwojowych procesu rewolucyjnego była rewolucja październikowa w 1917 r. w Rosji, która obaliła reżim burżuazyjno-obszarniczy  i ustanowiła powstanie Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej, a od 1922 r. Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Było to pierwsze po Komunie Paryskiej państwo socjalistyczne, które na ponad 70 lat wprowadzało stosunki i instytucje socjalistyczne, które przeorało świadomość ideowo-polityczną  ludu rosyjskiego i wywarło olbrzymi wpływ na zmiany ideowo-polityczne współczesnego świata. Przede wszystkim potwierdzona została teza klasyków marksizmu, że proletariat może zdobyć władzę państwową i sprawować ją z ludem, przez lud i dla ludu, uświadomiła ludom krajów kolonialnych i półkolonialnych, że rewolucję można także przeprowadzić we własnych krajach, że można zrzucić jarzmo kolonialne i wyzwolić się od  panowania własnych panów feudalnych i kapitału zagranicznego. Przed licznymi narodami kolonialnymi i półkolonialnymi stanęła otworem walka o wyzwolenie narodowe i społeczne.[29]

Szczególnie było to ważne dla wielkiego narodu chińskiego, który od prawie 100 lat pozostawał w pogłębiającej się zależności od  Anglii, Francji, Rosji, Niemiec i Japonii. Na początku XX w. do Chin trafiły pierwsze idee marksistowskie, które obejmowały coraz większe kręgi demokratycznej młodzieży, także proletariackiej. Wielką rolę budzeniu świadomości narodowej odegrały wydarzenia 4 Maja 1919 r. w Pekinie, które pobudziły demokratycznie nastrojoną młodzież chińską a od lipca 1921 r. powstanie Komunistycznej Partii Chin w Szanghaju, które były iskrą, od której w następnych latach postępy rewolucji zaczęły zmieniać Chiny. W październiku 1949 r. powstała Chińska Republika Ludowa, która przechodząc przez liczne etapy swego rozwoju w ciągu 70 lat rozwinęła się jako wielkie socjalistyczne mocarstwo, które dzięki socjalistycznej gospodarce rynkowej  wysunęły Chiny na drugą pozycję w świecie pod względem wielkości PKB. Stawia to kwestię socjalizmu jako aktualne zagadnienie rozwojowe w krajach o słabszym poziomie rozwoju sił wytwórczych, głównie przemysłu. Nowym oryginalnym elementem teorii marksizmu w Chinach było zwycięstwo proletariatu wiejskiego i swoiste otoczenie miast. Powstaje pytanie, czy nie jest to droga, a właściwie model teoretyczny, który może być powtórzony przez szereg innych krajów tzw.  rozwijających się, zwanych też krajami 3. Świata, nie tylko w Azji, także w Afryce i Ameryce Łacińskiej.[30]

Jednocześnie w Chinach ważne miejsce w przemianach demokratycznych i socjalistycznych odgrywał nie tylko marksizm, ale także konfucjanizm. W pierwszych latach rewolucji konfucjanizm był zwalczany jak filozofia idealistyczna i powiązana z nią religia konfucjańska głównie z powodu  reakcyjnej roli jaką pełniły jako podpora ideologiczna dawnego reżimu cesarskiego. W czasach socjalistycznych przemian konfucjanizm utracił wiodące znaczenie w kształtowaniu świadomości i światopoglądu społeczeństwa chińskiego i decydujące znaczenie w kształtowaniu tego światopoglądu ma Komunistyczna Partia Chin w oparciu o marksizm-leninizm, rozwinięty i dostosowany do odrębności i specyfiki cywilizacyjno-kulturowe społeczeństwa chińskiego  przez kolejne generacje chińskich przywódców i uczonych od Mao Zedonga do Xi Jinpinga. Wraz z wdrożeniem socjalistycznej gospodarki rynkowej a w szczególności w jej ostatniej fazie,  kierownictwo KPCh, dostrzega możliwość wykorzystania niektórych zasad, pojęć i wartości konfucjańskich dla umocnienia zwartości społeczno-kulturowej społeczeństwa w obliczu nowych wielkich wyzwań gospodarczych i międzynarodowych, przed którymi obecnie stoją Chiny.[31]

Reasumując możemy stwierdzić, że filozofia Konfucjusza i jego uczniów miała wielki wpływ na rozwój kultury i cywilizacji chińskiej do XX w.. Wraz z wejściem w orbitę wpływów cywilizacji zachodnich, napłynęły do Chin liczne kierunki i szkoły myślenia, także filozoficzne z USA i krajów Europy Zachodniej, głównie kapitalizm i towarzyszące mu  teorie jak liberalizm, demokracja, prądy religijne, później naukowy socjalizm. W wyniku licznych przegranych batalii politycznych  i wojennych traciły pozycję głównych ideologii rodzime teorie i koncepcje postrzegania i wyjaśniania świata w oparciu o rodzime nurty myślenia, w tym konfucjanizm. Proces ten następował powoli i stopniowo. Bardziej otwarte na trendy zachodnie pozostawały miasta i powstająca tam rodzima burżuazja oraz powstające nowe środowiska kapitalistyczno-przemysłowe i polityczne Duży wpływ miały też strefy otwarte i koncesje, gdzie dominowały nie tylko obce kapitały (banki) i biali kolonizatorzy, ale także masy ludowe, wciągane w procesy ekonomiczno-produkcyjne.

Rewolucja socjalistyczna przyczyniła się zasadniczo  do osłabienia i wyeliminowania  z życia ideowo-politycznego konfucjanizmu jako wiodącej ideologii chińskiej, ale jednocześnie obecnie KPCh ze względów utylitarnych wykorzystuje  niektóre jego tezy dla realizacji własnych celów, np. uzyskania większego poparcie dla silnego scentralizowanego państwa (z konfucjanizmu), wykorzystanie kategorii rządów prawa (z legizmu), wartości i kategorii harmonia społeczna (wielka jedność), a także niektórych wątków konfucjańskiego socjalizmu utopijnego. Kategorie konfucjańskie takie jak,  wielki kurs, chińskie marzenie, chińska droga, chiński ład, społeczeństwo dostatku i inne zostały wprowadzone  w pracach partyjno-ideowych przez obecnego przywódcę Xi Jinpinga. W ten sposób „chiński marksizm” i „chiński socjalizm” mocniej zakorzeniają się w dziejach i kulturze Chin. Stanowią także podstawę interesujących dyskusji teoretycznych  o chińskiej drodze do socjalizmu i jej specyfice, wynikającej z odrębności rozwojowej chińskiej cywilizacji.[32]

.

Przypisy

.