.
Prof.dr hab. Zbigniew Wiktor – Emerytowany profesor UWr.
Instytut Politologii, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego
.
Dlaczego upadła Polska Ludowa?
.
Początki tego rozkładu dało się zauważyć już w latach 50-tych i miały nie tylko przyczyny wewnętrzne, także zewnętrzne. Wzorem były tendencje i wypaczenia biurokratyczne w ZSRR, kopiowane nie tylko w Polsce, ale także w innych państwach socjalistycznych. Proces ten nasilił się po śmierci Stalina w marcu 1953 r., a w Polsce miał swą kulminację w 1956 r., kiedy na fali krytyki błędów i wypaczeń, „kultu jednostki”, a głównie rażących nadużyć ze strony organów bezpieczeństwa, za które Chruszczow uczynił odpowiedzialnymi Stalina i stalinowców. Było to łamanie praworządności, demokracji, korupcja, nadużycia władzy, a nawet masowe represje. Chruszczow w swym „tajnym referacie” na XX Zjeździe KPZR (luty 1956 r.) oskarżył Stalina o zbrodnie i niepotrzebny terror, co było generalnie nieprawdą, abstrahowało od ostrości walki klasowej w latach 30-tych i niezbędności dyktatury w walce z silną burżuazją i jej agenturami w ZSRR i WKP(b) i które w gruncie rzeczy były walką z socjalizmem. Faktycznie Chruszczow zainicjował skryty odwrót KPZR od socjalizmu, który w czasach Gorbaczowa zakończył się w 1991 r. całkowitym upadkiem ZSRR.
W Polsce zmiany dojrzewały od 1954 r., a przybrały kryzysowy charakter po śmierci B. Bieruta w marcu 1956 r., buncie robotników Poznania w czerwcu i tzw. polskim Październiku 1956 r. , kiedy do władzy ponownie doszedł W. Gomułka . W tym czasie kierownictwo partii bardzo się podzieliło. Podstawową kwestią była sprawa odpowiedzialności za łamanie demokracji, korupcję i nepotyzm i kwestia oceny roli Stalina i nowego kierownictwa radzieckiego na czele z Chruszczowem. Ci którzy najbardziej doprowadzili do „błędów i wypaczeń” przekształcili się w rzeczników liberalizmu i demokratów, a odpowiedzialność zrzucali na „stalinowców”. Na tej fali wypłynął Gomułka jako mąż opatrznościowy, który sam był prześladowany przez „stalinowców” i jednocześnie cieszył się sympatią kół narodowych, drobnomieszczańskich, krypto-burżuazyjnych i co najważniejsze Kościoła Katolickiego. Po 1956 r. nowe kierownictwo konsekwentnie rozstawało się z tzw. stalinowcami (określanymi też jako „dogmatycy”), wzrastała natomiast pozycja różnej maści rewizjonistów, oportunistów i zwykłych karierowiczów, wszystko to przyprawione było rosnącym nacjonalizmem, który w polskich warunkach miał ostrze antyradzieckie, antyrosyjskie i antysemickie (w rozumieniu politycznym a nie rasistowskim czy religijnym), które dawały o sobie znać w 1956, 1968 i w latach 70-tych. Ten kurs „odnowy Partii” i przezwyciężania „błędów i wypaczeń” stał się pod hasłem „demokratyzacji” głównym elementem programu partii do końca lat 60-tych.
Gomułka kazał zastopować uspołecznienie rolnictwa i przyczynił się do rozwiązania spółdzielni produkcyjnych na wsi, zezwolił na rozwój drobnomieszczaństwa w małej i średniej wytwórczości przemysłowej i usługach a także poszedł na liczne ustępstwa w stosunku do pozycji i roli w życiu publiczno-państwowym Kościoła katolickiego. Były one formą zapłaty za poparcie polityczne w 1956/57 r. i miało daleko idące konsekwencje nie tylko w gospodarce, było przyznaniem się Partii, że socjalizm (gospodarka uspołeczniona) nie jest w stanie zaspokoić potrzeb żywnościowych, rynkowych i usługowych narodu przez państwo i że Partia może skutecznie rządzić w Polsce tylko przy poparciu Kościoła. Wtedy na długie lata przywrócono naukę religii (katechezy) jako przedmiotu w szkołach oraz wydano liczne zezwolenia na budowę nowych kościołów, także w nowych dzielnicach mieszkaniowych. Proces ten jeszcze pogłębił się w latach 70-tych, za czasów E. Gierka.
