Artykuły

Greenwich czy GPS

.

Stanisław Dziuba

.

.Mapy południki, równoleżniki to powoli przeszłość. Teraz wystarczy: Internet, gogle. GPS i nowoczesne techniki wyznaczą nam trasę, określą nasz położenie. No może ten sposób jest dobry i praktykują go zarówno 15-to latkowie, a może i młodsze latorośle, nie mówiąc o 40-to latkach, Choć na trasach turystycznych jeszcze spotyka się,, dinozaurów” posługujących się mapami. A skoro mapa to i sieć południków i równoleżników.
Mapy towarzyszyły człowiekowi od wieków. Dla wyznaczenie konkretnego punktu, obiektu a nawet krainy geograficznej, posługujemy się siatką kartograficzną, która wyznacza nam długość i szerokość geograficzna, Do tego celu służy sieć równoleżników i południków. .Nie ma problemu przy wyznaczaniu szerokości geograficznej, bo wiadomo, że jej liczenie zaczyna się od najdłuższego równoleżnika. Jest on jeden – równik. Natomiast pojawia się problem z wyznaczaniem długości geograficznej, jako że przy ustalenie południka zerowego pojawiło się wiele kontrowersji.
Na jednej z pierwszych map z odwzorowania mi kartograficznymi, mianowicie ma mapie świata zamieszczonej przez Klaudiusza Ptolemeusza ( 90 – 168 n.e.) w dziele Geographike hyphegesis, południk zerowy przechodzi przez Wyspy Szczęśliwe ( ob. to Wyspy Kanaryjskie).
Odkrycia geograficzne spowodowały znaczne rozszerzenie horyzontu geograficznego wielu państw, zwłaszcza Europy, co spowodował duże zapotrzebowanie na nowe mapy świata, Stąd od drugiej połowy XVI w, zwłaszcza w Niderlandach i w Francji, ukazują się atlasy świata. Autorzy map zamieszczanych w tych atlasach, chcąc zaznaczyć swoją obecność na polu kartografii, na swych mapach przyjmują różne południki, jako południk początkowy. Flamandzki prekursor współczesnej kartografii Gerard Merkator, (autor odwzorowania walcowego, zwanego siatką Merkatora), na mapach zamieszczonych w atlasie wydanym w 1630 r,. południk zerowy wiedzie przez Azory. Natomiast holenderski kartograf Willem Blaeu, w tym samym czasie, południk ten przeprowadza przez wulkaniczny szczyt Pico del Teide ( 3 715 m n.p.m.), położony na wyspie Teneryfie, będącej częścią archipelagu Wysp Kanaryjskich. Inni kartografowie południk zerowy przeprowadzali jedna z Wysp Zielonego Przylądka.
W kocu, jak byśmy to powiedzieli współczesnym językiem król Francji Ludwik XIII ,,zdenerwował się” na tę różnorodność w wyznaczaniu południk zerowego. Na wniosek kardynała Richelieu, w 1634 r edyktem królewskim nakazał w atlasach francuskich, za południk zerowy przyjąć południk przechodzący przez zachodni brzeg wyspy El Hierro, zwana też Wyspą Południkową To wyspa leżąca najdalej na zachód i na południe w całym archipelagu Wysp Kanaryjskich, stąd bywa zaliczana do Mikaronezji, tj szeregu wysp wulkanicznych, leżących na pd-wsch. Atlantyku przy wybrzeżach Europy i Afryki. W 1 720 r francuski kartograf południk zerowy poprowadził przez Paryskie Obserwatorium Gwiezdne.
Do głosu dochodzą jednak Anglicy. We wschodniej części Londynu, na południowym brzegu Tamizy, czyli w Greenwich działa Obserwatorium Królewskie. Odgrywa ono znaczą rolę w nawigacji morskiej, A Królestwo Brytyjskie jest przecież potęgą na morzu. Obserwatorium to jest z jednym z sześciu nowopowstałych w połowie XVII w. obserwatoriów. Na marginesie warto zaznaczyć, że jedno z pierwszych powstało w 1637 r w Kopenhadze, A potem w Gdańsku w 1641 r., a to londyńskie w 1676 rok. Te poszukiwania południka zerowego zaczęło się w 1598 r., kiedy to król Hiszpanii Filip II, wyznaczył dużą nagrodę dla tego, kto opracuje najlepszą metodę wyznaczania długości geograficznej dla potrzeb żeglarzy. Pamiętany, że ląd amerykański Krzysztof Kolumb odkrył w 1492 r. A potem w następnych wiekach rozwinęła się żegluga morska, między Europą a Indiami Zachodnimi, jak wówczas nazywano Amerykę. Poza Hiszpanią, czy Portugalią, znaczący udział w żeglarskich podróżach na tej trasie odgrywały statki wypływające z Wysp Brytyjskich. Przez dziesiątki lat, statki te dla określania swojego położenia, używały tablic nawigacyjnych, których dane odnosiły się do południka Greenwich. A od 1750 r. wszystkie angielskie mapy morskie południk zerowy miały właśnie południk przechodzący przez Greenwich. Wprawdzie początkowo by to południk przechodzący przez kopułę Katedry Świętego Pawła. Dodatkowo londyńskie obserwatorium zyskało na znaczeniu po rozpoczęciu w 1 833 r. nadawania sygnału czasu Był on wysyłany o godz. 13.00. Ułatwiało to orientację czasu na statkach odbierających w czasie podróży morskich ten sygnał. Od lat 80-tych XIX wieku mapy morskie całego świata bazowały na południku Greenwich. Wreszcie na kongresie naukowym w 1883 r., odbywanym w Rzymie, zaproponowana by południk Greenwich był powszechnie stosowany do obliczania długości geograficzne i rachuby czasu. Natomiast w 1884 r. na kongresie w Waszyngtonie przyjęto południ Greenwich, jako podstawę do wyznaczania co 15 o stref czasowych. Południk zerowy przechodzący przez Greenwich przyjął się na mapach morskim, oraz w atlasach powszechnych i szkolnych. Wprawdzie jeszcze przez pewien czas niektóre państwa, na swoich mapach topograficznych stosował inne południki. Własne zerowe południki miała miedzy innymi: Rosja carska (południk przechodzący przez obserwatorium w Pułkowi pod Petersburgiem. To obserwatorium jest wpisane na Listę UNESCO. Działali w nim też polscy astronomowie. Był wśród nich Lucjan Grabowski, późniejszy profesor Politechniki Lwowskiej. W Pułkowie badał GK Persei – gwiazdę z gwiazdozbioru Perseusza, będąc na początku XX w. jedną z najjaśniejszych gwiazd nocnego nieba. W czasie wielkiego terroru (czystek politycznych), w ZSSR w latach 30-tych XX w na rozkaz Stalina. NKWD wymordowano wszystkich profesorów tego obserwatorium. W czasie II wojny światowej Niemcy ostrzelali i doszczętnie zniszczyli to obserwatorium. Zostało odbudowane w 1954 r. Włochy za zerowy uznawały południk Monte Mario pod Rzymem. Srebrne kopuły mieszczącego się tutaj obserwatorium są widoczne z wielu miejsc Wiecznego Miasta. Zaś pielgrzymi wędrujący tedy do grobu św. Piotra nazwali je Wzgórzem Radości, bo stąd roztaczał się widok na Rzym, cel ich pielgrzymki. Takie kraje jak: Holandia, Dania Belgia, Turcja, Norwegia, Francja, Jugosławia i Niemcy też miały swoje narodowe południki zerowe. Z czasem na mapach tych krajów podawano długość geograficzną własną, ale i długość geograficzna względem Greenwich, np. w Austrii do 1950 r. Na początku XX wieku na mapach szkolnych powszechnie podaje się południk Geraniach jako południk zerowy.
Stanisław Dziuba

