Charakter reform polityczno-ekonomicznych w epoce Deng Xiaopinga (cz.5)
22.12.2020
.
Prof. dr hab. Zbigniew Wiktor
.
5. Charakter reform polityczno-ekonomicznych w epoce Deng Xiaopinga
.
Często można spotkać się z poglądem, że reformy zapoczątkowane przez Deng Xiaopinga i jego zwolenników były podyktowane odejściem od marksizmu-leninizmu i socjalizmu i „pokojowym” przechodzeniem do kapitalizmu. Takie były nadzieje polityków państw kapitalistycznych, szczególnie o nastawieniu imperialistycznym i sekundujących im uczonym burżuazyjnym. Reformy te ze sceptycyzmem a nawet krytyką były i są przyjmowane przez zwolenników tradycyjnego („ortodoksyjnego”) marksizmu, szczególnie w Europie zachodniej. Deng Xiaoping dostrzegał nową wielką sprzeczność między warunkami ekonomiczno-socjalnymi krajów słabo rozwiniętych i wysoko rozwiniętych, z których te pierwsze dążyły do socjalistycznej rewolucji. Rozwijając marksizm w nowej współczesnej epoce doszedł on do przekonania (idąc za Mao Zedongiem), że w krajach postkolonialnych, ciągnących za sobą balast historycznego zacofania i neokolonialnej zależności od metropolii kapitalistycznych, rewolucja socjalistyczna musi mieć kilka etapów, musi być narodowo-wyzwoleńcza, antykapitalistyczna, także częściowo antyfeudalna, demokratyczna a dopiero w następnych latach przejść do etapu rewolucji socjalistycznej. Myślenie to było więc kontynuacją ustaleń teoretycznych Lenina co do możliwości rewolucji socjalistycznej w Rosji a także u narodów Wschodu. Koncepcja ta znalazła także rozwinięcie w długotrwałej walce ludu chińskiego o wyzwolenie narodowe, społeczne, o rewolucję demokratyczną i socjalistyczną, która ostatecznie zakończyła się zwycięstwem w październiku 1949 r. proklamowaniem Chińskiej Republiki Ludowej.
W przeciwieństwie więc do wysoko rozwiniętych krajów kapitalistycznych, gdzie istnieje szeroka baza przemysłowa i silna klasa robotnicza, w krajach nierozwiniętych istnieją opiero początki tych sektorów przy wielkiej dominacji tradycyjnych i konserwatywnych sektorów, spętanych świadomością polityczną, religijną i ideologiczną klas reakcyjnych. We współczesnej epoce kapitalizm ma charakter globalny i rewolucja może wybuchnąć w jego każdym zakątku, ale możliwości jej trwałego zwycięstwa w krajach słabo rozwiniętych są ograniczone i wymagają znacznie większego czasu dla osiągnięcia skomplikowanych celów procesu rewolucyjnego. Dobitnym przykładem tego są dzieje rewolucji w Rosji i ZSRR, w Chinach, Wietnamie, Kubie i w innych rejonach świata np. rewolucja narodowo-demokratyczna w Chile, Nepalu, Wenezueli, Nikaragui. Podstawowym problemem takich krajów po zdobyciu władzy jest kwestia okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu, który w takich krajach może trwać dziesiątki a nawet setkę lat i w gruncie rzeczy staje się długotrwałym samodzielnym okresem przemian rewolucyjnych, w którym występują różne sektory własnościowe (nie zawsze powiązane z wielką własnością kapitału międzynarodowego) i towarzyszące im sprzeczności ekonomiczne, socjalne i polityczne, które muszą bardzo umiejętnie być rozwiązywane przez partie komunistyczne. Kapitalizm we współczesnej epoce a szczególnie imperializm znajduje się w schyłkowej fazie rozwoju. USA i inne mocarstwa imperialistyczne przeszły apogeum swego rozwoju, szczególnie w gospodarce, weszły w stan permanentnego kryzysy wewnętrznego i w stosunkach międzynarodowych, ale dysponują przewagą militarną, którą szantażują uciśnione narody i wewnętrzne siły postępu społecznego. Tu tkwi ta głęboka sprzeczność i problem, jak je rozwiązać bez niszczycielskiej wojny, która w obecnej epoce może graniczyć z zagładą całej ludzkości.