Oznaczało to także ustępstwo na rzecz odradzania a nawet gloryfikacji światopoglądu burżuazyjnego, głównie w formie drobnomieszczańskiej, który przenikał w najszersze masy chłopskie i robotnicze, a co najgorsze w sfery kultury, oświaty, aparatu administracyjnego a nawet partyjnego. Wtedy zaczęła się utrwalać praktyka, że partyjnym, co nie oznaczało, że komunistą, jest się w godzinach pracy, a w domu czy w innych środowiskach i okolicznościach jest się „normalnym” Polakiem. Pogłębiało to alienację władzy i rodziło nieufność u robotników, który dostrzegali podwójne standardy i postawy życiowe i moralne znacznej części aparatu partyjno-administracyjnego. Jednocześnie robotnicy stawali się bardziej petentem władzy niż jej podmiotem. Rosnący brak zaufania pogłębiany był niedostatecznym zaopatrzeniem w artykuły żywnościowe, szczególnie mięso, wędliny, także poszukiwane artykuły gospodarstwa domowego. Mimo przejścia na tory prywatne produkcja rolna była niewystarczająca, sprowadzano miliony ton zbóż i pasz na potrzeby gospodarki hodowlanej. Próby podwyżek cen i przynajmniej częściowego podniesienia ich do poziomu kosztów produkcji, nie mówiąc o cenach rynkowych, kończyły się masowymi protestami, które zmiatały kolejne ekipy partyjno-rządowe, w 1956 r. B.Bieruta i E. Ochaba, w 1970 r. W. Gomułki, w 1976-80 P. Jaroszewicza, w 1980 r. E. Gierka. Ostatnia ekipa W. Jaruzelskiego stała dokładnie przed tymi samymi problemami, ale była zdecydowana na bardziej radykalne użycie siły i wprowadzenie stanu wojennego (13.XII.1981 r.), a w 1988/89 r. porozumiała się z kontrrewolucją otwartą w „Solidarności”, zdradziła resztki socjalizmu i przeszła na pozycje burżuazji. Oczywiście kwestie zaopatrzenia i żywnościowe nie były jedynymi przyczynami zwycięstwa w Polsce kontrrewolucji.
Wnioski dla socjalizmu i demokracji socjalistycznej są różnorodne. W 1944/45 r. powstała nadzwyczaj sprzyjająca sytuacja wojskowo-polityczna dla zwycięstwa polskiego proletariatu i władzy ludowej i przez 45 lat wznoszone były w Polsce podstawy ustroju socjalistycznego. Miało to wielkie znaczenie w przezwyciężeniu pozostałości resztek układu postfeudalnego jak i zniesienia panowania klasowego burżuazji i obszarnictwa. Polski lud pracujący stał się suwerenem i mógł podnieść głowę, odzyskać godność. Rewolucja socjalistyczna zrealizowała także niektóre zadania należące do rewolucji burżuazyjnej . Jednocześnie fakt, że przez 45 lat władza należała do ludu pracującego (a w Związku Radzieckim przez ponad 70) potwierdził twierdzenie klasyków marksizmu, że proletariat może na trwałe zdobyć władzę i sprawować ją w imieniu ludu, dla ludu i przez lud i jest to epokowe doświadczenie, które nadal jest kontynuowane przez inne państwa realnego socjalizmu w Azji i na Kubie a także stanowi ono bezcenne doświadczenie praktyczne i teoretyczne dla następnych pokoleń rewolucyjnego proletariatu w skali międzynarodowej.
