Aktualności

Marksizm i konfucjanizm w ideologii Komunistycznej Partii Chin (cz.1)

01.09.2022

.

Dzięki uprzejmości pana prof. Zbigniewa Wiktora otrzymaliśmy do publikacji  artykuł: Marksizm a konfucjanizm w ideologii Komunistycznej Partii Chin. Z uwagi na znaczną objętość tekstu będziemy publikować go w odcinkach.

Redakcja

.

Prof. dr hab. Zbigniew Wiktor

.

1. Uwagi wstępne

.

Chińska Republika Ludowa jest dynamicznie rozwijającym się społeczeństwem, którego gospodarka od kilku lat jest traktowana przez znawców jako druga w świecie, a niektórzy uważają, ze pod względem PKB przegoniła Stany Zjednoczone Ameryki i znajduje się na miejscu pierwszym. Rodzi to cały szereg następstw nie tylko ekonomicznych, także społecznych i politycznych. Dodatkowym elementem w tej dyskusji jest odmienność polityczno-ustrojowa ChRL, która jest państwem socjalistycznym i nie uznaje hegemonii kapitalistycznej Ameryki, choć w ostatnich wielu dziesiątkach lat potrafiła znaleźć korzystne dla siebie formy kooperacji z wielkimi gospodarkami świata w ramach pokojowego współistnienia. Obecnie potencjał gospodarczy i pozycja międzynarodowo-polityczna Chin są już tak wielkie, że bez państwa chińskiego nie można rozwiązać żadnego wielkiego problemu światowego.[1] 

Chiny od tysięcy lat budziły zainteresowanie świata zachodniego głównie ze względu na wielkość państwa i narodu, ogrom bogactwa oraz odmienność cywilizacji chińskiej, promieniującej na inne państwa i narody Azji i Dalekiego Wschodu. Chińczycy w ciągu liczącej około 5 tys. lat własnych dziejów przeżywali okresy wzlotów i upadku, jednak dzięki wielkości tej cywilizacji potrafili wychodzić z opresji historycznych i budować nowe okresy świetności. Fundamentalną rolę w tym dziejowym procesie odgrywała chińska kultura i państwo chińskie, którego początki sięgają III tysiąclecia przed naszą erą. W odróżnieni od innych starożytnych cywilizacji potrafili utrzymać ciągłość własnej cywilizacji, rozwijając i dostosowując ją do nowych warunków rozwoju sił wytwórczych i zmieniającej się sytuacji międzynarodowej. Dużą rolę w rozwoju i umocnieniu państwa chińskiego i chińskiej cywilizacji odegrała odmienność gospodarczo-społeczna Chin, wyrażająca się w powstaniu tzw. azjatyckiego typu produkcji, będącego podstawą gospodarczo-społeczną scentralizowanego państwa chińskiego, zdolnego  nie tylko do utrzymywania w ryzach własnego ludu, ale narzucającego także różne formy dominacji narodom sąsiadującym. O ogromnym potencjale finansowo-gospodarczym, organizacyjnym i logistycznym świadczą zachowane do dziś pozostałości wielkiego muru chińskiego, kanały, regulacje rzek, systemy nawodnień, budownictwo miejskie i kwitnąca kultura, której zachowane relikty zadziwiają współczesnych obserwatorów. Innym fenomenem chińskiej cywilizacji jest wczesne odejście społeczeństwa chińskiego od  niewolnictwa, które przestało odgrywać dominującą rolę gospodarczą już w poł. I tysiąclecia przed nasza erą. Dużą rolę w tym procesie odegrała instytucja wiejskich (gminnych) wspólnot, skupiających wolnych chłopów, trudniących się pracą na roli, zróżnicowanych ekonomicznie, ale wolnych. Oznaczało to, że rozwój sił wytwórczych w rolnictwie był już na tak wysokim poziomie, ze przestała być konkurencyjna siła robocza niewolników, wykonujących prace pod przymusem nie tylko ekonomicznym także administracyjnym. Bardziej wydajna była praca wolnego chińskiego rolnika, który jednak znalazł się w ryzach kształtującego się ustroju feudalnego, który trwał z różnymi zmianami do końca cesarstwa na początku XX w.[2]