W związku z tym przed Deng Xiaopingiem pojawiło się kilka wielkich problemów o naturze historycznej i dotyczących przyszłości. Chodziło głównie o stosunek do Mao Zedonga, który w schyłkowym okresie popełnił liczne błędy polityczne i ekonomiczne (o czym wyżej już wspomniano) i które skutkowały wielkimi stratami ludzkimi i ekonomicznymi. Jednocześnie miał on wielkie zasługi jako rewolucjonista, który od ponad pół wieku organizował i kierował ruchem komunistycznym w Chinach, prowadził walkę zbrojną z wrogami wewnętrznymi i zagranicznymi i doprowadził rewolucję do zwycięskiego końca. Miał wielkie zasługi w dziele budowy podstaw ustroju socjalistycznego, ale w schyłkowym etapie życia poczynił liczne błędy, które jednak nie przekreślały jego działalności. W trakcie dyskusji wewnątrzpartyjnej uznano, że zasługi Mao to 70% a błędy 30%, zatem całość jego działalności i życia jako rewolucjonisty są pozytywne. Nowe kierownictwo nie odrzuciło dorobku i nauk Mao Zedonga, jego teoria budowy socjalizmu w Chinach stała się pomostem do nowego etapu tego budownictwa, sam Deng Xiaoping mimo wcześniejszych prześladowań ze strony Mao Zedonga podkreślał, że był on wielkim marksistą i sam czuje się kontynuatorem dzieła wielkiego przywódcy i rewolucjonisty. KPCh uznała, że idee Mao, które realizował przez większą część życia, a głównie „linia mas”, a więc dbałości o interesy ludzi pracy i obustronny związek i porozumienie między masami i kierownictwem partii na wszystkich szczeblach oraz opierania się w polityce na chińskich realiach wzbogacało teorię marksizmu-leninizmu w Chinach, w związku z czym KPCh będzie kontynuować realizację tych idei pod sztandarem „Myśli Mao Zedonga”.[1]
Istotą zamian, które nastąpiły w Chinach po śmierci Mao Zedonga było wprowadzenie rynku do mechanizmu gospodarczego, czyli jak później określano nowego modelu budowy socjalizmu (a nie w ogóle socjalizmu) czyli-” socjalizmu rynkowego” lub ‘socjalistycznej gospodarki rynkowej”, którą to zasadę wpisano do konstytucji ChRL z 1982 r. w ramach drugiej poprawki do konstytucji z 1993 r.[2] Deng Xiaoping stale podkreślał, że fakty są podstawą jego myślenia i polityki. Sięgał więc w tym względzie do tradycji nie tylko marksistowskiej, także konfucjańskiej, która postrzegała nie tylko fakty, także realia jako podstawę postrzegania życia i jego oceny. Właśnie te realia chińskie stały się podstawą oceny budowy socjalizmu i jego przyszłości w Chinach. Deng Xiaoping mówił głośno to co wszyscy widzieli. Chiny są wielkim narodem, silnym państwem, spajane więzami liczącej kilka tysięcy lat cywilizacją, ale w XX w. były ogromnie zacofane, przede wszystkim w stosunku do świata zachodniego, państw imperialistycznych i piętrzyły się przed nimi olbrzymie trudności, których przezwyciężenie wymagało głębokich reform i odwagi w myśleniu. Krótko mówiąc, teoria Deng Xiaopinga zakładała, że, jak to celnie ujął prof. Mieczysław Rakowski:
1. Jest to w istocie realizacja tego samego celu, a więc obrony interesów i utrzymania władzy ludzi pracy, a więc ogromnej większości społeczeństwa, ale innymi metodami, odpowiadającymi realiom zewnętrznym i wewnętrznym, w których znajdowała się po śmierci Mao, a także znajduje się obecnie Chińska Republika Ludowa. Wyciągając wnioski z upadających KPZR i ZSRR KPCh nie zmieniła się w partię uprzywilejowanej biurokracji, zantagonizowaną w stosunku do ludowych mas.
2. Nowe kierownictwo zdawało sobie sprawę z tego , jak niesłychanie negatywny wpływ polityczny na społeczeństwo wywiera oczernianie zmarłego przywódcy (Stalina) przez tych samych ludzi z nowego kierownictwa KPZR, którzy jeszcze niedawno go wysławiali.
