.
Prof. zw. dr hab. Zbigniew Wiktor
Uniwersytet Wrocławski
.
(Artykuł napisany z okazji 100 rocznicy powstania Komunistycznej Partii Chin -1.7.1921 r.)
1. Chińska droga do socjalizmu jako przedmiot krytyki
Socjalistyczna gospodarka rynkowa lub szerzej chińska droga do socjalizmu jest przedmiotem głębokiej kontrowersji ideowej, politycznej i gospodarczej nie tylko w samych Chinach, szczególnie w gremiach kierowniczych KPCh, także w międzynarodowym ruchu robotniczym i komunistycznym. Z jednej strony jest ona postrzegana jako nowatorskie rozwinięcie marksizmu, które ma zastosowanie w kraju o słabym rozwoju gospodarczym, w tym w szczególności przemysłu oraz z licznymi pozostałościami struktur i stosunków przedkapitalistycznych formacji społecznych. Z drugiej strony formułowane są krytyczne opinie i oceny, zarzucające Deng Xiaopingowi, jego reformom i kontynuatorom odejście od podstawowych zasad i wartości marksizmu i naukowego socjalizmu i przejście na stronę kontrrewolucji, zdradę sprawy socjalizmu i pokojową restaurację kapitalizmu. Kwestia ta jest żywo dyskutowana nie tylko w Chinach, także w poszczególnych partiach komunistycznych i na różnych konferencjach międzynarodowego ruchu komunistycznego i dzieli ten ruch na stronnictwo pro- i anty-chińskie w rozumieniu partyjno – ideologicznym i politycznym.
Kwestia jest bardzo złożona w wielu płaszczyznach. Po pierwsze, rozbieżności i różnice między Komunistyczną Partią Chin a innymi partiami komunistycznymi nie zaczęły się tylko od końca lat 70. XX wieku, kiedy w Chinach zaczęto wprowadzać nowe mechanizmy gospodarowania, określone później jako „socjalistyczna gospodarka rynkowa”. Różnice te nie powstały dopiero po śmierci Mao Zedonga we wrześniu 1976 roku. Dawały one o sobie znać od początku powstawania Komunistycznej Partii Chin w lipcu 1921 roku, kiedy powstała ona ze skromnej grupy chińskich marksistów, którzy na spotkaniu 1 lipca 1921 w Szanghaju ogłosili się jako Komunistyczna Partia Chin. KPCh powstała przy dużej pomocy założonej w 1919 Międzynarodówki Komunistycznej i jej radzieckich doradców, którzy w programie, strategii i taktyce działania nowej partii lansowali zastosowanie rewolucyjnej drogi w walce z burżuazyjno – obszarniczymi rządami w Chinach i o socjalizm w oparciu o wzory partii bolszewickiej w Rosji. Przypomnijmy, że leninowska koncepcja rewolucji proletariackiej polegała m.in. na organizowaniu proletariatu fabrycznego i zbrojne obalenie starego systemu, zdobycie władzy w głównych ośrodkach miejskich, a następnie poszczególnych regionach i całym kraju. I ten plan powiódł się w Rosji, choć walki rewolucyjne trwały kilka lat i m.in. w następstwie doprowadziły do dużych zniszczeń kraju. Fiasko natomiast poniosła druga część twierdzenia Lenina o możliwości zwycięstwa rewolucji proletariackiej w skali światowej, co komplikowało sytuację ideowo-polityczną partii komunistycznych nie tylko w Rosji.
W Chinach była bardziej zacofana struktura gospodarcza i społeczna, przemysł był we wstępnej fazie rozwoju, głównie w miastach nadmorskich i w centrach, gdzie wydobywano cenne surowce. Około 90% społeczeństwa zajmowało się rolnictwem, w większości byli to ekstremalnie biedni chłopi i wiejski proletariat. Proletariat przemysłowy obejmował nie więcej niż 1% zatrudnionych i pozostawał pod silnym wpływem kapitału zagranicznego oraz wartości i zasad konfucjańskich. Koncepcja walki o władzę w Chinach w oparciu o słaby proletariat miejski – lansowana przez doradców Międzynarodówki Komunistycznej – załamała się w 1927 roku, kiedy KPCh próbowała wzniecić powstanie antykapitalistyczne w miastach, ale próba ta zakończyła się masakrą komunistów przez wojska generała Czang Kaj-szeka. W następnych latach odbudowę szeregów komunistycznej Partii Chin podjął Mao Zedong budując ją w oparciu o proletariat wiejski i biednych chłopów. Po wielu latach ta nowa KPCh stałą się silną organizacją, odrodziła ideologię komunistyczną w Chinach i po tzw. „Długim Marszu” w 1934-35 roku ukształtowała się jako wielka rewolucyjna siła, która potrafiła zdobyć zaufanie chińskiego ludu swą konsekwencją w walce z okupantem japońskim i przeciwko rządom burżuazji i obszarników skupionych wokół Kuomintangu i generała Czang Kaj-szeka. W 1949 roku prawie całe Chiny znajdowały się pod kontrolą Komunistycznej Partii Chin i 1 października Mao Zedong w Pekinie ogłosił powstanie Chińskiej Republiki Ludowej.
