Historia Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej
06.03.2020
.
Dr Mirosław Małecki
.
.
I połowa lat 70-tych to okres gwałtownych przemian w Polsce i we wszystkich organizacjach młodzieżowych.
Ostatecznie, 11 kwietnia 1973 roku, na wspólnym posiedzeniu naczelnych instancji kierowniczych organizacji młodzieżowych powołano Federację Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej.
Działalność organizacji ZSMP datuje się na 28 kwietnia 1976 roku
Główny akt zjednoczenia poprzedzony był zjazdami poszczególnych organizacji młodzieżowych – VI Zjazdem Związku Młodzieży Socjalistycznej, VI Zjazdem Związku Socjalistycznej Młodzieży Wojskowej oraz Krajową Naradą Aktywu Socjalistycznego Związku Młodzieży Wiejskiej. Delegaci związków proklamowali utworzenie Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej i rozpoczął się dwudniowy I Zjazd ZSMP. Wybrano wówczas na przewodniczącego Krzysztofa Trembaczkiewicza. Przyjęto zasadę, że przewodniczący ZG ZSMP będzie równocześnie pełnił funkcję szefa Rady Głównej Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej w skład której wchodziły: Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, Związek Harcerstwa Polskiego i Socjalistyczny Związek Studentów Polskich.
Powstała wówczas potężna organizacja licząca formalnie około 2,5 miliona członków działających w różnych środowiskach społecznych. Kontynuowała ona sprawdzone przez swoje poprzedniczki, różnorodne formy działania. Do nich należały popularne w środowiskach wiejskich „Białe Niedziele”, „Młodzieżowe Dożynki” czy Olimpiada Wiedzy Rolniczej. Kontynuowano rozwój klubów wiejskich ( we współpracy z GS-ami i „Ruchem”). Wiejskie koła ZSMP często były motorem aktywności kulturalnej i oświatowej w miejscu zamieszkania oraz organizatorem popularnych i wynikających z autentycznych potrzeb czynów społecznych. Wśród młodzieży pracującej kontynuowano współzawodnictwo pracy w ramach brygad pracy socjalistycznej, podnoszono kwalifikacje zawodowe prowadząc Turnieje Młodych Mistrzów Techniki. Dużą popularnością cieszyły się Turnieje „O Złoty Czepek Pielęgniarski” czy Złotą Kielnię. Znaczenia nabierały młodzieżowe patronaty na budową „Daru Młodzieży”, Huty Katowice czy tu, na Dolnym Śląsku, patronaty budownictwa mieszkaniowego. Autentycznym zainteresowaniem cieszyły się organizowane pod patronatem ZSMP rozgrywki sportowe, ruch turystyczny czy przeglądy kulturalne. Miały one formę promowania młodych talentów. Dużą popularnością cieszyły się kluby młodzieżowe jak np. Piwnica Świdnicka we Wrocławiu. Związek prowadził Uniwersytety Robotnicze i Ludowe, w których każdego roku podwyższały swoje kwalifikacje dziesiątki tysięcy młodzieży. Pamiętać także należy o roli Ochotniczych Hufców Pracy, które działając w ramach Federacji dawały szansę wielu tysiącom trudnej młodzieży.
Nadszedł rok 1980 – czas próby dla ZSMP, który natknął się na wiele trudności wynikający z ówczesnej sytuacji politycznej. Od 28 do 30 kwietnia tego roku zwołano II Krajowy Zjazd ZSMP. Odbył się on w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie z udziałem 1700 delegatów reprezentujących formalnie ok. 3 miliony członków. W obradach uczestniczyła również delegacja wrocławska z Jerzym Szmajdzińskim jako jej kierownikiem organizacyjnym. Na zakończenie obrad przyjęto jednogłośnie „Uchwałę II Zjazdu ZSMP oraz rezolucję „O pokój, przyjaźń i współpracę młodzieży”. Wybrano liczący 145 członków Zarząd Główny i 57 zastępców członków. Na pierwszym plenarnym posiedzeniu wybrano 18 osobowe prezydium i sekretariat. Przewodniczącym został wrocławski działacz młodzieżowy – Andrzej Kołtek. Wice przewodniczącymi zostali: Jan Hofman i Michał Izdebski. Sekretarzami ZG zostali: Kazimierz Fortuna (ZSL), Andrzej Macenowicz, Krystyna Świder, Andrzej Piłat i Andrzej Witkowski. Przewodniczącym sądu koleżeńskiego został młody prawnik z Krakowa – Jerzy Jaskiernia.
