Artykuły

Józef Piłsudski wobec Ukrainy ( cz. 6 )

.

Prof. dr hab. Andrzej Małkiewicz

.

Piłsudski, mówiąc na zjeździe w Wiedniu o „braniu przykładu”,z pewnością nie zamierzał domagać się takiej autonomii dla Polaków, chyba tylko przejściowo, w drodze ku niepodległości, która była dla niego podstawowym celem. Ale był świadomy, że w przyszłej niepodległej Polsce będą problemy etniczne i być może traktował pomysły „autonomii” jako potencjalnie możliwe do zastosowania.

Nadal miał nadzieję na pozyskanie sojuszników w państwie carów. Wasilewski z inicjatywy Piłsudskiego napisał w tym czasie broszurę „Возрождение борьбы за независимость Польши(Odrodzenie walki o niepodległość Polski), by poinformować społeczeństwo rosyjskie o wznowieniu walki o wolną Polskę, tym razem przy użyciu własnej siły zbrojnej, walczącej o wyzwolenie Kongresówki u boku armii austriackiej. Władysław Studnicki wątpił w sens jej drukowania. Uważał, że nie ma w Rosji żadnej grupy politycznej, którą taka broszura mogłaby skłonić do wsparcia polskich aspiracji. Jak oceniał Andrzej Nowak: Studnicki widział w Rosji wroga absolutnego i monolitycznego” [269]. Piłsudski bronił Wasilewskiego, tłumacząc, że większość Rosjan nic nie wie o sprawie polskiej. Niegdyś Współdziałanie rewolucjonistów rosyjskich w [18] 63 roku wiele nam zrobiło”, a dzisiaj przypominanie naszych aspiracji może wpłynąć na nastroje przynajmniej części Rosjan. „Nie można się wyrzekać osłabienia przeciwnika. To się robi przez informowanie szczegółowe tych czynników, które negatywnie mogą osłabić naszych przeciwników” [270].

.

Władysław Studnicki

.

Rok 1914 przyniósł przełom w dziejach. Mało kto zdawał sobie z tego sprawę. Piłsudski należał do nielicznych, którzy świadomi byli nowych wyzwań, od kilku lat przygotowywał się, teraz odważnie podjął działanie.29 lipca wydał rozkaz mobilizujący strzelców w regularne oddziały wojskowe jego samego od tego czasu nazywano Komendantem. 6 sierpnia, w dniu wypowiedzenia wojny Austro-Węgier przeciw Rosji, granicę przekroczyła pierwsza kompania strzelców, w sile 144 ludzi, towarzyszyli im przywódca PPSD Ignacy Daszyński, poeta Włodzimierz Tetmajer (1861-1923) oraz ksiądz Franciszek Symon (1841-1918), prezbiter Kościoła Mariackiego w Krakowie [271]. Wkrótce było to 2 tysiące żołnierzy. Jak na rozmiary tej wojny była to siła znikoma, w dodatku obejmowała „ludzi źle uzbrojonych i źle wyposażonych” [272], ale Piłsudski liczył na wywołanie w Kongresówce powstania antyrosyjskiego. Nic takiego nie stało się, do strzelców dołączyli tylko nieliczni ochotnicy. Austriacy zamierzali nawet zlikwidować tę akcję, ale dali się przekonać polskim politykom galicyjskim,by przekształcić strzelców w Legiony będące jednak tylko formacją pomocniczą armii austro-węgierskiej, potem zwierzchnictwo nad nimi stopniowo przejmowali Niemcy.

.

Ignacy Daszyński.

.

Obok jawnie działających Legionów Piłsudski powołał Polską Organizację Wojskową (POW), działającą pod władzą rosyjską, która organizowała konspiracyjnie zwolenników akcji legionowej, przygotowywała działania dywersyjne przeciw Rosjanom, gromadziła młodzież do przyszłej walki. Na wschód od Kongresówki tworzono Polski Związek Polityczny, powołany 14 września 1914 r., działający na całym obszarze Imperium, ale najaktywniej na Ukrainie,później włączono go do POW [273].

.

Pierwsza kompania Legionów wkracza do Kielc.

.

Sprawy wojny, organizowania Legionów, relacje z władzami Austro-Węgier i Niemiec zaabsorbowały Komendanta niemal bez reszty, problemy Ukrainy zniknęły z pola jego zainteresowań, choć Legionom przyszło walczyć m. in. na Wołyniu. W ówczesnych wypowiedziach odwoływał się też niekiedy do „serdecznych wspomnień, związanych ze Lwowem” [274].