Przypomnienie tych podstawowych faktów historycznych było niezbędne, by wskazać odrębność chińskiej rewolucji, która od początku stawiała różne cele polityczne i gospodarcze. Była to walka z kapitalizmem, burżuazją i obszarnikami, z pozostałościami zmurszałego ustroju feudalnego, odwiecznych struktur cesarskich, walka o reformę rolną, walka z samowolą tzw. „warlordów”, czyli generałów – watażków, którzy rujnowali kraj wojnami wewnętrznymi, walka z mocarstwami kolonialnymi, głównie z Japonią, walka od demokrację. Dopiero po zwycięstwie rewolucji w 1949 roku KPCh mogła postawić kwestię walki o przemiany socjalistyczne, które realizowano głównie w oparciu o przykład ZSRR, wzorując się na jego rozwiązaniach gospodarczych, polityczno – państwowych oraz korzystając z dużej pomocy finansowej, technicznej i kadrowej Związku Radzieckiego i europejskich krajów demokracji ludowej. Dużym doświadczeniem w kształtowaniu nowego ustroju społecznego były tzw. „bazy radzieckie”, czyli wyzwolone w okresie walki o władzę tereny, na których kształtowały się początki instytucji i stosunków demokratycznych i socjalistycznych, co było oryginalne i nawet w początkowej fazie odróżniało chińską drogę do socjalizmu od rosyjskiej.
Przemiany realizowane od 1949 r. przyniosły po prawie 30 latach latach rządów Mao Zedonga duże przekształcenia społeczno – gospodarcze i stworzyły stabilny fundament pod budowę socjalizmu w Chińskiej Republice Ludowej, przede wszystkim rozwijano przemysł ciężki, budowano nowoczesną infrastrukturę komunikacyjną, kształtowały się nowe wielkie oddziały proletariatu fabrycznego, na wsi zakładano spółdzielnie produkcyjne i rozwiązywano wielkie problemy egzystencjalne rolników. W nowych realiach politycznych i międzynarodowych Mao Zedong zrozumiał, że bez pomocy ZSRR i europejskich krajów demokracji ludowej sprawa utrzymania władzy w Chinach przez komunistów, a przede wszystkim realizacja wielkich programów modernizacyjnych i rozwojowych chińskiej gospodarki w kierunku socjalizmu, może stanąć pod znakiem zapytania. Dlatego pilnie studiował doświadczenia rewolucyjnych przemian i budowy podstaw socjalizmu w ZSRR, był dla Chin Leninem i Stalinem i w swych pismach często nawiązywał do ich prac politycznych i teoretycznych (choć nie unikał także cytatów z prac konfucjańskich). Był wielkim rewolucjonistą, który stworzył podwaliny pod socjalizm i wprowadził ponownie Chiny na tory światowej polityki, ale także nie uniknął błędów, które były m.in. konsekwencją tzw. „ Wielkiego Skoku” i „Rewolucji kulturalnej”. Błędy te wyrastały z woluntaryzmu Mao Zedonga i miały duże negatywne następstwa nie tylko dla Chin, spowodowały także głębokie podziały w łonie międzynarodowego ruchu komunistycznego, co wiązało się też z głębokimi zmianami ideowo – politycznymi w ZSRR i KPZR po śmierci Stalina w 1953 roku i rewizjonistyczną polityką Nikity Chruszczowa i jego następców w Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.
Można więc skonstatować, że obecne różnice i rozbieżności między Komunistyczną Partią Chin a innymi partiami komunistycznymi nie są tylko wynikiem wdrożenia i realizacji „socjalistycznej gospodarki rynkowej” przez następcę Mao Zedonga Deng Xiaopinga i kolejne generacje chińskich komunistów, ale mają głębsze przyczyny i uzasadnienie w różnicach rozwoju gospodarczego i kulturalno – cywilizacyjnego Chin, ich odrębnej wiele tysięcy lat liczącej drogi rozwojowej, które Marks w połowie XIX wieku określał jako azjatycki sposób produkcji i w związku z tym wszelkie próby przeniesienie rozwiązań i instytucji z innych kręgów kulturowych zawodziły i przynosiły fiasko. Chiny musiały poszukiwać własnej drogi do socjalizmu i jego budowy. Jest to problem w pełni aktualny dla licznych innych ludów i narodów kolonialnych i postkolonialnych Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej, które dążą do wyzwolenia się spod jarzma kolonializmu, neokolonializmu, kapitalizmu i imperializmu. Chińska droga do socjalizmu jest dla niektórych z nich bardzo atrakcyjnym projektem społeczno – politycznym i gospodarczym.