3. Na ogół „rewolucja kulturalna” w Chinach jest traktowana jako okres chaosu, ale miała ona ważny plus, gdyż, jak pisze Rakowski, „rozkołysała ona masy, co mimo elementów anarchizmu politycznego i wywołanego chaosu gospodarczego, wzmocniło w nich poczucie należnych im praw ekonomicznych, socjalnych i politycznych, tj. tego, że to one są gospodarzem kraju i że polityka partii , aby być przez nie akceptowana, musi uwzględniać przede wszystkim ich interesy i być z nimi uzgadniana”.[3] W konsekwencji nowy etap budowy socjalizmu w Chinach od 1978 r. dbywał się według czterech zasad ideologii i polityki KPCh: 1. Trzymania się socjalistycznej drogi, 2. Przestrzegania dyktatury proletariatu (ludu), 3. Przestrzegania kierowniczej roli Komunistycznej Partii Chin, 4. Przestrzegania marksizmu-leninizmu i myśli Mao Zedonga.[4]
Trzymając się realiów Deng uznał, że Chiny jako wielki i ekonomicznie zacofany kraj nie może iść niesocjalistyczną drogą rozwoju jak np. małe kraje azjatyckie tzw „tygrysy azjatyckie”, które stały się „dodatkami” do USA i innych krajów kapitalistycznych. Losy tych krajów dowodziły, że Chiny utraciłyby niepodległość i stałyby się celem neokolonialnej ekspansji mocarstw imperialistycznych, a więc Chiny muszą się rozwijać w oparciu o własne siły, a współpraca z państwami kapitalistycznymi może być tylko uzupełnieniem. Dlatego zezwolono także na wzrost inicjatywy prywatnej w gospodarce przy zachowaniu własności ziemi w rękach państwa i wiodących gałęzi przemysłowych, co pozwoliło na zabezpieczenie podstawowych potrzeb całego narodu bez ogromnego rozwarstwienia i pasożytniczego spożycia burżuazji.[5]
Realizacja tego celu uruchomiła dużą energię w gospodarce i w ciągu ponad 40 lat socjalistycznej gospodarki rynkowej przyniosła zwielokrotnienie dochodu narodowego i poprawę warunków życiowych dla setek milionów ludzi, zmieniła oblicze socjalno-ekonomiczne kraju. Obecnie Chiny są państwem, w którym wg oficjalnych danych poziom PKB na 1 mieszkańca w 2018 r. wynosił około 10.000 dol. USA (dane pobrane z Internetu), a uwzględniając siłę nabywczą juana prawie 50% więcej. W skali globalnej wynosi to ponad 20 bln dol., co sytuuje Chiny w pierwszej trójce świata: USA, Chiny, Unia Europejska. Chiny stały się potęgą przemysłową i handlową, rozwinęły nowoczesne rodzaje usług , produkcja zbóż sięga ok. 630 mln t rocznie, w zasadzie rozwiązano problem wyżywienia narodu, olbrzymie jest budownictwo mieszkalne, kraj jest nieustannie modernizowany pod względem komunikacyjnym, rozwoju nowoczesnej infrastruktury, bezpieczeństwa i porządku strzeże silna armia i policja.. Chińska Republika Ludowa jest demokratyczną dyktaturą ludu, w której kierowniczą rolę pełni Komunistyczna Partia Chin. Nie oznacza to, że w Chinach nie ma sprzeczności, które mogą jej zagrażać. Na XIX Kongresie KPCh w 2017 r. jako główne zagrożenie widziano w rosnącej korupcji, której wypowiedziano zdecydowaną walkę, a także pogłębiające się rozwarstwienie socjalno-ekonomiczne.[6]
Realizacja socjalistycznej gospodarki rynkowej wymagała spełnienia wymienionych warunków politycznych. Trzeba utrzymać dyktaturę proletariatu, formułowaną jako dyktaturę ludu pracującego nad elementami burżuazyjnymi i warstwami ciążącymi do niej, starającymi się żyć z różnych form wyzysku i spekulacji. Dlatego w dalszym ciągu należy pamiętać, ze walka klasowa w Chinach nadal trwa, i może się ona czasowo nasilać, ale nie ma ona znaczenia wiodącej sprzeczności. Główną sprzecznością jest w dalszym ciągu niski poziom rozwoju gospodarczego a rosnącymi potrzebami narodu. Dyktatura ludu oznacza demokrację dla ludu, co oznacza, że partia państwo i cały system polityczny zorientowane są na stałe wsłuchiwanie się w dążenia mas i formułowanie w polityce „linii mas”, które zaspokajają interesy (ludu). Musi być ścisłe zaufanie między partią a masami, nieustanne mówienie prawdy i stałe konsultacje na wszystkich szczeblach systemu politycznego.