.

Wrocław z uśmiechem i na wesoło

Przed Powstaniem Styczniowym – w 160-tą rocznicę jego wybuchu

W 570 rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika

Z Józefem Wybickim po Pomorzu i Wielkopolsce

Inne z sekcji 

Wspomnienia Pałacykowiczów; Pałac i Jazz

. Niedawno pożegnaliśmy naszego kolegę red. Czarka Żyromskiego, był on prawdziwym żywym archiwum wrocławskiej prasy. Z wielkim pietyzmem gromadził wiele wartościowych materiałów o dziejach wrocławskiej kultury, a także o Kresach Wschodnich z których pochodził. Dzięki uprzejmości prezesa Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczpospolitej Polskiej Oddziału Dolny Śląsk red. Ryszarda Mulka, prezentujemy zebrane przez Czarka wspomnienia działaczy studenckich związanych […]

Tylko TAK znaczy TAK – Podpisz petycję w sprawie nowej definicji gwałtu

. Wujek zgwałcił 14-letnią dziewczynkę. Sąd oczyścił go z zarzutu gwałtu, bo… nie krzyczała. Na takie wyroki pozwala polskie prawo, bo zawiera definicję gwałtu sprzed II wojny światowej. Do Sejmu trafił projekt zmiany prawa, ale może napotkać opór konserwatywnych posłów oraz prezydenta. Dlatego zażądajmy głośno, by państwo przestało chronić gwałcicieli! Podpisz apel, a my dostarczymy […]