Problemami tego kraju zajmował się nadal Wasilewski, który w latach 1914-1918 opublikował 18 książek i broszur i ponad 200 artykułów, poświęconych w większości problemom narodowościowym. W 1915 r. pisał: „Do żywiołów uciskanych przez Rosję i skazanych na zagładę przez nacjonalizm rosyjski należą między innymi również Ukraińcy – olbrzymia 30-milionowa masa, zamieszkująca całe południe państwa rosyjskiego – od Zbrucza aż po Kubań. Toteż wystąpienie tej masy przeciwko Rosji – wystąpienie mające charakter separatystyczny politycznie – miałoby ogromne znaczenie dla wszystkich wrogów Rosji, a więc i dla nas” [275]. Ta ogólna opinia była też, można sądzić, podstawą myślenia Piłsudskiego w następnych pięciu latach. Co prawda, koncepcje Wasilewskiego zawierały pewne niespójności, pomijał istniejące na Ukrainie konflikty z Polakami, nie dopuszczał podziału Galicji, co było istotnym żądaniem tamtejszych „Rusinów” [276].

Latem 1915 r. Niemcy i Austriacy opanowali Kongresówkę. Legiony uczestniczyły w walkach, ale wbrew staraniom Piłsudskiego nie pozwolono im wejść do Warszawy. Na początku września 1915 r. u boku Austriaków i Niemców przekroczyły Bug, 6 września zajęły Kowel, posuwając się dalej na wschód dotarły do rzeki Stochód, tu ofensywa się zatrzymała. Choć przerzucano je też winne miejsca, główne walki toczono właśnie w tej okolicy. Jedną z najważniejszych była bitwa pod Kostiuchnówką stoczona 4-6 lipca 1916 r. Udało się powstrzymać na tym odcinku ofensywę podjętą przez Rosjan pod dowództwem gen. Aleksieja Brusiłowa (1853-1926). Sukces był niewielki, choć niewątpliwy, w późniejszej legendzie urósł do rangi wielkiego zwycięstwa [277].

.

Spieszony 1 pułk ułanów Legionów w okopach pod Kostiuchnówką

4 – 6 lipca 1916 r.

.

29 lipca 1916 r. Piłsudski rozgoryczony postępowaniem Austriaków i Niemców złożył dymisję ze służby w Legionach, została przyjęta. Wielu oficerów poszło w jego ślady. Wobec przedłużania się wojny i w obliczu braku żołnierzy 5 listopada 1916 r. cesarze Niemiec i Austro-Węgier wspólnie ogłosili zamiar odbudowy państwa polskiego. Piłsudski, choć oczekiwał decyzji dalej idących, uznał, że jest to krok we właściwym kierunku [278]. 13 grudnia (formalnie jako osoba prywatna) rozmawiał z urzędującym w Warszawie niemieckim generał-gubernatorem Hansem Hartwigiem von Beselerem (1850-1921), zapewnił go, że jest w stanie rozbudować wojsko polskie w oparciu o Legiony do siły kilku korpusów, pod warunkiem, że powstanie polski rząd, a on zostanie dowódcą. Złożył obszerny memoriał, wyjaśniając polityczne uwarunkowania takiego werbunku [279]. Nie uzyskał zgody.

Polskie siły polityczne domagały się konkretnych decyzji, nie tylko gestów. Zatem okupanci umożliwili niezbyt śpieszne tworzenie organów przyszłego państwa, przekazywali im ułamki kompetencji – tylko na obszarze byłej Kongresówki i pod kontrolą niemiecką. Powstała namiastka polskiego rządu – Tymczasowa Rada Stanu (TRS), która jednak rzeczywistej władzy nie miała. Piłsudski był jej członkiem, kierował komisją wojskową.

Na wiadomość o wybuchu rewolucji w Rosji i obaleniu caratu uznał, że „wojna między Polską i Rosją została zakończona” [280]. Na naradzie z najbliższymi współpracownikami stwierdził, jak wspominał po latach Wasilewski: „Rosja jako najważniejsza siła w naszych obliczeniach politycznych, ten nasz wróg największy – na dłuższy przeciąg czasu ustępowała z pola, […] należało teraz zwrócić całą energię przeciwko dwom innym okupantom” [281]. Liczył na to, że Rosja stanie się państwem konstytucyjnym, uciskanie narodów przestanie być dla niej racją stanu, co pozwoli po nowemu ułożyć relacje z Polską. Tymczasem należało wzmacniać siłę zbrojną, już nie przeciw Rosji, ale w interesie budowania w przyszłości państwa polskiego – na razie jedyną możliwość czynienia tego widział u boku państw centralnych.