Kwestia wykorzystania rynku, a także dopuszczenia innych niż państwowy i spółdzielczy sektory gospodarczo – własnościowe przejawiała się nie tylko w Chinach. Jak wiadomo od czasów Marksa w ruchu robotniczym koncepcja gospodarki socjalistycznej oparta była o projekt gospodarki planowej z reguły w postaci scentralizowanej. Miała ona ustrzec społeczeństwo socjalistyczne od kryzysów i chaosu gospodarczego, charakterystycznych dla gospodarki kapitalistycznej. Trudności z wdrożeniem tej zasady wystąpiły od początku w radzieckiej Rosji i we wczesnych latach ZSRR, kiedy rewolucja rodziła się w wielkich bólach i możliwości ogarnięcia chaosu porewolucyjnego były przez bolszewików rozwiązywane w oparciu o zasady komunizmu wojennego. Rosja porewolucyjna stała przed olbrzymimi problemami będącymi następstwem zniszczeń gospodarczych w wyniku wojny i rewolucji. Kierownictwo RKP(b) na czele z Leninem zdecydowali się na zmianę taktyki i wdrożyli tzw. „nową politykę ekonomiczną” (NEP), która zastąpiła warunki i mechanizmy komunizmu wojennego dopuszczeniem rynku i nową polityką podatkową. Powstały duże możliwości dla legalnej działalności dla gospodarki chłopskiej. Chłopi uzyskali duże możliwości dodatkowej produkcji i sprzedaży nadwyżek rolnych po cenach rynkowych, co przyczyniło się do lepszego zaspokojenia potrzeb żywnościowych mieszkańców miast. Oczywiście prowadziło to do rozwarstwienia wsi i wprowadzało stosunki drobnokapitalistyczne, ale w tym czasie władza bolszewików była już na tyle umocniona, że nie obawiano się jej obalenia, a jednocześnie lepiej rozwiązywano problemy zaopatrzenia i wymiany między miastem a wsią.
O wiele większym następstwem na rzecz rynku i aktywizacji sektora drobnokapitalistycznego było dopuszczenie do legalnego działania w zakresie drobnej produkcji przemysłowej i usług rodzimego drobnomieszczaństwa w miastach, a w znacznie szerszym kontekście dopuszczenie wielkich firm kapitału zagranicznego, który pod kontrolą radzieckiego państwa uzyskał duże możliwości działania, co przyczyniło się do znacznego ożywienia gospodarczego i jednocześnie odradzało stosunki kapitalistyczne w Rosji na szerszą skalę. Likwidacja nowej polityki ekonomicznej nastąpiła w Związku Radzieckim pod koniec lat 20 – tych, kiedy wdrożono politykę kolektywizacji rolnictwa i scentralizowanej gospodarki planowej, której podstawą był pierwszy plan pięcioletni (lata 1929 – 1933).
Pewne elementy rynku występowały też w krajach demokracji ludowej w Europie, w szczególności w ich początkowej fazie funkcjonowania. W latach 1944 – 1945 powstawały kraje demokracji ludowej, które w oparciu o rewolucję ludowo – demokratyczną i budowę podstaw socjalizmu realizowały przemiany ustrojowe. W szczególności sektor drobnotowarowy był mocny w Polsce, głównie w rolnictwie, gdzie zdecydowanie dominowała gospodarka indywidualna, a próby jej uspółdzielczenia przynosiły ograniczone rezultaty (w 1955 roku maksimum 8%). Po 1956 roku władze pod kierownictwem nowego pierwszego sekretarza Władysława Gomułki zrezygnowały z polityki forsowania kolektywizacji i przeszły na drogę stopniowych przekształceń i pośrednich form uspołecznienia rolnictwa. W Polsce po 1956 roku nastąpiło także ożywienie i wzrost sektora drobnokapitalistycznego w miastach, głównie w usługach i mniejszej produkcji przemysłowej w zakładach zatrudniających nie więcej niż 50 osób. Relatywnie duży był udział sektora drobnokapitalistycznego w Niemieckiej Republice Demokratycznej, funkcjonowała tam nawet środowiskowa partia polityczna – Partia Liberalno – Demoratyczna Niemiec, obsługująca ten sektor politycznie. Jeszcze większy był udział sektorów niespołecznych w gospodarce Jugosławii, w której duże możliwości działalności gospodarczej miały sektory prywatne w mieście i na wsi. W jugosłowiańskiej gospodarce duży był udział korporacji kapitalistycznych. Jugosławia była mocniej wciągana w mechanizmy gospodarki kapitalistycznej także w następstwie dużych możliwości podejmowania pracy przez jugosłowiańskich gastarbeiterów nie tylko w Republice Federalnej Niemiec. Jugosławia stworzyła oryginalną drogę przemian socjalistycznych i była mniej powiązana politycznie i gospodarczo ze Związkiem Radzieckim i krajami wspólnoty socjalistycznej.