Lato 1980 roku to czas zawirowań i niepokoju w kraju, a co za tym idzie w szeregach ZSMP. Na plenach Zarządów Wojewódzkich w Warszawie i Toruniu, jesienią 1980 roku zgłoszono wnioski o zwołanie III Nadzwyczajnego Zjazdu ZSMP. W ramach przygotowań do tego Zjazdu powołano nowych sekretarzy – nietuzinkowe postacie w osobach Krzysztofa Janika i Jerzego Szmajdzińskiego. Byli to ludzie o doskonałym przygotowaniu intelektualnym i organizacyjnym. Reprezentowali kolejne młode pokolenie działaczy młodzieżowych.
III Nadzwyczajny Zjazd ZSMP rozpoczął swoje obrady 22 kwietnia 1981 roku. Wzięło w nim udział 1617 delegatów (na 1662 wybranych). Na otwarcie obrad przybyli I Sekretarz KC PZPR Stanisław Kania, Premier Wojciech Jaruzelski i Przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński. Jak nigdy dotychczas obecni byli wszyscy członkowie i zastępcy członków Biura Politycznego KC.
Dla delegatów i pracowników etatowych ZG i ZW biorących udział w obradach Zjazdu było to jedyne w życiu doświadczenie niezapomnianych dni pełnych gorączkowych dyskusji o demokracji i granicach odpowiedzialności za Polskę i za ZSMP. Wówczas wykształciło się przekonanie, że sprawa jedności Związku jest sprawą nadrzędną. Im więcej było prób jego rozbicia z zewnątrz – tym było ono mocniejsze. Niejednokrotnie w sytuacjach trudnych podczas obrad intonowano świeżo przyjęty hymn ZSMP „Nie staniemy w pół drogi choćby w oczy ciął wiatr…” i obrady szły do przodu z nową siłą. Na Zjeździe uchwalono nowy statut i deklarację programową. Przyjęto wiele stanowisk w sprawach życia społecznego i politycznego Polski. Wobec rozsypującej się Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży, ZSMP postanowił wziąć pieczę nad ukazującymi się pod szyldem Federacji organami prasowymi oraz agendami typu Komisja Historyczna czy Wydział Zagraniczny. W uchwałach uznano PZPR za kierowniczą siłę w państwie, a związki zawodowe za sojusznika w walce o interesy młodzieży. Zjazd podjął decyzję o rozszerzeniu działalności na środowiska młodzieży szkolnej i akademickiej.
W wyborach na przewodniczącego liczyły się dwie osoby: przewodniczący ZW ZSMP z Katowic Jarosław Klima i młody, ambitny doktor nauk prawnych z Uniwersytetu Jagiellońskiego – Jerzy Jaskiernia. Wybory doprowadziły salę do białej gorączki. Kolejne tury wyborów skończyły się zwycięstwem Jerzego Jaskierni. Pod jego kierownictwem ZSMP nabierał nowej jakości. Pełnił tę funkcję do września 1984 r.
Kolejny, IV Zjazd ZSMP, odbył się w dniach 26-29 września 1984 roku już w innej sytuacji politycznej kraju. Związkiem kierowali Jerzy Szmajdziński jako przewodniczący i Krzysztof Janik jako wiceprzewodniczący. Nadawali oni nowy, ożywczy nurt organizacji. ZSMP pozostając organizacją polityczną, nie przestawał być równocześnie rzecznikiem interesów młodzieży. Atrakcyjność ZSMP przesuwała się w stronę mieszkań patronackich, wyjazdów turystyki zagranicznej, zimowych i letnich szkół aktywu, obozów wypoczynkowych i działalności kulturalnej. IV Zjazd był ostatnim z tych, które odbyły się w warunkach zdawałoby się ustabilizowanego socjalistycznego ustroju Polski. Nadszedł jednak czas rewolucyjnych przemian. Związek jak i cała Polska zaczął się zmieniać.