25 maja na posiedzeniu TRS określił Polskę jako „środkowy punkt pomiędzy chaosem rosyjskim a znienawidzonymi Niemcami, […] punkt oparcia dla tych, którzy chcą nareszcie wyjść z tej sytuacji”. Podkreślał, że podjęcie skutecznych działań wymaga posiadania wojska [282]. Wyciągnął też wnioski z przystąpienia do wojny Stanów Zjednoczonych, uznał, że państwa centralne zapewne przegrają, wiązanie się z nimi traciło sens. Jako symboliczny motyw ostatecznego zerwania wybrał problem przysięgi, do której złożenia zobowiązano legionistów, obejmującej obietnicę wierności cesarzom Austrii i Niemiec. Złożył demonstracyjną dymisję z pracy w TRS i wezwał legionistów do nieskładania nowej przysięgi. Większość zastosowała się do tego.

Zastanawiał się nawet nad przedostaniem się na drugą stronę frontu, by podjąć rozmowy z przywódcami rewolucji i stanąć na czele tworzonych na Białorusi i Ukrainie polskich oddziałów wojskowych, ale nim się zdecydował 22 lipca 1917 r. aresztowali go Niemcy. Do listopada 1918 r. więziono go w Magdeburgu. W ten sposób po części zmazał odium współpracy z okupantami, wzrosła też jego popularność w społeczeństwie. Legiony rozwiązano, żołnierzy będących obywatelami Austrii wcielono do jej armii, obywateli rosyjskich internowano, niektórym udało się zbiec i ukryć. Z niewielkiej części utworzono Polską Siłę Zbrojną, pod dowództwem niemieckim.

.

Józef Piłsudski, Kazimierz Sosnkowski i asystujący im niemiecki oficer w

twierdzy magdeburskiej

.

Jednocześnie nasilono gesty wobec Polaków.12 września 1917 r. powołano reskryptami dwóch cesarzy Radę Regencyjną Królestwa Polskiego, pozwolono jej z kolei powołać rząd – rzeczywista władza nadal należała do okupantów, ale możliwe stało się budowanie instytucji państwa i samorządu lokalnego,przygotowywanie projektów aktów prawnych, takich jak m. in. ordynacja wyborcza [283] – wszystko to pomogło w listopadzie 1918 r. w uzyskaniu rzeczywistej niepodległości, pozwoliło na szybkie zorganizowanie organów władzy, przeprowadzenie już po niecałych trzech miesiącach wyborów sejmowych.

.

Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – od lewej Józef Ostrowski, arcybiskup

Aleksander Kakowski i Zdzisław Lubomirski.

.

Gdy Komendant był uwięziony w Polsce organizowano zalążki instytucji państwa, pojawiła się też szansa zrealizowania nadziei Ukraińców. Do początków 1917 r. ich kraj nie był w żaden sposób wyodrębniony w ramach Imperium Rosyjskiego, ukraiński ruch narodowy był mniej aktywny niż w Polsce, choć stopniowo rósł. Po obaleniu caratu – gdy według słów późniejszej odezwy rządu ukraińskiego – „runęły strupieszałe mury wszechrosyjskiego więzienia ludów” [284], sytuacja radykalnie się zmieniła. Ukraińcy podjęli samodzielną działalność, po części przypominającą wcześniejsze przemiany w Kongresówce. Zaktywizowały się partie polityczne, zwłaszcza socjaliści, którzy – jak niegdyś PPS – stali się przejściowo najbardziej czynną siłą dążącą do wolności kraju. Wahali się, czy żądać niepodległości, czy wystarczy autonomia w ramach demokratycznej Rosji. Ich problemem, podobnym jak w Polsce, ale bardziej dramatycznym, było rozbicie na wiele partii. Działali tu eserzy, podzieleni na ukraińskich i rosyjskich, podobnie podzieleni socjaldemokraci, byli wśród nich bolszewicy, ale mieli wpływy mniejsze niż w Rosji, głównie wśród robotników narodowości rosyjskiej. Mimo wszystko od marca do listopada 1917 r. partie te przejściowo dość dobrze współpracowały ze sobą. Stronnictwa centrowe i prawicowe dopiero organizowały się, ich rola początkowo była niewielka.