Pozostałości sektorów gospodarki indywidualnej i gospodarki kapitalistycznej były konsekwencją słabego rozwoju sił wytwórczych, głównie przemysłu w krajach, które w XX wieku wkroczyły na drogę rewolucji i budowy socjalizmu i konieczności znacznego wydłużenia okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu. Sektory drobnokapitalistyczne znacznie trudniej poddawały się mechanizmom zarządzania w ramach centralnego planowania i konserwowały warunki dla żywiołowo odradzającego się rynku drobnokapitalistycznego. Miało to swoje negatywne następstwa dla odradzających się sprzeczności społeczno – klasowych, wpływało na odradzanie i umacnianie stosunków kapitalistycznych, głównie w formie drobnomieszczańskiej, umacniało światopogląd burżuazyjno – kapitalistyczny i było ważnym instrumentem osłabiania ideologii socjalistycznej, ale nie miały one decydującego wpływu na zachowania polityczne ludzi pracy. Decydujące znaczenie miały wielkie ośrodki burżuazyjne świata kapitalistycznego, które wykorzystywały swą przewagę ekonomiczną i wojskową w walce z państwami socjalistycznymi i ideologią socjalistyczną, natomiast wykorzystywały drobny kapitalizm dla erozji socjalizmu. Próby ograniczania sektora drobnokapitalistycznego i przyspieszenia jego przekształceń także w oparciu metody administracyjne przynosiły np. w Polsce ograniczone rezultaty ekonomiczne a jednocześnie spychało tę warstwę w ramiona burżuazji i osłabiało front sił prodemokratycznych i prosocjalistycznych.
Kwestia wykorzystania sektorów drobnokapitalistycznych, a także wejścia na drogę większej kooperacji z wielkim zagranicznym kapitałem ujawniła się w Chińskiej Republice Ludowej w schyłkowych latach rządów Mao Zedonga, który był wychowankiem i kontynuatorem starej leninowskiej szkoły komunizmu, zakładającej szybkie a nawet jak określał Marks w swych wcześniejszych pracach „błyskawiczne rewolucyjne przejście od kapitalizmu do socjalizmu” („auf einamal und gleichzeitlich”), co było uwarunkowane i uzasadnione rozwojem ówczesnych stosunków i sprzecznościami liberalnego kapitalizmu i co miało się odbyć w najbardziej rozwiniętych metropoliach kapitalizmu i niejako automatycznie pociągać zmiany w pozostałych krajach, w szczególności uzależnionych przez różne formy kolonializmu.
Historia jednak potoczyła się inaczej niż prognozowali to nawet najbardziej genialni myśliciele. Doświadczenia Komuny Paryskiej z 1871 roku potwierdziły wielką złożoność możliwości zwycięskiej rewolucji socjalistycznej w rozwiniętej gospodarczo Francji, dysponującej dużymi osiągnięciami republikańskimi i demokracji burżuazyjnej. Francuska burżuazja wykorzystała swą przewagę wojskową i ekonomiczną i błyskawicznie przy pomocy pruskich okupantów rozprawiła się z Komuną Paryską. Jeszcze bardziej złożona była sytuacja w Rosji, w której bolszewicy pod wodzą Lenina stanęli na czele rosyjskiej rewolucji, w lutym 1917 roku obalono zmurszały carat, a w październiku 1917 roku obalono rządy burżuazyjno – obszarnicze. Jak się okazało warunki i możliwości budowania nowego socjalistycznego społeczeństwa w Rosji były bardzo trudne i napotkały na niespotykane dotychczas bariery. Przede wszystkim dawała o sobie znać zacofana struktura społeczna, brak demokratycznych tradycji, zdecydowana większość społeczeństwa żyła z pracy na roli, przemysł wraz z rodzącą się dopiero klasą robotniczą stanowił niewielką część gospodarki i rozwijał się wyspowo w niektórych częściach Rosji. Bolszewicy wykorzystali dużą koncentrację przemysłowego proletariatu w głównych centrach miejskich i ośrodkach przemysłowych, zdobyli inicjatywę polityczną i wykorzystali słabość dawnego carskiego i burżuazyjnego aparatu państwowego, głównie armii i zdobywali coraz większe poparcie mas pracujących, w tym także biednych chłopów, których pozyskano hasłami pokoju i obietnicą zaspokojenia ich wiecznego głodu ziemi w konsekwencji parcelacji wielkich majątków obszarniczych. Ziemia w rewolucyjnej Rosji została upaństwowiona, podobnie jak przemysł i banki. Chłopi mieli prawo jej użytkowania, co rodziło później inne sprzeczności.
Podobna była, choć jeszcze bardziej skomplikowana, sytuacja w Chinach. Rewolucja demokratyczna i socjalistyczna kierowana przez KPCh rozwiązywała liczne dotychczasowe sprzeczności i pozwoliła znacznie poprawić warunki bytowe mas pracujących, głównym źródłem akumulacji było słabo rozwinięte rolnictwo i ręczna praca setek milionów ludzi. Przemysł był słabo rozwinięty i jego nacjonalizacja nie zmieniały jakościowo gospodarki chińskiej, dotyczyło to także przejętych nielicznych zakładów kapitału zagranicznego. Od początku rewolucji Chińska Republika Ludowa stanęła w obliczu embarga gospodarczego i sankcji państw imperialistycznych, a przede wszystkim bezpośredniego zagrożenia wojennego, które w całej okazałości wykazała agresja USA i ich sojuszników w Korei w latach 1950 – 1953, a później w Wietnamie. Dodatkowym czynnikiem komplikującymi sytuację gospodarczą i socjalną był wielki przyrost naturalny, który w ciągu jednego pokolenia doprowadził do prawie podwojenia liczby ludności i który relatywizował wielkie osiągnięcia gospodarki socjalistycznej, np. ciągle wielka była liczba osób, szczególnie na wsi, żyjących w warunkach ekstremalnej nędzy (300 mln).