V Zjazd ZSMP odbył się w dniach 25-28 kwietnia 1989 roku. Wybrano na nim nowe władze z Grzegorzem Dittrichem jako przewodniczącym. Uchwalonego programu nie udało się jednak zrealizować. W czerwcu tegoż roku rząd cofnął dotacje na działalność organizacji młodzieżowych. Zaczął się gwałtowny spadek liczebności Związku. Jednak prawdziwy krach nastąpił w roku 1990, kiedy rząd zakazał działalności partyjnej i organizacji młodzieżowych w zakładach pracy. Topniała baza materialna związku. W tej sytuacji – wbrew temu co się w związku działo – rozpoczęto rozmowy i przygotowania do założenia stowarzyszenia skupiającego w swoich szeregach byłych i obecnych działaczy młodzieżowych, 22 maja powołano, a w grudniu 1990 roku zarejestrowano Stowarzyszenie „Pokolenia”.
13 października 1990 roku obradował VI Nadzwyczajny Zjazd ZSMP. Przyjęto zmiany strukturalne i organizacyjne. W miejsce ZG wprowadzono Krajową Radę Koordynacyjną. Przewodniczącym został Piotr Mochnaczewski. W latach następnych postępował dalszy zanik struktur i działalności związku. Obecnie ZSMP ma charakter stowarzyszenia społeczno-politycznego, a jej formalnym przewodniczącym jest Bogusław Wontor.
Przez szeregi ZSMP w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku przewinęło się wiele milionów młodych ludzi. Dla wielu z nich stał się doskonałą szkołą działalności społecznej, organizacyjnej i politycznej, Dla innych miejscem realizacji swoich pragnień i inspiracji artystycznych, sportowych, kulturalnych czy naukowych. Wielu rozpoczęło swoją działalność biznesową opierając się na zdobytym doświadczeniu w ruchu młodzieżowym. Dla lewicy III RP był podstawową kuźnią kadr. Przykładem są działacze ZSMP z Dolnego Śląska, którzy awansowali do stolicy i pełnili zaszczytne stanowiska:
Marek Dyduch – poseł na Sejm II, III i IV kadencji, były wiceminister skarbu państwa, Sekretarz Generalny SLD, obecnie Przewodniczący Rady Dolnośląskiej SLD.
Andrzej Kołtek – Sekretarz Rady Głównej Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej, później przewodniczący ZG ZSMP
Włodzimierz Babirecki –awansował z wice przewodniczącego ZW ZSMP do Rady Naczelnej Socjalistycznego Związku Studentów Polskich na kierownika wydziału
Janek Chaładaj – wiceminister współpracy gospodarczej z zagranicą, a następnie wiceminister gospodarki , poseł, Dyrektor Biura Turystyki Młodzieżowej „Juventur „ i członek biura wykonawczego ZSMP
Jerzy Szmajdziński – kandydat na prezydenta RP, wicemarszałek sejmu, minister obrony narodowej, poseł wielu kadencji, przewodniczący ZSMP IV kadencji
oraz
Władysław Szczepankiewicz – pracownik administracji centralnej do dnia dzisiejszego. Był szefem Centralnego Biura Uniwersytetów Robotniczych przy ZG ZSMP, dyrektor ekonomiczny ZG ZSMP
Krótko mówiąc, Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej dobrze zasłużył się polskiej lewicy, a przyjaźnie zadzierzgnięte w czasie działalności przetrwały do dnia dzisiejszego.
.
„Rzecz o Związku Młodzieży Socjalistycznej – ani pamflet, ani laurka”