Utrzymanie socjalizmu i demokratycznej dyktatury proletariatu (ludu) wymaga utrzymania kierowniczej roli partii komunistycznej, ale nie tylko z powodu historycznych zasług, ale dlatego, że stanowi ona zaporę przeciwko burżuazji, która się na nowo odrodziła wewnątrz kraju, ale także przeciwko burżuazji międzynarodowej i zagranicznej, które przez politykę USA i innych państw imperialistycznych stanowią realne zagrożenie dla socjalizmu i niepodległości Chin. Doświadczenia ZSRR, a także innych b. państw socjalistycznych w Europie, szczególnie w Polsce, dowodziły, że rządzące tam partie partie komunistyczne i robotnicze, a tym samym znaczna część klasy robotniczej pozostawała pod silnym wpływem odrodzonej burżuazji wewnętrznej i uległa silnym wpływom ośrodków burżuazyjnych państw kapitalistycznych, co przyczyniło się do obalenia socjalizmu w tych krajach pod koniec XX w.
W związku z tym ustrój państwa, a przede wszystkim KPCh musi w dalszym ciągu opierać się na zasadzie centralizmu demokratycznego i ze zwiększoną siłą muszą być odpierane rodzące się niebezpieczeństwa a nawet zwyrodnienia biurokratyczne, które miały miejsce w b. ZSRR i krajach demokracji ludowej, a także częściowo w ChRL Jako kolejny warunek tej nowej polityki Deng Xiaopinga było utrzymanie marksistowsko-leninowskiej teorii materializmu historycznego i dialektycznego i tej praktyki politycznej i gospodarczej, która zdała egzamin, tych idei, które Mao Zedong głosił i realizował przez wiele dziesiątków lat chińskiej rewolucji.
Ta skrótowa analiza reform Deng Xiaopinga i ich praktyki przez pierwszych 20 lat (do końca życia Denga) przyniosła olbrzymie sukcesy gospodarcze i socjalne dla Chin, wielkość dochodu narodowego w przeliczeniu na porównywalną siłę nabywczą juana osiągnęła 51 % dochodu USA.[7]
W następnych prawie 20 latach w 2018 r., o czym już wspomniano dochód ten osiągnął mniej więcej poziom USA, stawiając ekonomikę Chin jako porównywalną pod względem wysokości poziomu PKB w tym kraju, ale oczywiście przy zasadniczo odmiennej jego strukturze i celach społecznych. Jednocześnie trzeba wskazać, że jest on 4-4,5 razy mniejszy, jeśli liczymy go per capita, co wynika z różnicy ilościowej ludności obu państw.
Analiza osiągnięć socjalistycznej gospodarki rynkowej w ciągu ostatnich ponad 40 lat nie może także pomijać innych słabości chińskiej gospodarki, przede wszystkim znacznie niższej wydajności pracy niż w przodujących krajach Ameryki Północnej i Europy Zachodniej. Ten osiągnięty wysoki globalnie poziom produkcji przemysłowej i usług a przede wszystkim rolnictwa jest wynikiem pracy liczącej prawie 900 mln armii zatrudnionych w chińskiej gospodarce.. Oznacza to, że średnio tę samą jednostkę PKB wytwarza w Chinach 4 pracujących, a w USA 1, w rolnictwie ta relacja jest jeszcze gorsza na niekorzyść Chin., szczególnie w produkcji roślinnej.