W Kijowie 17 marca 1917 r. powstał nieformalny parlament – Ukraińska Centralna Rada (UCR). Byli w niej przedstawiciele różnych nurtów politycznych, od lewicy do prawicy, ale dominowali socjaliści. Rada przystąpiła, dość ostrożnie, do budowania zalążków państwa. W szczególności ogłaszała kolejne „uniwersały” (nawiązując do tradycji Chmielnickiego). Najpierw proklamowała autonomię w obrębie Rosji, po przewrocie bolszewickim w Piotrogrodzie (który uznała za nielegalny, a wtedy opuścili ją bolszewicy) 19 listopada 1917 r. wydała Trzeci Uniwersał, ogłaszając powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL), będącej odrębnym państwem, ale w federacyjnym związku z Republiką Rosyjską. Jak ocenił Jan Jacek Bruski: „Wzmianka o federacji pozostawała propozycją na przyszłość, zwróconą do innych ośrodków politycznych powstałych na terenie dawnego imperium, stojących na gruncie zasad demokratycznych. Ważniejszy był wymiar doraźny uniwersału, który manifestował niezależność Ukrainy od nowych bolszewickich władz” [285]. 22 stycznia 1918 r., UCR uchwaliła Czwarty Uniwersał, proklamując Ukrainę samodzielnym, suwerennym państwem.

.

Symon Petlura – w 1919 r.

.

Początkowo nie troszczono się o budowanie armii. Socjaliści ukraińscy byli wierni pacyfistycznym tradycjom swego ruchu. Podobnie było w Polsce, ale Piłsudski, jak wspomniałem, potrafił jeszcze przed wybuchem wojny przekonać współpracowników do potrzeby budowania sił zbrojnych. Podobne starania podjął latem 1917 r. Symon Petlura, będący jednym z liderów socjaldemokratów ukraińskich, który został sekretarzem UCR do spraw wojskowych. Urodził się w Połtawie, w rodzinie o tradycjach kozackich, był do 1917 r. dziennikarzem, potem zajął się polityką i budowaniem armii. Ale jego starania miały znikome efekty, brakło pieniędzy, a przede wszystkim zrozumienia dla spraw wojska. Opóźnienie próbowano gorączkowo nadrabiać, gdy w końcu 1917 r. zaczęła się agresja bolszewicka, ale brakło czasu i umiejętności, by zbudować armię z prawdziwego zdarzenia, pozostała siłą „efemeryczną” [286] .Taką były również Legiony w Polsce w 1914 r., ale zabiegi Piłsudskiego stopniowo dały efekty, udało się zbudować wojsko odpowiednio liczne i sprawne, co jednak wymagało czasu. Ukraińcom go nie starczyło.

Bolszewicy nie zamierzali uznać ani autonomii, ani tym bardziej niepodległości Ukrainy. 24 grudnia 1917 r., proklamowali w Charkowie powstanie Ukraińskiej Ludowej Republiki Rad, w istocie całkowicie podporządkowanej Rosji [287]. Nazwa tak nieznacznie różniła się od URL, że wielu ludzi dawało się wprowadzić w błąd. Po różnych przekształceniach jej premierem od 29 stycznia 1919 r. był Bułgar Chrystian Rakowski (1873-1941), przyjaciel Trockiego, niewiele mający wcześniej wspólnego z Ukrainą. Oddziały bolszewickie opanowywały kolejne miejscowości. 8 lutego 1918 r. zdobyły Kijów, UCR zbiegła do Żytomierza.

Wydarzenia te dla dużej części polskiego społeczeństwa były niezrozumiałe, nawet dla tych, którzy znali Ukrainę. Hrabina Joanna Potocka (1851-1928), mieszkająca wtedy na Podolu, zapisała 21 stycznia 1918 r.: „Nikt nie rozumie, dlaczego Ukraińcy biją się z bolszewikami. Jedni warci drugich, działają zupełnie tak samo, więc o cóż im chodzi” [288]. Mylenie ruchu narodowego Ukraińców i działań bolszewików było powszechne zarówno w Polsce, jak i na Zachodzie. Wasilewski podsumował kilka lat później: „Szerszemu ogółowi inteligencji polskiej prawie nieznane są etapy tej ewolucji, jaką przeżywała i dziś przeżywa Ukraina” [289].

W sytuacji zagrożenia UCR zdecydowała o podjęciu rokowań z państwami centralnymi. Prowadzono je w Brześciu, równolegle z rokowaniami niemiecko-bolszewickimi. Polscy politycy domagali się udziału w tych negocjacjach, ale Niemcy zignorowali ich [290].