Ustrój feudalny trwający prawie 2,5 tyś lat miał liczne negatywne następstwa dla rozwoju Chin, szczególnie w ostatnich kilku wiekach. W warstwie kulturowej i religijnej dużą rolę w jego umacnianiu i petryfikacji odegrały konserwatywne nurty ideologiczne i wierzenia religijne, głównie konfucjanizm, taoizm, także importowany z Indii buddyzm. Szczególnie dużą rolę odegrał konfucjanizm, który przechodził przez liczne fazy rozwojowe i stworzył liczne szkoły i kierunki ideowo-teoretyczne, generalnie jednak był najważniejszą podbudową  ideowo-teoretyczną społeczeństwa chińskiego, zwłaszcza jego warstw wyższych – mandarynów, cesarstwa, ale także warstw niższych, głównie chłopów, stanowiących przez wieki główną masę narodu. Konfucjanizm był filozofią idealistyczną, główną osią porządku społecznego, przyrody wyznaczało „Niebo” jako amorficzne bóstwo, wyznaczające podstawowe relacje między ludźmi, którzy mieli odwieczne miejsce i role w porządku społecznym. Początkowo konfucjanizm był teorią filozoficzną, nie mająca charakteru religijnego. Jednocześnie stanowił on podstawę do ważnego w kulturze chińskiej kultu przodków. Dopiero z czasem wykształciły się w nim pewne cechy doktryny religijnej, która wyznawana była przez setki milionów Chińczyków. Był to dodatkowy element konfucjanizmu, wyznaczający jego znaczenie w kształtowaniu świadomości społecznej Chińczyków.[3]

.

Konfucjusz

.

 Konfucjanizm jako nurt ideowo-religijny pełnił przez wieki rolę konserwowania feudalnych stosunków społecznych i był ważną podporą ustroju cesarskich Chin, w szczególności jego warstwy urzędniczej- mandarynów. Z tego powodu pod koniec XIX w. i na początku XX w. był krytykowany i zwalczany przez postępowe nurty społeczne, które zawitały do Chin w tej epoce. Szczególnie mocno krytykował konfucjanizm i zwalczał go jako ruch konserwatywno-reakcyjny marksizm i ruch komunistyczny. Po obaleniu cesarstwa w 1911 r. i powstaniu republiki burżuazyjnej powstały nowe warunki dla szybkiego rozwoju kapitalizmu i towarzyszących mu nurtów ideowo-politycznych. Było to konsekwencją otwarcia się Chin na kapitał zagraniczny i narzucania hegemonii Chinom przez imperialistyczne państwa Zachodu i Japonię. Postępowe siły chińskie zrozumiały, że uratowanie niepodległości Chin i ich cywilizacji musi nastąpić przy pomocy postępu gospodarczego i społecznego rodem z Zachodu. Jednym z takich nurtów stał się ruch robotniczy, rozwój marksizmu i ruchu komunistycznego. W 1921 r. powstała Komunistyczna Partia Chin.[4]

KPCh od początku przyjęła kurs na dążenie do obalenia państwa burżuazyjno-obszarniczego i ustanowienia państwa socjalistycznego, w związku z tym przeciwnikiem ideowo-politycznym stał się także konfucjanizm. Wielką rolę w zwalczaniu konfucjanizmu odegrał jej wielki przywódca Mao Zedong, którego zasługi rewolucyjne i w zakresie tworzenia podstaw ustroju socjalistycznego są historyczne. Mao działał w okresie wielkich sprzeczności i walk klasowych. Prowadził nieustanne wojny partyzanckie, przeciwko Japończykom, także inne formy walki z chińską burżuazją. Po 1949 r. po powstaniu ChRL te sprzeczności przybrały charakter nie tylko klasowy, także międzynarodowo-państwowy i m.in. znalazły wyraz w  wojnie koreańskiej. Dalsza historia Chin ludowych do śmierci Mao to nieustanna walka polityczna na arenie wewnętrznej i międzynarodowej, która zaostrzała konfrontację ideową w Chinach między marksizmem i komunizmem a konfucjanizmem. Szczytowymi okresami tej walki był rok 1957 i kampania pod nazwą ”Niech rozkwita  sto kwiatów i rozwija się sto szkół myślenia”, a w szczególności „wielka proletariacka rewolucja kulturalna” w latach 60-tych, kiedy ponownie w Chinach ujawniły się głębokie sprzeczności klasowe i hasło walki klasowej wykorzystywane było przez frakcję lewacką do  walki wewnętrznej o władzę. Wtedy poddano prześladowaniom licznych jeszcze zwolenników konfucjanizmu, na masową skalę niszczono prace i zabytki konfucjańskie. Bez wątpienia wielką zasługą Mao było radykalne ograniczenia roli konfucjanizmu i jego miejsca w społeczeństwie chińskim. Nie oznaczało to, że całkowicie wyeliminowano zwolenników i wpływy konfucjanizmu na życie publiczne, o czym świadczyły późniejsze krytyczne wypowiedzi Deng Xiaopinga, a w szczególności pewien powrót konfucjanizmu nie tylko do oficjalnego  życia publicznego Chin, także do Komunistycznej Partii Chin.[5]