W tej sytuacji w części kierownictwa KPCh rozwinęła się koncepcja przyspieszenia rozwoju społeczno – gospodarczego poprzez większe otwarcie na kapitały zagraniczne i aktywizację własnej wewnętrznej inicjatywy prywatnej. Koncepcję tę bardzo ostro zwalczał Mao Zedong i zwolennicy tzw. „koszarowego socjalizmu”. Mao określał ją jako odejście od socjalizmu, a nawet jego zdradę, oskarżając jej zwolenników jako „kroczących drogą kapitalistyczną”, których okrutnie karał, odsuwał od stanowisk, więził i często zsyłał na daleką, głuchą wieś do obozów odosobnienia, by tam uczyli się szacunku do pracy od często prymitywnych wieśniaków. Doświadczyli tego Deng Xiaoping, który przez wiele lat odsunięty został z kierownictwa partii, ale przeżył „wiejską edukację”, a także Liu Shaotsi (były Prezydent ChRL), który w wyniku ciężkich warunków zmarł na wygnaniu. Dotyczyło to także ojca obecnego Prezydenta ChRL i Sekretarza Generalnego Xi Jinpinga, który w latach 60 – tych pełnił funkcję wicepremiera rządu ChRL, był on zesłany wraz z rodziną i bez wątpienia odbiło się to na losach byłego wicepremiera, a także jego syna, który nabierał tam nowego doświadczenia społeczno – politycznego. Wymienia się tu tylko kilka nazwisk, problem miał jednak charakter masowy i dowodzi, jak głębokie podziały dzieliły całą partię i społeczeństwo.
Deng Xiaoping i jego towarzysze, wychodzili z założenia, że socjalizm w Chinach mocno się zakotwiczył i nie zagraża mu niebezpieczeństwo kontrrewolucji, lidzie pracy zaspokoili swe podstawowe potrzeby społeczne, ale mówiąc obrazowo socjalizm rozbudził apetyt społeczeństwa nie tylko na zaspokojenie potrzeb żywnościowych, także dóbr wyższego rzędu, ale gospodarka chińska nadal chronicznie cierpiała na brak kapitałów zewnętrznych i szerokiego styku z rozwiniętymi produkcyjnie i technologicznie gospodarkami, a możliwości wewnętrzne były bardzo ograniczone. Doskwierały wspomniane sankcje i embargo. Doświadczenia sąsiedniego Singapuru i innych tzw. „tygrysów azjatyckich”, w tym Hongkongu, Tajwanu i Korei południowej dowodziły, że to otwarcie może mieć duże korzystne następstwa dla rozwoju i modernizacji chińskiej gospodarki. Koncepcja Deng Xiaopinga nie zakładała absolutnie ideowo-politycznego poddania się KPCh i ChRL hegemonii amerykańskiej i likwidacji socjalizmu. Nowe kierownictwo Chin wyciągnęło wnioski z kapitulanckiej polityki KPZR i krajów demokracji ludowej w Europie, które zdradziły socjalizm, porozumiały się z siłami antykomunistycznymi i przeszły na stronę kontrrewolucji. KPCh zmieniła taktykę, ale nie strategię podążania do socjalizmu a w dalszej perspektywie do komunizmu, traktując tę drogę jako podstawę do odmiennego traktowania okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu, znacznie wydłużoną, jako niezbędny etap przemian gospodarczych i społecznych, wymagający wszechstronnej modernizacji gospodarki, w szczególności nowoczesnych gałęzi przemysłowych, komunikacji, zarządzania a także przyspieszenia zmian struktury społeczno-klasowej w kraju, który z powodów historycznych startował do socjalizmu z bardzo niskiego poziomu rozwoju i co wymaga nie lat , lecz ich dziesiątków a nawet setkę, tak jak to obecnie realistycznie oceniają dokumenty zjazdowe KPCh. Oznaczało to głównie przyspieszenie rozwoju nowoczesnych sił wytwórczych na miarę już nie tylko przemysłową, lecz rewolucji naukowo-technicznej, społeczeństwa wiedzy, szybką urbanizację kraju, powstanie i rozwój nowoczesnych oddziałów klasy robotniczej, rozwój i upowszechnienie zdobyczy oświaty kultury oraz stopniowe zmniejszanie zatrudnienia w rolnictwie, jego modernizację i jego stopniowe uspołecznienie. Drogą do tego było rozwiązanie dotychczasowych komun ludowych, przekazanie hektarowych działek ziemi w użytkowanie na 30 lat rodzinom chłopskim, żeby miały one minimum w zakresie utrzymania się, a jednocześnie ekonomicznej aktywizacji wielkiego potencjału nadwyżek wiejskiej siły roboczej w dynamicznie rozwijających się miastach nadmorskich i w Chinach centralnych. Uruchomiło to wielką armię tzw robotników sezonowych, liczącą obecnie około 280 mln ludzi, która jest jednym z kół zamachowych dynamicznego rozwoju ChRL w ciągu ostatnich więcej niż 40 lat lat.