Jednocześnie władza proletariatu okazała się za słaba, by obronić ją i jej zdobycze ekonomiczne i socjalne. Znaczna część robotników dała się otumanić przez nowych fałszywych „przyjaciół ludu”, którzy wykorzystali ich naiwność a nawet gniew nie dla wyeliminowania błędów i wypaczeń lecz wykorzystania ich jako taranu dla rozbijania ludowego państwa. Inni byli bierni i „przespali rewolucję”. Oczywiście procesy te przebiegały wielopłaszczyznowo i na różnych piętrach systemu politycznego i gospodarczego, miały one także różne przejawy i formy w poszczególnych państwach socjalistycznych. Olbrzymią część odpowiedzialności za tę klasową klęskę ponoszą rewizjonistyczne i oportunistyczne a na koniec kontrrewolucyjne kierownictwa partii z nazwy komunistycznych. Skumulowały i zjednoczyły się różne antysocjalistyczne siły, w tym imperializm USA, innych państw kapitalistycznych, międzynarodowa finansjera, Papież, Watykan i Kościół katolicki, kontrrewolucja stara i nowa, otwarta i ukryta, w tym przemożne siły kontrrewolucyjne w ZSRR i KPZR na czele z Gorbaczowem, przy tym te ostatnie odegrały decydującą rolę ze względu na potencjał gospodarczy i militarny oraz autorytet ideowo- polityczny. W polityce radzieckiej w miejsce zasady internacjonalizmu proletariackiego górę wzięła polityka realizacji interesów wielkomocarstwowych ZSRR, co było przesłanką osłabienia i rozpadu wspólnoty socjalistycznej. Trudno było dać wiarę, że największy wróg klasowy zwyciężył na Kremlu, przed czym jednak już w latach 60-tych XX wieku przestrzegali chińscy towarzysze.
Reasumując, możliwości obrony socjalizmu i demokracji socjalistycznej w obliczu tak wielkich sił kontrrewolucyjnych były znikome. Wyrafinowanie procesu kontrrewolucyjnego i wzrost jego siły miało kompleksowy charakter i przebiegało w zasadzie środkami pokojowymi, co zabezpieczały aparaty przymusu, a szczególnie armie krajowe i wojska Układu Warszawskiego. Jedyną partią, która sprzeciwiła się kontrrewolucji kierowanej z Moskwy była Komunistyczna Partia Rumunii na czele z N. Ceauşescu, który jednak wraz z małżonką został zamordowany w grudniu 1989 r. w rezultacie puczu wojskowego, prawdopodobnie na rozkaz płynący z Kremla. Bez większego oporu oddały władzę zahartowane kiedyś partie komunistyczne w Czechosłowacji, Bułgarii i NRD. Ta ostatnia została w sposób haniebny i bezwstydny sprzedana przez Gorbaczowa i jego kompanów Republice Federalnej Niemiec. Inaczej te procesy przebiegały w Jugosławii i Albanii, które nie należały do Układu Warszawskiego, ale także upadł tam socjalizm ze względu na ogólne osłabienie socjalizmu i wzmocnienie kontrrewolucji w Europie. Dwa lata później upadła ostatecznie KPZR i upadł Związek Radziecki. Na marginesie tych wniosków godne podkreślenia jest, że nie upadły państwa socjalistyczne w Azji (poza Mongolią) i na Kubie.
.
Zmiany polityczno-ustrojowe w Polsce i świecie na przełomie XX i XXI wieku ( cz. 1 )
Zmiany polityczno ustrojowe…. Ocena „Solidarności” i Lecha Wałęsy ( cz. 2 )
Zmiany polityczno-ustrojowe… Rola Chin i konsekwencje dla świata ( cz. 3 ).
Zmiany polityczno ustrojowe… Ruch robotniczy w obecnej Polsce ( cz. 6 ).
Zmiany polityczno-ustrojowe… Unia Europejska a Polska. ( cz. 7 ).