Inaczej ta kwestia przedstawiała się po 1976 r. po śmierci Mao, a w szczególności od 1978 r., kiedy KPCh ogłosiła nowy program budowy socjalizmu, nazwany później „socjalistyczną gospodarką rynkową”. Chiny szeroko otwarły się na świat. Napłynął wielki kapitał zagraniczny, który ciągnął olbrzymie zyski z pracy taniej siły roboczej i korzystał z wielkich zasobów naturalnych i rynkowych Chin. Władze zezwoliły na reaktywację i rozwój  własnej narodowej burżuazji, która z czasem wyrosła na znaczący sektor gospodarczy, mający coraz większy udział w tworzeniu dochodu narodowego (nawet do 2/3), utrzymując jednak własność państwową w strategicznych gałęziach gospodarczych, w tym  także własność ziemi. Chiny otwarły się szeroko na świat zewnętrzny, co m.in. znalazło wyraz w wymianie handlowej, idących w setkach tysięcy rocznie wyjazdach młodzieży uczącej się na zagranicznych uniwersytetach i innych szkołach wyższych, głównie amerykańskich i rosnącej turystyce zagranicznej Chińczyków, która przekroczyła kilka lat temu 100 mln turystów rocznie.[6]

Przejście na tory socjalistycznej gospodarki rynkowej przyczyniło się do ożywienia chińskiej polityki zagranicznej. Wiodące ośrodki burżuazyjne na świecie, w szczególności w USA, postrzegały te zmiany jako krok do stopniowego demontażu socjalizmu w Chinach, rozumiejąc gospodarkę rynkowa jako związaną wyłącznie z kapitalizmem i wyrażając nadzieję na dalsze zmiany ustrojowe podobnie jak to miało miejsce  w Związku Radzieckim i europejskich krajach demokracji ludowej w końcu lat 80tych i na początku lat 90tych XX wieku. Były to jednak płonne marzenia, kierownictwo  KPCh i ChRL nie zamierzało zejść ze strategicznego kierunku i celu, jakim było  podążanie i budowa socjalizmu a w dalszej perspektywie komunizmu. Zmieniły się jednak uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, a wiec wymagały one zmiany drogi i metod osiągania celów strategicznych. Kierownictwo KPCh pod kierunkiem Deng Xiaopinga uczyniło ten program bardziej realistyczny do warunków zgodnie z zasadą, że trzeba budować prawdę w oparciu o fakty, dostosowując go do realiów historycznych i ekonomicznych Chin. Jednocześnie odwoływano się do konfucjańskiej paremii, że „kto zna cel, ten znajdzie do niego drogę”.[7]

Deng Xiaoping odszedł od wielu dogmatycznych a nawet utopijnych stwierdzeń i zasad swego wielkiego poprzednika, opierającego się w znacznym stopni na doświadczeniach i ustaleniach teoretycznych WKP(b) i Związku Radzieckiego o szybkiej możliwości zbudowania socjalizmu i komunizmu w Chinach, kraju historycznie zacofanym, w którym podstawą bytu większości  ludności było biedne, rozdrobnione i ekstremalnie zacofane pod względem postępu technicznego rolnictwo. Co prawda uspółdzielczenie wsi w latach 50tych przyniosło pewien wzrost wydajności pracy, ale późniejsze zmiany spółdzielni w komuny wiejskie, będące formą ich centralizacji i administracyjnego komenderowania przyczyniły się do spadku tej wydajności, podobnie jak spadku zaufania do polityki rolnej KPCh. Na  to nakładały się błędy polityki „Wielkiego Skoku” i „rewolucji proletariackiej”, które doprowadził do chaosu gospodarczego i radykalnego spadku produkcji rolnej, co skutkowało głodem  a nawet śmiercią głodową w licznych prowincjach chińskich. Ten woluntarystyczny etap rządów Mao Zedonga pozostaje do dziś złym wspomnieniem po schyłkowych rządach Wielkiego Sternika.[8]

.

Mao Zedeong

.