9 lutego podpisano w Brześciu pokój (nie należy go mylić z pokojem z Rosją Radziecką, podpisanym 3 marca, także w Brześciu), de facto czyniący z Ukrainy niemiecki protektorat, a jednocześnie bardzo szeroko określający jej przyszłe granice, zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie. M. in. miała otrzymać Ziemię Chełmską, co wywołało gwałtowne protesty w Polsce i sprawiło, że wielu polityków dotychczas współpracujących z państwami centralnymi teraz zerwało z nimi, jakby naśladując Piłsudskiego.

.

Pavlo Skoropadski.

.

17 lutego 1918 r. Niemcy rozpoczęli ofensywę przeciw bolszewikom i resztkom dawnej rosyjskiej armii; nie napotkali niemal żadnego oporu, w krótkim czasie opanowali całą Ukrainę, Białoruś i kraje bałtyckie. Nie kwestionowali pozornej niezależności Ukrainy, jej pełne podporządkowanie wymagałoby użycia sił, których potrzebowali na Zachodzie. Początkowo tolerowali działania lewicowo zorientowanej Centralnej Rady, ale 29 kwietnia zainstalowali w Kijowie rząd kierowany przez hetmana Pawło Skoropadskiego (1873-1945) o charakterze konserwatywnym, monarchistycznym, który rozpędził UCR. Powstał system polityczny określany jako hetmanat, w którym Skoropadski, ukraiński arystokrata pochodzenia kozackiego, dawny carski generał,sprawował władzę dyktatorską, powołując się na tradycje z czasów Chmielnickiego. Pod jego kierunkiem nadal budowano instytucje państwa. Zamierzał utworzyć 300-tysięczną armię, lecz Niemcy piętrzyli trudności. Udało się zorganizować armię 65-tysięczną (wielokrotnie większą niż w Polsce pod rządami niemieckimi). Opozycjonistów aresztowano, Petlura był więziony od 28 lipca do listopada 1918 r., co przysporzyło mu popularności.

W połowie listopada 1918 r. siły lewicy zainicjowały powstanie przeciw władzy hetmana. Jego rządy jeszcze przez miesiąc podtrzymywali Niemcy, ale sami się wycofywali. 14 grudnia Skoropadski zrzekł się władzy i zbiegł razem z nimi. Odnowiono Ukraińską Republikę Ludową, pod władzą Dyrektoriatu,Petlura objął dowództwo armii, przyjął zaczerpnięty z tradycji kozackich tytuł Naczelny Ataman, 11 lutego stanął na czele państwa. Jednocześnie niemal od początku nastąpił konflikt między Polską a Ukrainą. „Musiało upłynąć wiele czasu i krwi, zanim politycy obu zwaśnionych stron zdali sobie sprawę, że prawdziwym zagrożeniem dla niepodległości obu państw jest rosyjski imperializm” – napisał Jacek Legieć [291].

 

Przypisy:

 

269. A. Nowak, Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 r.), Kraków 2001, s. 27.

270. Przemówienia na kongresie Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Wyciągi z protokołów po-siedzeń plenarnych, Lwów, 1 grudnia 1913, PZ-Uzup-2, s. 374. Całą dyskusję relacjonuje A. Nowak, Polska i trzy Rosje…, s. 23-25.

271. I. Daszyński, Pamiętniki, cz. 2, s. 206-208.

272. Rozkaz na pierwszą rocznicę wojny, PZ-4, s. 40.

273. A. Miodowski, Polityka wojskowa środowisk piłsudczykowskich na gruncie rosyjskim po przewrocie bolszewickim (listopad 1917 – lipiec 1918), w: D. Grinberg, J. Snopko, G. Zackiewicz (red.), Rok 1918 w Europie Środkowo-Wschodniej, Białystok 2010, s. 394-410.

274. Telegram do prezydenta m. Lwowa Józefa Neumanna, PZ-4, s. 25, podobnie s. 48 i kilka innych.

275. L. Wasilewski, Ruch ukraiński w Rosji, „Wiadomości Polskie” 1915, nr 57-58, s. 46 – cyt. za: B. Stoczewska, Litwa, Białoruś, Ukraina…, s. 304. Trzeba dodać, że nie wierzył, by wystąpienie takie nastąpiło szybko.