Obecne kierownictwo KPCh i ChRL pod wodzą XI Jinpinga zasadniczo kontynuuje reformy Deng Xiaopinga i realizuje długofalową politykę szybkiego zmieniania oblicza gospodarczego i socjalnego Chin, przy czym ze względu na światowy kryzys, który także częściowo dotknął Chiny, polityka ta jest trudniejsza i skomplikowana, ale ChRL osiągnęła obecnie już taki potencjał, że Stany Zjednoczone to właśnie państwo postrzegają jako główne zagrożenie dla swego panowania, a właściwie dominacji i hegemonii w świecie. Potwierdzają to zmiany gospodarcze i w handlu międzynarodowym, np. w dziedzinie produkcji, wymiany handlowej, a także polityki obronnej. Chiny osiągnęły gospodarkę i pozycję międzynarodowo-polityczną, że z pełną odpowiedzialnością zgłaszają się do pozycji jednego ze światowych liderów, który ma warunki i chce ponosić odpowiedzialność za losy całej planety.
Chiny są nowym liderem świata, dysponującym nie tylko wielkim potencjałem ekonomicznym, także reprezentuje inny typ państwa. Jest to państwo socjalistyczne, mające za podstawę ideowo-polityczną teorię marksizmu-leninizmu, wzbogaconą w ciągu ostatnich 40 lat o myśl Mao Zedonga, teorię Deng Xiaopinga i kolejnych przywódców chińskich, obecnie myśl Xi Jinpinga, które złożyły się na oryginalną koncepcję budownictwa socjalizmu w kraju historycznie biednym, ekonomicznie zacofanym. Ale dzięki pracy kilku pokoleń Chińczyków zasadniczo zmieniło się oblicze kraju i doświadczenie to może być przykładem dla innych narodów, szczególnie słabo rozwiniętych, wstępujących na drogę rewolucyjną. Stawia to kwestie socjalizmu na nowym poziomie.
Jednocześnie trzeba wskazać na realne i potencjalne zagrożenia. 2/3 gospodarki znajduje się w rękach kapitału prywatnego krajowego i zagranicznego. Pogłębia się rozwarstwienie klasowe. Na szczytach nowej odrodzonej burżuazji jest potężna grupa miliarderów i milionerów, licząca swe bogactwa nie w juanach lecz w dolarach. Co prawda nie ma ona możliwości zdyskontowania politycznego swej przewagi ekonomiczno-finansowej, ale bez wątpienia ma wpływy oficjalne i nieoficjalne na politykę ChRL Wielkim zagrożeniem jest wszechobejmująca korupcja. Jest to więc ustrój nazywany przez niektórych uczonych jako kapitalizm państwowy. Powstała swoista hybryda, w której baza zdominowana jest przez prywatny kapitał a nadbudowa przez komunistów i ich sojuszników. Rodzi to cały szereg nowych sprzeczności, które, jak dotąd, są skutecznie rozwiązywane przez KPCh, ale sytuacja ta nie może trwać wiecznie i obecne kierownictwo KPCh stara się umocnić siły prosocjalistyczne, przede wszystkim w samej partii.
Podstawowym walorem tej sytuacji w kategoriach międzynarodowych jest to, że za sprawa socjalistycznych Chin pojawiło się nowe wielkie mocarstwo socjalistyczne, które jest realną alternatywą dla kapitalizmu i odpowiedzią na knowania imperializmu, jest wyzwaniem dla tych sił a jednocześnie jawi się jako realna nadzieja dla narodów uciśnionych, wyzyskiwanych, głównie postkolonialnych, które za sprawą ludowych Chin patrzą z większym optymizmem na możliwość poprawy swego położenia. Tak można odczytać wielką inicjatywę gospodarczą Chin w postaci nowych szlaków jedwabnych, adresowaną głównie do biednych krajów Azji, Afryki, Ameryki łacińskiej, ale także dla Rosji i Europy środkowo-wschodniej.
.
Marksizm i konfucjanizm w ideologii Komunistycznej Partii Chin (cz.1)
Marksizm i konfucjanizm w ideologii KPCh. Rozwój konfucjanizmu w Chinach (cz.2)
Walka między konfucjanizmem a marksizmem w XX wieku i wkład Mao Zedonga (cz. 3)
Budowa podstaw socjalizmu w Chinach w okresie przywództwa Mao Zedonga (Cz.4)