Oczywiście ujawniły się także słabsze strony tej koncepcji, jest to częściowe uzależnienie od światowej gospodarki kapitalistycznej, mającej globalny charakter, od kapitałów państw imperialistycznych, które zainwestowały w Chinach biliony dolarów i odtwarzają na masową skalę wartości i stosunki kapitalistyczne. Pojawiły się głębokie różnice w dochodach, odrodziła się nie tylko mała i średnia, także wielka burżuazja chińska, która wchodzi w relacje finansowo-ekonomicznie ze wszystkimi grupami zagranicznego kapitału, ale na ogół politycznie i ideowo zachowuje się lojalnie w stosunku do własnego socjalistycznego państwa i partii komunistycznej. Nie oznacza to, że „po cichu” nie dąży ona do zmiany obecnego kapitalizmu państwowego na „normalny” kapitalizm, o czym świadczą ruchy dysydenckie typu Liu Xiaobo – laureata Pokojowej Nagrody Nobla sprzed ponad 10 lat. Gospodarka rynkowa pogłębiła wielkie sprzeczności społeczne i walka klasowa w Chinach zaostrza się na tle nie tylko pogłębiającego się rozwarstwienia finansowo-ekonomicznego, także w stosunkach międzynarodowych, głównie za sprawą wielkiej konkurencyjności chińskiej produkcji na światowych rynkach i m.in. wyraża się wielkim uzależnieniu USA i najbardziej rozwiniętych państw Unii Europejskiej od taniej produkcji i towarów chińskich. W tej sytuacji b. prezydent USA D. Trump ogłosił nową wojnę handlową z Chinami (nową zimną wojnę) i nałożył na nie nowe embargo, sankcje i restrykcje celno-finansowe. Politycy amerykańscy nie wykluczają w ciągu następnych 10 lat wejścia USA nawet w jakiś poważny konflikt wojenny z Chinami. W 2020 r. nastąpiła zmiana administracji federalnej w USA, prezydentem został kandydat Demokratów Joe Biden, także partii wielkiego kapitału, bardziej jednak otwartej na kwestie socjalne biedniejszych grup elektoratu, który zapowiedział liczne zmiany w odróżnieniu od polityki swego poprzednika, ale kontynuację polityki Trumpa w relacjach z Chińską Republiką Ludową. Oznacza to, że relacjach międzynarodowych ChRL jest głównym przeciwnikiem USA i przesunięcie ich głównych akcentów na Daleki Wschód jest wyrazem nie tylko wielkiego potencjału gospodarczego Chin, ale także odmienności polityczno-ustrojowej socjalistycznego państwa, rządzonego przez komunistów.
W następstwie upadku Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i ZSRR Chińska Republika Ludowa stała się w sposób niemal naturalny nowym światowym centrum postępu społecznego, walki o socjalizm, z kapitalizmem i imperializmem, walki o pokój i przeciwko wojnie. Komunistyczna Partia Chin i inne podmioty polityczne rozwijają liczne inicjatywy mające na celu rozwój współpracy z wszystkimi postępowymi siłami na świecie. Odnosi się to do partii komunistycznych, socjalistycznych, socjaldemokratycznych, ruchów ekologicznych a nawet postępowych nurtów sił prokapitalistycznych. Jako stały członek Rady Bezpieczeństwa ma wielkie możliwości działania politycznego w ramach systemu ONZ, Chiny są także aktywne w ruchu państw niezaangażowanych, w którym przejawia różne formy aktywności ideowo-politycznej, a przede wszystkim gospodarczej. Można nawet stwierdzić, że ten kierunek aktywności skierowany na kraje dawniej nazywane państwami 3. świata, a dziś krajami rozwijającymi się jest bardzo ważny, a nawet strategiczny nie tylko dla Chin ale i świata. Są to najczęściej państwa Afryki, Azji południowej, Ameryki Łacińskiej. Głównymi instrumentami tej polityki są wielkie projekty gospodarcze i w zakresie infrastruktury rozwijane w ramach tzw. nowych szlaków jedwabnych (One Belt One Road), na które rząd chiński w latach 2016-2020 wydał ok. 8 bln dolarów, rozwijane w celu zwiększenia i rozszerzenia wymiany handlowej Chin, ale także mające na celu wyjście z izolacji i okrążania Chin przez państwa imperialistyczne.
Nowe szlaki handlowe budowane są jako alternatywa wobec ewentualnej możliwości blokady wojskowej przez państwa imperialistyczne dotychczasowych dróg handlowych i odcięcia Chin np. od dostaw ropy naftowej ze źródeł Bliskiego Wschodu i Iranu. Jednocześnie chińskie korporacje inwestują na bardzo korzystnych warunkach w tych krajach, co jest nie tylko formą korzystnej pomocy dla nich, ale także pośrednio propagowania chińskich instytucji i stosunków – osiągnięć socjalizmu z chińską specyfiką. Pod tym względem Chiny ludowe kontynuują radziecką politykę wspierania w drugiej połowie XX w. sił postępowych w tych krajach, niektóre z nich ogłosiły wtedy możliwości rozwoju niekapitalistycznej drogi rozwoju, co było ważnym czynnikiem walki tych krajów z neokolonializmem. Chiny także zwiększyły swą aktywność w ruch państw niezaangażowanych, o czym już wspomniano. Wszystko to powoduje, że Komunistyczna Partia Chin i Chińska Republika Ludowa stają się nieoficjalnie nowym światowym centrum postępu społecznego, walki z kapitalizmem, o pokój i socjalizm. Podążają one odmienną drogą do socjalizmu, która nie może nie uwzględniać następstw i właściwości chińskiej kultury i cywilizacji i jest to fenomen, który nie jest przyjmowany ze zrozumieniem przez niektóre partie komunistyczne, w szczególności z kręgu europejskiego, na ogół stojących na stanowisku „ortodoksyjnego marksizmu”, zakładającego, że rewolucje socjalistyczne muszą wybuchać w najbardziej rozwiniętych krajach europejskich, ewentualnie także w USA, Kanadzie, a z krajów azjatyckich w Japonii, gdzie jednak kapitalizm mocno się „okopał” i mimo że obiektywnie są tam warunki rozwojowe i przesłanki ekonomiczne dla wprowadzenia ustroju socjalistycznego, to stosunki kapitalistyczne zapewnione są przez dominację militarno-policyjną i panowanie ideowo-polityczne kapitału. Partie i ośrodki burżuazyjne skutecznie utrzymują rządy wielkiego kapitału mimo cyklicznych kryzysów gospodarczo-finansowych, dzięki także częściowo zrealizowanym reformom i polityce partii socjaldemokratycznych, które wprowadziły pewne programy łagodzące sprzeczności społeczno-klasowe i zapobiegające narastaniu i pogłębianiu radykalizmu społecznego.
Konkludując ten wątek możemy stwierdzić, że międzynarodowa polityka Chińskiej Republiki Ludowej jest w dużym stopniu uogólnieniem rewolucyjnego doświadczenia KPCh, w której główną siłą walki o demokrację i socjalizm stały się wielkie rzesze wiejskiego proletariatu i biednego chłopstwa, które pod kierunkiem KPCh osiągnęły w 1949 r. epokowe zwycięstwo. Obecna polityka międzynarodowa KPCh, także wielkie projekty nowych szlaków jedwabnych są adresowane głównie do biednych ludów planety, radykalizują one miejscowe siły rewolucyjne i w ten sposób tworzy się i umacnia front antyimperialistyczny, złożony głównie z proletariatu państw rozwijających się, który otacza i spycha światowy imperializm do swoistego historycznego „narożnika”. „Światowa wieś” za sprawą wielkich i socjalistycznych Chin tworzy nowe fronty walki głównie z imperializmem USA i podlegającymi im NATO, ANZUS-em i wieloma innymi strukturami nie tylko militarno-wojskowymi światowego kapitalizmu. Wydaje się, że kwestia tej sprzeczności i odejścia od dotychczasowej taktyki walki o postęp społeczny i socjalizm jest głównym problemem teoretycznym, politycznym i ideologicznym współczesnego międzynarodowego ruchu robotniczego i komunistycznego.
Jakie argumenty przedstawiają rzecznicy tradycyjnych nurtów teoretycznych marksizmu w tej kwestii. Na ten temat toczy się ożywiona dyskusja w komunistycznych środkach masowego przekazu, na międzynarodowych konferencjach teoretyczno-politycznych i w poszczególnych partiach. Poglądy te reprezentowane są przez niektórych teoretyków i działaczy Komunistycznej Partii Grecji, Komunistycznej Partii Niemiec (KPD), a w ostatnim okresie przez środowiska skupione wokół czasopisma teoretycznego, wydawanego w Niemczech zachodnich (Hannover) „offen-siv”- Zeitschrift fuer Sozialismus und Frieden, m.in. w Nr 3/2021 (wydanie marzec-kwiecień 2021), w którym ukazał się obszerny artykuł Juergena Gepperta pt. Politische Analyse Chinas, s. 43-86, którego podstawowe tezy wraz z komentarzem zostaną przedstawione w dalszej części pracy.