Problem jednak nie był tylko wynikiem błędów Mao, w tym czasie w KPCh toczyła się ostra walka pomiędzy różnymi frakcjami partyjnymi, w tym między frakcją lewacką kierowaną przez marszałka Lin Biao i małżonkę Mao Zedonga p. Jiang Qing, stojących na stanowisku skrajnego egalitaryzmu, zwanego też „koszarowym socjalizmem”. Głównym oponentem tej frakcji była frakcja Deng Xiaopinga i Liu Szaotsi, którzy uważali, że dla rozwiązania problemów Chin, kraju ekstremalnie biednego i zacofanego historycznie, niezbędne jest szerokie otwarcie na świat i wejście na drogę kooperacji z rozwiniętymi państwami kapitalistycznymi, nie stając się równocześnie ich satelitą. Ażeby przyspieszyć rozwój Chin trzeba się było cofnąć nie o jeden krok, ograniczyć a nawet zrezygnować z deklarowanych konstytucyjnie licznych praw socjalnych. Zezwolić na legalną działalność chińskiej inicjatywie prywatnej i wpuścić na teren kraju wielki kapitał zagraniczny, jego potężne korporacje, a także banki, które uruchomiły wielką produkcję, wykorzystując tanią siłę roboczą i surowce.[9]

Jak wiadomo po 40 latach polityka ta przyniosła wielkie osiągnięcia gospodarcze i społeczne, Chiny wyrosły na drugą gospodarkę świata, wyprowadzono z nędzy ponad 700 mln Chińczyków, jednocześnie kraj podzielił się wewnętrznie, społecznie i klasowo, powstały nowoczesne gałęzie przemysłu, rozwinęły się nowoczesne usługi, które tworzą ponad 90% PKB, jednocześnie odrodziła się wielka narodowa burżuazja, nadal nie jest rozwiązany problem modernizacji rolnictwa, na wsi zamieszkuje ponad pół mlrda ludzi, których dochody są  średnio 3 razy niższe niż dochody ludności miejskiej. KPCh przyjmując program socjalistycznej gospodarki rynkowej nie odrzuciła zasady walki klasowej, przyjęła jednak, że na obecnym etapie nie jest ona główną sprzecznością. Podstawową sprzecznością współczesnych Chin jest sprzeczność między rozwojem sił wytwórczych a rosnącymi potrzebami narodu chińskiego. Główny wysiłek narodu powinien iść w kierunku maksymalnego uwolnienia sił wytwórczych w oparciu o rosnące zasoby wewnętrzne, ale także otwarcie się na zewnątrz i szeroką kooperację z zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, handel, instytucjami naukowo-technologicznymi i finansowymi.

Socjalizm jako ustrój społeczny nie jest w Chinach zagrożony. Kontrrewolucja trzymana jest w ryzach. Kierowniczą siłą pozostaje nadal Komunistyczna Partia Chin, stojąca na gruncie marksizmu-leninizmu i myśli Mao Zedonga, a jej głównym zadaniem jest wyrażanie i obrona interesów ludzi pracy. W związku z tym główna linia ideologiczna i polityka partii przyjęła postać tzw. czterech zasad: 1. trzymania się socjalistycznej drogi, 2. przestrzegania demokratycznej dyktatury ludu (proletariatu), 3. przestrzegania kierowniczej roli partii komunistycznej i 4. przestrzegania marksizmu-leninizmu i myśli Mao Zedonga. Jednocześnie złagodzono dotychczasową politykę w stosunku do konfucjanizmu, który w Chinach był i jest nie tylko większości  ludności było biedne, rozdrobnione i ekstremalnie zacofane pod względem postępu technicznego rolnictwo. Co prawda uspółdzielczenie wsi w latach 50tych przyniosło pewien wzrost wydajności pracy, ale późniejsze zmiany spółdzielni w komuny wiejskie, będące formą ich centralizacji i administracyjnego komenderowania przyczyniły się do spadku tej wydajności, podobnie jak spadku zaufania do polityki rolnej KPCh. Na  to nakładały się błędy polityki „Wielkiego Skoku” i „rewolucji proletariackiej”, które doprowadził do chaosu gospodarczego i radykalnego spadku produkcji rolnej, co skutkowało głodem  a nawet śmiercią głodową w licznych prowincjach chińskich. Ten woluntarystyczny etap rządów Mao Zedonga pozostaje do dziś złym wspomnieniem po schyłkowych rządach Wielkiego Sternika.[10]