276. L. Wasilewski, O wschodnią granicę państwa polskiego, Warszawa 1917.

277. P. Waingertner, Wołyński klucz do niepodległości. Bitwa pod Kostiuchnówką 4-6 lipca 1916 roku i pamięć o niej, „Dzieje Najnowsze”, r. XLIX, 2017, nr 1, s. 39-51.

278. List do pułkownika Śmigłego-Rydza, Kraków, 5 listopada 1916, PZ-4, s. 86-87.

279. Memoriał o organizacji werbunku do Polskiej Siły Zbrojnej, PZ-4, s. 89-102.

280. Cyt. za: W. Suleja, Spór o kształt aktywizmu. Piłsudski a Sikorski w latach I wojny światowej, w: W kręgu twórców myśli politycznej. Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, t. 5, Wrocław 1983, s. 189-190.

281. L. Wasilewski, Józef Piłsudski…, s. 148.

282. Przemówienia na posiedzeniach Tymczasowej Rady Stanu, 25 maja1917, PZ-4, s. 182.

283. Z. Ilski, Formuła wyborcza u progu niepodległej Polski (do 1922 r.), Toruń 2013, s. 416-447.

284. Odezwa rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej „do narodów i rządów świata”, w: J. Cisek (red.), Sąsiedzi wobec wojny 1920 roku. Wybór dokumentów, Londyn 1990, s. 175 .

285. J.J. Bruski, Rok 1918. Dlaczego Ukraińcom się nie udało. Z dr. hab. Janem Jackiem Bruskim, historykiem z Uniwersytetu Jagiellońskiego, rozmawia Ireneusz Dańko, „Nowa Europa Wschodnia” 2018, nr 1, s. 11.

286. . Określenie Mychajło Kowalczuka: М. Ковальчук, Військове будівництво Центральної Ради йорганізація оборони УНР від більшовицької агресії наприкінці 1917 – на початку 1918 рр.,w: В.Смолій (i in. ред.), op.cit., s. 470.

287. Г. Єфіменко, Державний статус радянської України у планахта практиці комуністичного будівництва: основні етапи (1917-1921),w: В.Смолій (i in. ред.),op. cit., s. 315-321.

288. J. Potocka, Dziennik z lat 1914-1919. Wszystko co kochałam, oprac. G. Rolak, Wrocław 2014, s. 73.

289. L. Wasilewski, Ukraińska sprawa narodowa w jej rozwoju historycznym, Warszawa –Kraków 1925, s. VI-VII.290I. Daszyński, Pamiętniki, cz. 2, s. 360-361.

291. J. Legieć, Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej w wojnie polsko-ukraińsko-bolszewickiej w 1920 r., Toruń 2003, s. 6

.

Tekst objęty prawami autorskimi, kopiowanie i publikowanie bez wiedzy i zgody autora zabronione.

.

.

Józef Piłsudski wobec Ukrainy ( cz. 1 )

Józef Piłsudski wobec Ukrainy ( cz.2 )

Józef Piłsudski wobec Ukrainy ( cz. 3 )

Józef Piłsudski wobec Ukrainy ( cz. 4 )

Józef Piłsudski wobec Ukrainy ( cz. 5 )

Organ PPS „Robotnik” o zdobyciu Kijowa przez armię polską w 1920 r.

 

Inne z sekcji 

Wspomnienia Pałacykowiczów; Pałac i Jazz

. Niedawno pożegnaliśmy naszego kolegę red. Czarka Żyromskiego, był on prawdziwym żywym archiwum wrocławskiej prasy. Z wielkim pietyzmem gromadził wiele wartościowych materiałów o dziejach wrocławskiej kultury, a także o Kresach Wschodnich z których pochodził. Dzięki uprzejmości prezesa Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczpospolitej Polskiej Oddziału Dolny Śląsk red. Ryszarda Mulka, prezentujemy zebrane przez Czarka wspomnienia działaczy studenckich związanych […]

Tylko TAK znaczy TAK – Podpisz petycję w sprawie nowej definicji gwałtu

. Wujek zgwałcił 14-letnią dziewczynkę. Sąd oczyścił go z zarzutu gwałtu, bo… nie krzyczała. Na takie wyroki pozwala polskie prawo, bo zawiera definicję gwałtu sprzed II wojny światowej. Do Sejmu trafił projekt zmiany prawa, ale może napotkać opór konserwatywnych posłów oraz prezydenta. Dlatego zażądajmy głośno, by państwo przestało chronić gwałcicieli! Podpisz apel, a my dostarczymy […]