Krytycy socjalistycznej gospodarki rynkowej a także chińskiej drogi do socjalizmu, w szczególności po śmierci Mao Zedonga we wrześniu 1976 r. wychodzą z podstawowego założenia, że zmiany w Chinach są częścią wielkiego światowego odchodzenia od socjalizmu i przechodzenia większości partii ruchu komunistycznego na pozycje nowego rewizjonizmu i reformizmu, które inaczej niż ich dawne nurty, zmierzające do osłabienia ruchu robotniczego i wmontowania go w część systemu kapitalistycznego (co dotyczyło głównie starej Socjaldemokracji), to obecne nurty zmierzają nie tyle do jego osłabienia, lecz do całkowitego obalenia „realnego socjalizmu”. Jest to więc o wiele bardziej szkodliwa działalność teoretyczna i ideowo-polityczna. Jako takie nurty te wpisują się w walkę między kapitalizmem i komunizmem i służą kontrrewolucji. Tak należy rozumieć wszystkie te nurty, które przedstawiają się jako „teoria socjalistycznej gospodarki rynkowej” i są one dużym zagrożeniem nie tylko dla poszczególnych partii, ale w ogóle dla całego międzynarodowego ruchu komunistycznego, gdyż osłabiają one ideologicznie partie i rozbijają je politycznie. Powstają w nich nieoficjalne frakcje, działające podskórnie i przyczyniają się nie tylko do osłabienia, ale nawet ich likwidacji. Dobrymi przykładami na potwierdzenie tych tez są losy partii robotniczych i komunistycznych w dawnym ZSRR i innych państwach tzw. realnego socjalizmu w Europie, a w szczególności w schyłkowym okresie Węgierskiej Republiki Ludowej, a także w Polsce w dawnej PZPR, w której większość kierownictwa przeszła w końcu lat 80-tych XX w. przeszła na pozycje kontrrewolucji, zdradziła resztki socjalizmu i w lutym 1990 r. na swym ostatnim zjeździe rozwiązała się, dokonując polityczne samobójstwo.
Zarysowane zjawiska ideowo-polityczne miały swą historię a nawet wcześniejsze przyczyny osłabiające ruch robotniczy we wcześniejszych fazach jego rozwoju. W szczególności należy wskazać wielkie zagrożenia rewizjonistyczne i reformistyczne, które wystąpiły pod koniec XIX w., objęły większość ówczesnych partii socjaldemokratycznych i doprowadziły do załamania się ówczesnego ruchu robotniczego i przekształcenia się socjaldemokracji w siły antysocjalistyczne, co było jedną z przyczyn wybuchu 1. wojny światowej, a w okresie międzywojennym do osłabienia nie tylko walki o socjalizm, ale i wybuchu nowej 2 wojny światowej. Obecna epoka po upadku ZSRR i realnego socjalizmu w Europie wpisuje się logicznie w te procesy, osłabiające sprawę socjalizmu i komunizmu na świecie.
Jako dalsze przykłady działalności tych niszczących sił można wskazać na Komunistyczną Partię Hiszpanii, będącej w 2. poł. XX w. jedną z silniejszych partii komunistycznych w zachodniej Europie, która pod koniec XX w. została bardzo osłabiona i z czasem całkowicie upadła. Głównymi przyczynami było m.in. przejście jej kierownictwa na pozycje eurokomunizmu, po upadku reżimu gen. Franco ogłosiła się nawet zwolenniczką monarchii konstytucyjnej i burżuazyjnego systemu wielopartyjnego. W następnych latach baza partyjna uległa dalszym podziałom ideologicznym i KPCh stała się partią marginesu politycznego. Podobne losy spotkały kiedyś przodującą w Europie Komunistyczną Partię Francji. W latach 70-tych XX w. przekształciła się ona w partię eurokomunistyczną, dystansującą się od „sowieckiego komunizmu”, w 2013 r. zrezygnowała z sierpa i młota jako logo partii. W rezultacie jedność ideowo-polityczna partii uległa głębokiej erozji, powstały różne grupy i frakcje, a w 2017 r. w wyborach KPF otrzymała poparcie zaledwie 2,49% głosów. Komunistyczna Partia Włoch także wstąpiła na ścieżkę eurokomunizmu, wcześniej niż KPF, zadeklarowała nawet, że NATO jest gwarantem włoskiej drogi do socjalizmu. W 1991 r. KPW zmieniła nazwę na Demokratyczną Partię Lewicy, nie mającą nic wspólnego z ideologią komunistyczną. To tylko niektóre przykłady ideologicznej i politycznej erozji ruchu komunistycznego w Europie, które doprowadziły wymienione partie do marginalizacji a nawet upadku. Przed podobnym losem stoi, zdaniem krytyków socjalistycznej gospodarki rynkowej i chińskiej drogi do socjalizmu obecna Komunistyczna Partia Chin, kontynuująca konsekwentnie reformy gospodarcze i polityczne, rozpoczęte w Chińskiej Republice Ludowej przed ponad 40 latach przez Deng Xiaopinga i jego następców. Więcej na ten temat wypowiedziała się Redakcja w/w wydania „offen – siv”, Fazit, s. 86-88.
Jednocześnie należy zauważyć, że na chińską drogę do socjalizmu, a przede wszystkim mechanizm socjalistycznej gospodarki rynkowej z zainteresowaniem patrzą a nawet wdrażają jej niektóre instytucje gospodarcze i stosunki niektóre kraje rozwijające się, a nawet socjalistyczne, np. od dawna Wietnam jako „socjalistycznie sterowaną gospodarkę” – od 2002 r., a ostatnio także Kuba, która na 8. zjeździe Komunistycznej Partii Kuby (Havana 16-19.IV.2021) zapowiedziała wdrożenie pewnych elementów tej gospodarki w swej praktyce ekonomicznej. Nawet niektóre przedsiębiorstwa KRLD kooperują w bardzo ograniczonym zakresie z przedsiębiorstwami Korei Płd.
.
Kontrowersje ideowo-polityczne w kwestii chińskiej drogi do socjalizmu ( cz. 2 )