Problem jednak nie był tylko wynikiem błędów Mao, w tym czasie w KPCh toczyła się ostra walka pomiędzy różnymi frakcjami partyjnymi, w tym między frakcją lewacką kierowaną przez marszałka Lin Biao i małżonkę Mao Zedonga p. Jiang Qing, stojących na stanowisku skrajnego egalitaryzmu, zwanego też „koszarowym socjalizmem”. Głównym oponentem tej frakcji była frakcja Deng Xiaopinga i Liu Szaotsi, którzy uważali, że dla rozwiązania problemów Chin, kraju ekstremalnie biednego i zacofanego historycznie, niezbędne jest szerokie otwarcie na świat i wejście na drogę kooperacji z rozwiniętymi państwami kapitalistycznymi, nie stając się równocześnie ich satelitą. Ażeby przyspieszyć rozwój Chin trzeba się było cofnąć nie o jeden krok, ograniczyć a nawet zrezygnować z deklarowanych konstytucyjnie licznych praw socjalnych. Zezwolić na legalną działalność chińskiej inicjatywie prywatnej i wpuścić na teren kraju wielki kapitał zagraniczny, jego potężne korporacje, a także banki, które uruchomiły wielką produkcję, wykorzystując tanią siłę roboczą i surowce.[11]

Jak wiadomo po 40 latach polityka ta przyniosła wielkie osiągnięcia gospodarcze i społeczne, Chiny wyrosły na drugą gospodarkę świata, wyprowadzono z nędzy ponad 700 mln Chińczyków, jednocześnie kraj podzielił się wewnętrznie, społecznie i klasowo, powstały nowoczesne gałęzie przemysłu, rozwinęły się nowoczesne usługi, które tworzą ponad 90% PKB, jednocześnie odrodziła się wielka narodowa burżuazja, nadal nie jest rozwiązany problem modernizacji rolnictwa, na wsi zamieszkuje ponad pół mlrda ludzi, których dochody są  średnio 3 razy niższe niż dochody ludności miejskiej. KPCh przyjmując program socjalistycznej gospodarki rynkowej nie odrzuciła zasady walki klasowej, przyjęła jednak, że na obecnym etapie nie jest ona główną sprzecznością. Podstawową sprzecznością współczesnych Chin jest sprzeczność między rozwojem sił wytwórczych a rosnącymi potrzebami narodu chińskiego. Główny wysiłek narodu powinien iść w kierunku maksymalnego uwolnienia sił wytwórczych w oparciu o rosnące zasoby wewnętrzne, ale także otwarcie się na zewnątrz i szeroką kooperację z zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, handel, instytucjami naukowo-technologicznymi i finansowymi.

Socjalizm jako ustrój społeczny nie jest w Chinach zagrożony. Kontrrewolucja trzymana jest w ryzach. Kierowniczą siłą pozostaje nadal Komunistyczna Partia Chin, stojąca na gruncie marksizmu-leninizmu i myśli Mao Zedonga, a jej głównym zadaniem jest wyrażanie i obrona interesów ludzi pracy. W związku z tym główna linia ideologiczna i polityka partii przyjęła postać tzw. czterech zasad: 1. trzymania się socjalistycznej drogi, 2. przestrzegania demokratycznej dyktatury ludu (proletariatu), 3. przestrzegania kierowniczej roli partii komunistycznej i 4. przestrzegania marksizmu-leninizmu i myśli Mao Zedonga. Jednocześnie złagodzono dotychczasową politykę w stosunku do konfucjanizmu, który w Chinach był i jest nie tylko rozbudowanym nurtem filozoficznym, oddziaływającym na światopogląd licznych mas ludowych, świata urzędniczego, ale częściowo będącym także jedną z głównych religii w Chinach, której wyznawcy jeszcze w 1956 r. stanowili ok. 300 mln wiernych i była to jedna z trzech głównych religii obok taoizmu i buddyzmu. Zaprzestano dawnych praktyk administracyjno-prawnego prześladowania konfucjanizmu, z więzień i obozów reedukacyjnych zwolniono aktywnych konfucjanistów a więc głoszących publicznie poglądy konfucjańskie, zwrócono skonfiskowano księgi konfucjańskie, jednym słowem konfucjanizm uznano jako światopogląd filozoficzny prywatny i osobisty, niezagrażający ustrojowi. W związku z tym pojawia się potrzeba przedstawienia zarysu filozofii konfucjańskiej i jej rozwoju na tle dawnych epok.[12]

.

PRZYPISY: